با این وجود استخراج مواد نفتی که نمایه ای از ثروت و قدرت اقتصادی کشورها محسوب می شود، در کنار تمامی مزیت ها می‏تواند آلودگی‏های زیست‏ محیطی را نیز به همراه داشته باشد.

 

به همین دلیل کشورهای مختلف در بحث توسعه پایدار به مسائل زیست‏ محیطی توجه ویژه ای دارند و در کشور ما نیز برای جلوگیری از اثرات مخرب استخراج نفت در محیط زیست، اقدامات موثری انجام شده‏ است.

 

فعالیت‏های صنعت نفت به سه بخش تولید نفت و گاز از طریق استخراج از زمین، پالایش و تبدیل آن به فرآورده های نفتی، گازی و محصولات پتروشیمی و توزیع و انتقال از طریق خطوط لوله انتقال تقسیم می شود که البته با توجه به گستردگی حوزه فعالیت هر یک، پتانسیل آلودگی در این سه بخش وجود دارد.

 

توجه به پیامدهای زیست محیطی ناشی از عملیات حفاری، استخراج و بهره برداری از مخازن نفت و گاز و اندیشیدن تمهیدات لازم در زمینه آنها از اهمیتی خاص برخوردار است و انجام اقداماتی ویژه را می طلبد که در این میان نقش شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به عنوان بزرگ ترین تولید کننده نفت کشور را می توان بسیار برجسته دانست.

 

به گزارش خبرنگار شانا در مناطق نفت خیز جنوب با توجه به اهمیت موضوع، برخی مدیران ارشد شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با  تشریح و بیان گزارشی از مهمترین فعالیت های زیست محیطی و جنبه های مختلف صنعت سبز، به عنوان یکی از شاخص های اصلی در برنامه های توسعه ای و پروژه های اجرایی این شرکت پرداختند.

 

حذف ضایعات عملیات حفاری با مدیریت پسماند

 

معاون حفاری مدیر فنی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، گفت: سیستم بازیافت پسماند حفاری (Waste Management) برای نخستین بار در کشور به منظور رفع آلودگی زیست محیطی میادین نفتی  بر روی دستگاه های حفاری در شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب  نصب و راه اندازی شد.

 

منوچهر داودی افزود: این سیستم که به عنوان نخستین مجموعه کنترل جامدات و مدیریت پسماند حفاری در کشور، محسوب می شد با هدف کاهش هزینه های مواد و سیالات حفاری و جلوگیری از ورود هرگونه آلاینده شیمیایی ناشی از حفاری به محیط زیست برنامه ریزی شده است.

 

وی توضیح داد: در فرآیند عملیاتی این سیستم، کنده های حفاری که به وسیله دستگاه های کنترل جامدات جدا می شود تمام خواص آنها بررسی و آزمایش شده و پس از عملیات بهسازی به صورت جامد و تثبیت شده به محل مخصوص حمل و به طور استاندارد دفن می شود به گونه ای که این روش مورد تایید کارشناسان سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است.

 

معاون حفاری مدیر فنی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب اظهار کرد: پیش تر تمام مواد جامد، کنده های حفاری، سیالات، روغن های مصرفی و مواد هیدروکربوری در محیط اطراف دستگاه های حفاری پراکنده می شد، اما با نصب این تجهیزات و فرآیند عملیاتی مناسب آن، هیچ گونه پسماند و ضایعات حفاری در محیط پراکنده نمی شود بلکه ضایعات جمع آوری، بهسازی و به صورت کامل ایمن و با رعایت استاندارهای زیست محیط  استفاده مجدد یا دفن می شود.

 

 وی گفت: با وجود این ‌که به کارگیری این روش روزانه 70 تا 80 میلیون ریال هزینه دارد، اما علاوه بر حفظ محیط زیست، با استفاده از بازیافت آلاینده‌ها بخشی از هزینه‌ها جبران می ‌شود.

 

 

طرح آماک ( AMAK)

 

مدیر تولید  شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، با اشاره به طرح جمع آوری گازهای همراه نفت لایه بنگستان میدان های آب تیمور، منصوری، مارون، اهواز و کوپال، موسوم به طرح «آماک»، از آن به عنوان بزرگترین طرح زیست محیطی کشور در حوزه نفت وگاز نام برد.

 

رامین حاتمی گفت: واژه  آماک مجموعه ای از حرف اول میادین نفتی مورد اشاره یعنی حرف (آ) معرف میدان آب تیمور، حرف (م) معرف میدان های منصوری و مارون، حرف (ا) معرف میدان اهواز و حرف (ک) معرف میدان کوپال است که اولین ایستگاه جمع آوری گاز آن در بهمن سال 1383 راه اندازی شد.

 

وی توضیح داد: با توجه به این که گازهای همراه نفت لایه بنگستان حاوی حدود دو و نیم  درصد سولفید هیدروژن هستند و سوزاندن آنها باعث انتشار ترکیبات مضر  و تخریب محیط زیست می شود، جمع آوری آنها امری اجتناب ناپذیر است.

 

حاتمی افزود: از طرف دیگر در کشور ما که به عنوان دومین دارنده ذخائر گاز طبیعی شناخته شده است باتوجه به مصرف روز افزون گاز به عنوان حامل انرژی در بخش های مختلف صنعتی، تجاری و خانگی، تصفیه گازهای ترش و استفاده از آنها از اهمیت خاصی برخوردار است.

 

مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در تشریح بیشتر جزئیات و اهمیت  طرح آماک اظهار کرد: آماک نخستین طرح تمام مکانیزه شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب و یکی از پیچیده ترین پروژه های صنعت نفت است که به دست توانای مهندسان و متخصصان داخلی طراحی و اجرای این طرح از خرداد سال 1379 در اهواز آغاز شد.

 

وی افزود: فرآیند پروژه به این صورت است که با توجه به این که گازهای همراه نفت لایه بنگستان به سبب دارا بودن گاز هیدروژن سولفوره قابل استفاده نیستند و در مشعل های واحدهای بهره برداری می سوزند در چارچوب طرح آماک در کنار هر یک از ایستگاه های بهره برداری یک ایستگاه تقویت فشار برای گازهای همراه احداث شده تا گازها را پس از جمع آوری، تراکم و نم‏ زدایی از طریق شبکه خطوط لوله به پالایشگاه شیرین سازی پروژه منتقل و توسط حلال دی اتانول آمین، گوگرد زدائی و به گاز شیرین تبدیل شود.

 

حاتمی با تاکید بر پیشگیری از انتشار آلاینده های زیست محیطی از طریق جمع آوری، آبزدائی و شیرین سازی گازهای ترش و تبدیل این گازها به گاز شیرین غنی برای استفاده‏ های صنعتی، تجاری و خانگی به عنوان اهداف اجرای این طرح، خاطرنشان کرد: خوشبختانه تاکنون بیش از 90 درصد اهداف طرح محقق شده که حجم زیادی از آن به صورت گاز مایع استحصال و به شرکت ملی گاز ایران و شرکت پتروشیمی بندر امام تحویل داده شده است.

 

طرح جلوگیری از سوزندان گازهای همراه نفت ( No Flaring)

 

مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با بیان این که استخراج و فرآورش نفت خام در تمام نقاط نفت خیز جهان به دلیل اجتناب ناپذیر بودن انتشار و تصاعد گازهای همراه و همچنین آلودگی های ناشی از عملیات حفاری، فرآورش و تفکیک، دارای عوارض زیست محیطی است، گفت: با این وجود امروزه متناسب با پیشرفت های حاصله در زمینه ارتقای کیفیت حفاری و تاسیسات فرآورش نفت و گاز، تحولات شگرفی نیز در زمینه کاهش عوارض زیست محیطی اجرای طرح های مرتبط با صنعت نفت و بهره برداری از مخازن هیدروکربوری حاصل شده است.

 

وی ادامه داد: به نحوی که حجم آلودگی های ناشی از تولید نفت خام به میزان غیرقابل تصوری کاهش یافته است و شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به عنوان قطب انرژی و لوکوموتیو اقتصاد و همچنین بزرگترین بخش بالا دستی صنعت نفت، رعایت الزامات زیست محیطی را در اولویت فعالیت های عملیاتی خود قرار داده است. 

 

حاتمی با بیان این که این شرکت به منظور کاهش گازهای سوزانده شده، تامین بخشی از گازهای مورد نیاز برای تزریق در میادین نفتی و همچنین حفظ محیط زیست، طرح جلوگیری از سوزاندن گاز های همراه نفت یا طرح No Flaring را در دست اجرا دارد، از جمله پروژه های در دست اجرای این طرح را پروژه های جمع آوری، انتقال و تزریق گازهای همراه بنگستان لب سفید، هفتکل و هفت شهیدان در حوزه عملیاتی شرکت بهره برداری نفت و گاز مسجد سلیمان در شمال خوزستان برشمرد.

 

 

 

پروژه جمع آوری گازهای همراه نفت قلعه نار

 

مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با اشاره به پروژه جمع آوری گازهای همراه نفت قلعه نار گفت: در این پروژه تسهیلات جمع آوری گازهای همراه واحد بهره برداری قلعه نار برای تزریق در سازند آسماری مخزن قلعه نار و جلوگیری از سوزاندن آنها احداث می شود.

 

وی افزود: این طرح شامل یک ایستگاه تقویت فشار گاز، واحد آبزدایی گاز، خطوط لوله، تسهیلات سرچاهی تزریق و تاسیسات جانبی مورد نیاز از جمله خطوط برق است و با اجرای آن روزانه از سوزانده شدن 11 میلیون فوت مکعب گازهای همراه نفت جلوگیری وگازهای جمع آوری شده به منظور افزایش برداشت نفت و حفظ فشار مخزن پس از انتقال از طریق خطوط لوله به ایستگاه تقویت فشار، توسط یک خط لوله به مخزن قلعه نار تزریق خواهد شد.

 

حاتمی یادآور شد: محل اجرای پروژه در مجاورت واحد بهره برداری موجود قلعه نار در شمال شهرستان اندیمشک در استان خوزستان است.

 

طرح جمع آوری و تزریق گازهای همراه میدان نفتی نرگسی

 

مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب همچنین اجرای طرح جمع آوری و تزریق گازهای همراه میدان نفتی نرگسی را در جهت برنامه های تولید صیانتی شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب عنوان و اظهار کرد: بر اساس آن ضمن حفاظت از محیط زیست از طریق جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه نفت، کاهش طبیعی فشار مخزن از طریق تزریق گازهای جمع آوری شده، به صورت همزمان محقق می شود.

 

وی گفت: در طرح جمع آوری و تزریق گازهای همراه میدان نفتی نرگسی نیز هدف جمع آوری و فشار افزایی گازهای همراه نفت واحد بهره برداری نرگسی در محدوده عملیاتی شرکت بهره برداری نفت و گاز گچساران، به میزان حدود 19 میلیون فوت مکعب در روز برای تزریق در مخزن نرگسی است.

 

حاتمی افزود: در این طرح یک ایستگاه تقویت فشار گاز برای جمع آوری گازهای همراه و تقویت فشار آن ها تا 2 هزار و 900 پام (پوند بر اینچ مربع)، یک واحد آبزدایی گاز، خطوط لوله برای ارسال گازها به چاه های تزریقی و تسهیلات سرچاهی تزریق، طراحی و احداث شده است.

 

مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب اضافه کرد: بر اساس مطالعات تحقیقاتی انجام شده در اداره ارزیابی مخازن شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، تزریق گاز به مخزن نرگسی علاوه بر سهولت تولید نفت، حجم نفت تولیدی این مخزن را 120 میلیون بشکه افزایش خواهد داد.

 

طرح جمع آوری گازهای همراه رامشیر

 

وی با اشاره به اجرا و راه اندازی طرح جمع آوری گازهای همراه رامشیر، با هدف جلوگیری از سوزاندن گازهای همراه حاصل از فرآورش نفت در واحد بهره برداری شماره یک این منطقه گفت: با اجرای این طرح  که عملیات اجرایی آن در سال 1380 آغاز شد، گازهای مراحل دو، سه و چهار واحد بهره برداری به میزان 4 میلیون و 170 هزار فوت مکعب جمع آوری و از طریق خط لوله 10 اینچی به طول 22 کیلومتر به کارخانه گاز و گاز مایع 300 ارسال می شود.

 

طرح جمع آوری و انتقال گازهای همراه بینک

 

حاتمی به اجرا و راه اندازی طرح جمع آوری گازهای همراه واحد بهره برداری بینک و جلوگیری از سوزاندن گاز به میزان 13 میلیون فوت مکعب در روز و انتقال آن به کارخانه گاز و گاز مایع 1300 از حدود 9 سال پیش اشاره کرد و افزود: میدان نفتی بینک در شمال غربی شهرستان گناوه و در ساحل خلیج فارس قرار دارد.

 

مدیر تولید شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب اظهار کرد: در این طرح یک ایستگاه تقویت فشار گاز احداث شده که ابتدا گازهای حاصل ‌از فرآورش مراحل مختلف در واحد بهره ‌برداری نفت بینک را جمع ‌آوری و از طریق یک خط لوله ‌اینچ به محل ایستگاه تقویت فشار گاز منتقل و پس از همراه‌ شدن با گازهای مراحل اول، بوسیله خط لوله به طول تقریبی 50 کیلومتر، به‌ عنوان تامین ‌کننده بخشی از خوراک کارخانه گاز و گاز مایع به NGL 1300 سیاهمکان انتقال می یابد. 

 

 

بیابان زدایی، مالچ پاشی و مقابله با ریزگردها

 

رئیس ایمنی، بهداشت و محیط زیست (HSE) شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب، از جمله مهمترین فعالیت های زیست محیطی این واحد را بیابان زدایی، مالچ پاشی و مقابله با ریزگردها عنوان کرد.

 

رامین هوشیار گفت: بیابان زدایی به مجموعه اقداماتی گفته می شود که در قالب طرح های جامع و مبتنی بر اصول پایدار در مناطق در معرض خطر گسترش بیابان صورت می گیرد و عوامل طبیعی مانند گرما، تغییرات آب و هوایی و خشکسالی و عوامل انسانی مانند بهره برداری غیر صحیح از منابع طبیعی و فعالیت های غیر اصولی صنعتی در گسترش بیابان ها تاثیر دارد.

 

وی افزود:  از جمله اقدامات موثر در خصوص جلوگیری از بیابان، تثبیت شن ها و ریگ های روان  است که شامل مراحل و روش های زیستی، مکانیکی و شیمیایی است و فعالیت هایی مانند کاشت نهال، بذر افشانی و استفاده از پوشش های شیمیایی (مالچ) را در بر می گیرد.

 

هوشیار اظهار کرد: شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب به عنوان بزرگ ترین شرکت تولید کننده نفت کشور در کنار فعالیت اصلی خود که راهبری تولید و فرآورش از میدان های هیدروکربوری در گستره ای به وسعت تقریبی 400 هزار کیلومتر مربع در جنوب غرب کشور است، اقدامات قابل توجهی در خصوص بیابان زدایی در گستره عملیاتی خود به عمل آورده است که از آن جمله نهال کاری و مالچ پاشی عرصه های طبیعی مشرف به تاسیسات صنعتی است که به طور منسجم از سال 1379 آغاز شده است.

 

رئیس ایمنی، بهداشت و محیط زیست شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب اجرای طرح بزرگ 200 هزار هکتار بیابان زدایی خوزستان که توسط وزارت نفت تامین مالی می شود را نقطه عطفی در فعالیت های زیست محیطی دانست و ادامه داد: این پروژه بزرگترین پروژه زیست محیطی کشور محسوب می شود که از سوی وزارت نفت 4 هزار و 780 میلیارد ریال اعتبار به آن تعلق گرفته است.

 

وی گفت:  بر اساس برآوردهای صورت گرفته این پروژه باید در مدت پنج سال در عرصه های بیابانی استان خوزستان اجرا شود و این شرکت آمادگی کامل دارد در صورت ارائه صورت وضعیت پیشرفت پروژه از سوی اداره کل منابع طبیعی استان، نسبت به پرداخت به موقع اعتبارات اقدام کند.

 

 

درخت کاری و توسعه فضای سبز

 

هوشیار کاشت یک میلیون اصله درخت از ارقام بیابانی و گرمسیری در اطراف 115 واحد صنعتی شرکت های بهره برداری نفت و گاز کارون، مارون، آغاجاری، گچساران و مسجدسلیمان، اجرای طرح تثبیت عرصه های شنی مشرف به تاسیسات نفتی در منطقه اهواز، مارون و آغاجاری به روش مالچ پاشی و نهال کاری، کاشت 200 هزار اصله درخت در استان کهگیلویه و بویراحمد با هدف توسعه فضای سبز و افزایش پوشش جنگلی استان، کاشت 70 هزار اصله درخت در منطقه نفتی لیکک در حومه شهرستان بهمئی استان کهگیلویه و بویراحمد در قالب مرمت عرصه های منابع ملی و ایجاد یک میلیون متر مربع فضای سبز در مناطق شرکتی اهواز را از دیگر اقدامات انجام شده برشمرد.

 

 

نمونه هایی از طرح های پژوهشی زیست محیطی:

 

پاکسازی خاک های آلوده توسط گیاهان

 

 

رئیس پژوهش و فناوری شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با اشاره به اجرای پروژه پژوهشی پاکسازی خاک های آلوده به مواد نفتی با استفاده از گیاهان در این شرکت، اظهار کرد: در این پروژه که با هزینه ای افزون بر یک میلیارد و 200 میلیون ریال از سوی گروهی از کارشناسان این شرکت و دانشگاه جندی شاپور اهواز اجرا شد روش های عملی برای پاکسازی زمین های آلوده به مواد نفتی اطراف تاسیسات نفت و گاز مطالعه و مورد بررسی قرار گرفت.

 

باقر پور قاسم افزود: یکی از مهمترین راه ‌ها برای پالایش خاک های آلوده به ترکیبات نفتی، گیاه پالایی است و این روش به دلیل پایداری و دوام بیشتر، بهبود شرایط و ساختار خاک و بهبود جنبه های زیبا شناختی و داشتن راندمان حذف مناسب آلاینده بیشتر مورد توجه قرار گرفته است.

 

وی با بیان این که در این روش با استفاده از نور خورشید و بدون تغییر و آشفتگی در محیط، با هزینه ای کمتر از گزینه های دیگر تصفیه، آلاینده های زیست محیطی حذف می شوند، توضیح داد: در واقع به دلیل همزیستی بین گیاه و باکتری در محیط، شرایطی ایجاد می شود که راندمان حذف آلاینده را افزایش می دهد.

 

پورقاسم اظهار کرد: بنابر این در شرایط مشابه از میان سایر روش های حذف آلاینده ها از خاک، روش گیاه پالایی مناسب تر است به ‌طوری که در غلظت های زیر 5 درصد آلودگی TPH استفاده از آن به طور کامل عملی، اقتصادی و ارزان بوده و باعث بهبود پایدار محیط زیست مناطق آلوده خواهد شد.

 

رئیس پژوهش و فناوری شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب گفت: در این پروژه ابتدا خصوصیات خاک منطقه مورد آزمایش بررسی و میزان آلودگی ها به ترکیبات نفتی تعیین و پس از آن گیاهان مناسب با توجه به خاک، اقلیم، پوشش گیاهی و آلودگی منطقه شناسایی شد.

 

وی افزود: در ادامه کارآیی حذف ترکیبات نفتی توسط گیاهان منتخب و تاثیر شرایط خاک بر کارآیی گیاهان تعیین و آلودگی های هیدروکربوری خاک های مورد نظر با استفاده از کاشت گیاهان منتخب بررسی شد.

 

پورقاسم اظهار کرد: با بررسی های فنی و تکمیلی بیشتر  در آینده نزدیک از دستاوردهای این پروژه در پاکسازی مناطق آلوده به مواد نفتی در گستره عملیاتی این شرکت استفاده می شود.

 

 

تصفیه پساب واحدهای نمکزدایی جهت مصارف صنعتی و کشاورزی

 

رئیس پژوهش و فناوری شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب در تبیین دیگر برنامه ها از طرح ساخت واحد نیمه صنعتی تصفیه و پاکسازی پساب واحدهای نمکزدایی برای مصارف صنعتی و کشاورزی با هدف حفظ محیط زیست نام برد و گفت: این طرح به دنبال طرح پژوهشی به کارگیری سیستم فیلتراسیون غشایی در تصفیه پساب واحد نمک‌زدایی که هم اکنون مراحل نهایی خود را طی می کند، اجرا خواهد شد.

 

وی با اشاره به این که طرح به کارگیری سیستم فیلتراسیون غشایی در تصفیه پساب واحد نمک‌زدایی با پیشرفت 95 درصد از سوی پژوهشکده پلیمر پژوهشگاه صنعت نفت در حال اجراست و هدف از اجرای آن دستیابی به پساب تصفیه شده با مشخصات استاندارد برای تزریق پساب‌ واحدهای نمکزدایی به چاه های عمیق دفعی است، تاکید کرد: در واقع شرکت ملی مناطق نفت‌ خیز جنوب در نظر دارد به منظور تکمیل این پروژه و به منظور تولید آب صنعتی و کشاورزی، با استفاده از به حداقل رساندن املاح پساب واحد های نمکزدایی، پروژه پژوهشی طراحی و ساخت واحد نیمه صنعتی تصفیه و پاکسازی پساب واحدهای نمکزدایی برای مصارف صنعتی و کشاورزی را اجرایی کند.