صکوک ابزاری است که میتوان با آن جریان نقدینگی و پولی کشور را به اقتصاد واقعی گره زد. نگاهی به بحرانهای مالی که دهها بار در جهان اتفاق افتاده است و شدیدترین آنها در سال ۲۰۰۸ اتفاق افتاد، این واقعیت را گوشزد میکند که تولید و خلق پول بدون در نظر گرفتن اقتصاد واقعی از مهمترین ریشههای بحران مالی در اقتصادهای متفاوت جهان است.
استقراض و اخذ وام خارجی چنانچه در چارچوب برنامه های منطقی نباشد و به درستی مطالعه نشده باشد، از جمله مسائلی است که می تواند اقتصاد یک کشور را با مشکل روبرو کند زیرا:
1- هر موسسه یا شرکتی که بدون برنامه و در چارچوب روزمرگی های خود استقراض میکند، مرتکب یک خطای استراتژیک می شود! نگاهی به وضع یونان و سایر ملتهایی که زیر بار بدهی خارجی کمر خم کرده اند موید این اصل است. آنها برای حل مشکلات روزمره خود به استقراض رو آورده اند.
2- وام دارای طبیعت افزایش ترکیبی است (شمول سود بر سود تعویقی + اصل)
3- در صورت نبود توان پرداخت دین و وام توسط یک دولت، بحث خصوصی سازی و مطالبات وام دهنده از کشور قرض گیرنده و تصاحب دارایی ها با قیمت ارزان در اثر تضعیف پول رایج کشور قرض گیرنده مشکلات جدیدی را برای بدهکار ایجاد می کند.
صکوک به عنوان ابزاری در بازار پول و سرمایه اسلامی به دلیل ساختارهای مبتنی با شریعت و محوریت این ساختارها حول تولید و کارآفرینی و بهبود معیشت مردم ، این قابلیت را دارد که همچون آینه ای عملکرد و رشد اقتصاد واقعی را نشان دهد. در سالهای اخیر ایدههای جدیدی در این راستا توسط صاحب نظران مطرح شده است که در پی به نمونههایی اشاره می شود:
صکوک مشارکت برای شرکتها
یکی از مشکلات و چالشهای قرارداد مشارکت مشکل نمایندگی و تعارض منافع است. (مشکل نمایندگی یا Agency Problem که فردی یا شرکتی Agent در انجام کاری از طرف صاحب سرمایه و یا Principal وکیل و عامل می شود، که به دلیل تعارض منافع احتمال دارد، وکیل منافع خود را بر منافع سازمانی که برای آن کار میکند، ترجیح دهد. بنابراین در صکوک مشارکت، بانی که از طرف شریک خود عامل اجرای پروژه می شود می تواند منافع خود را ترجیح دهد).
برای حل این مشکل، میتوان ارتباط مثبتی را میان سهم سود شرکت بانی و عملکرد آن برقرار کرد. برای محک زدن (Benchmark) عملکرد شرکت، میتوان متوسط سود سهام صنعتی را که این شرکت در آن واقع شده است با بتای (β) سهام این شرکت تطبیق داد که این یک معیار کلیدی است. توجیه محک زدن عملکرد شرکت بر مبنای سود سهام صنعت مربوطه این است که مشارکت یک همکاری است که مستلزم آن است که دارندگان صکوک به اندازهٔ دارندگان سهام در معرض ریسک قرار گیرند. بنابر این آنها می توانند توقع سود برابر با صاحبان سهام داشته باشند.
در هر صورت، نسبت تقسیم سود متغیر خواهد بود. به این صورت که وقتی سود سهام شرکت با محک (بتای شرکت ضرب در متوسط سود سهام صنعت مربوطه) برابر می شود که در این صورت صاحبان صکوک و سهام دارای سود برابر خواهند شد. وقتی که سود سرمایه شرکت از محک بالاتر باشد سهامداران سود بالاتری را (بر مبنای نسبت تقسیم سود) به صورت پاداش دریافت خواهند کرد. به عبارت دیگر، صاحبان سهام سود بالاتری نسبت به صاحبان صکوک دریافت خواهند کرد. بر عکس، یعنی زمانی که بازگشت سرمایه از میزان محک پایینتر باشد، میزان سود صاحبان سهام از صاحبان صکوک پایین تر خواهد بود.
به زبان دیگر، صاحبان سهام بر مبنای میزان سهمی که دارند متحمل ضرر میشوند. به منظور کاستن بیشتر مشکل نمایندگی، تبدیل پذیر بودن صکوک به سهام عادی نیز پیشنهاد میشود که دو طرف قرارداد میتوانند بر روی آن در صورت رخ دادن برخی اتفاقات توافق کنند.
مدل پیشنهادی فوق فرصتی را برای سرمایهگذاران صکوک فراهم میآورد که آنها میتوانند در ابزارهایی سرمایهگذاری کنند که؛ ۱. قابل معامله ۲. منطبق با شریعت ۳. دارای سود بالاتر نسبت به سایر صکوک ۴. رونق دهنده اقتصاد واقعی ۵. ارتقا دهنده عملکرد مدیران مالی باشد. این مدل به دلیل شباهت ابزار به سهام هزینههای احتمالی صدمات مالی و ورشکستگی را نیز کاهش میدهد. همچنین این مدل میتواند جایگزین مناسبی باشد، پیش روی مدیران شرکتهایی که قصد انتشار سهام دارند اما نگران رقیق شدن (Dilution) ارزش سهام خودهستند .
صکوک متصل به کالا - مخصوص دولتها
منطق اقتصادی برای این صکوک منطبق کردن و همگامی تعهدات پرداخت دولتهای ناشر صکوک با توان پرداخت است. ساختار این صکوک که بر مبنای پیش اجاره است، به صاحبان صکوک این امکان را می دهد که از طریق نمایندگان خود ساخت و ساز پروژه مشخصی را که دولت برای آن صکوک منتشر کرده است، در دست گیرند، و پس از تکمیل آن را به دولت تحویل داده، و پس از آن به صورت دوره ای اجاره پروژه را از دولت دریافت کنند. مالکیت پروژه درنهایت یا از طریق مبلغ از پیش تعیین شده ای که دولت در انتهای دوره میپردازد و یا طی دوره ای مشخص مستهلک می شودو به مالکیت دولت درمی آید.
تا اینجا صکوک به صورتی طراحی می شود که ارزش میزان اجاره پرداختی توسط دولت متصل به شاخص قیمت کالاهای انتخابی صادراتی همان دولت/کشور باشد. در این راستا میتوان کف و سقفی برای میزان اجاره در نظر گرفت تا از نوسانات شدید کالاهای صادراتی و اثر آنها بر روی میزان اجاره جلوگیری شود.
فواید این ابزار برای سرمایه گذاران عبارت است از این که: ۱. قابل معامله است، ۲.سرمایه تضمین می شود، ۳.میزان سود متغیر و وابسته به تغییر قیمت کالاهای صادراتی است، ۴. نمایانگر فرصتهایی برای تنوع بخشیدن به سرمایه گذاری است زیرا از لحاظ تاریخی بازده کالاها به صورت ضعیفی مرتبط با بازده سهام و ابزارهای با سود ثابت است.
فواید این ابزار برای دولتها عبارت است از: ۱. تامین مالی برای ساخت پروژههای زیر بنایی، ۲.مدیریت بهتر بدهیهای کشور ۳. انعطاف بیشتر مالی (به شرط داشتن سیاستهای درست مالی).
صکوک متصل بهGDP - مخصوص دولتها
این مدل از همه لحاظ شبیه صکوک متصل به کالاست؛ جز در مورد روش شاخصگذاری آن. به جای قیمتگذاری بر مبنای قیمت سبدی از کالاهای صادراتی، نرخ بازگشت این صکوک بسته به میزان رشد تولید ناخالص داخلی کشور منتشر کننده صکوک است.
طبیعتاً این ابزار دارای ریسک و بازده سرمایه گذاری متفاوت از مدل قبلی است. منبع اصلی نوسانات قیمت و نتیجتاً سود پرداختی، نوسان GDP کشور است. این ابزار نیز به دلیل تنوع بخشی و شمول پروژههای مختلف حائز اهمیت است.
در شرایطی که رشد GDP یک کشور منفی و یا بسیار پایین باشد، این مدل با چالش روبرو می شود. راهکار مطرح این است که رشد GDP طی ١٠ سال گذشته (به عنوان مثال) در نظر گرفته شود و متوسط آن محاسبه شود.
سپس میزان ثابتی به آن افزوده شود و عدد نهایی به عنوان شاخص محاسبه سود این صکوک در نظر گرفته شود. البته در کشورهایی که دولتها متهم به دستکاری آمار و ارقام اقتصادی هستند این ایده کارساز نیست.
همانگونه که ملاحظه شد صکوک این قابلیت را دارد که بازگوکننده عملکرد بخش واقعی تولید و اقتصاد بوده و به عنوان شاخصی در پیش روی سرمایهگذاران، تولیدکنندگان ، صادرکنندگان و دولتمردان نقش آفرینی کند.
امیرعباس زینت بخش، دانشجوی دکترای مالی اسلامی دانشگاه بین المللی مالی اسلامی (اینسیف) مالزی
شانا_گروه مقاله: صکوک به عنوان یک ابزار مطمئن مالی جایگاه خود را به عنوان یک سرمایه گذاری مطمئن پیدا کرده است.
کد خبر 214823
نظر شما