در سالهای اخیر، از سویی کاهش چشم افسای تولیدات داخلی و از سویی دیگر افزایش ناگهانی قیمت محصولات نفتی در بازارهای بین المللی، موجب شد تا دولت مصر در سال 2004 به فکر ایجاد اصلاحات قیمتی شود.

دراین اصلاحات، قیمت حامل های انرژی از جمله بنزین، گازوئیل و نفت سفید افزایش چندین برابری داشت و دولت از سال 2005 قیمت برق را بصورت پلکانی و سالیانه پنج درصد و در ادامه این آزاد سازی در سال 2008 قیمت گاز طبیعی را نیز بطور قابل ملاحظه ای افزایش داد.

 طرح هدفمندسازی یارانه سوخت در مصر در طی رکود اقتصادی سال 2009 معوق ماند واین تعلیق به چالشهای پیش روی دولت دامن زد.

اما در سال 2011 این اصلاحات از سر گرفته شد اما این بار به روشی متفاوت از قبل ، چرا که شرایط اقتصادی حال مصر بسیار دگرگون و قرار است که روند این اصلاحات تا پایان سال 2014 کامل و قیمت حامل های انرژی با بازارهای بین المللی همسان شود.

مصر راه جدیدی را در اجرای طرح هدفمندی تجربه کرد. دولت این کشور در نظر گرفت برای هرچه کم تر شدن اثرات مخرب این طرح، یک دوره آزمایشی از آزادسازی قیمت ها را داشته باشد.

اهداف این طرح آزمایشی:

بررسی اثرات حذف یارانه در بودجه عمومی دولت

بررسی مزایای  تعلق یارانه به گروه آسیب پذیر جامعه

تجربیاتی از بایدها و نبایدهایی که در هدفمندی کلی باید مورد نظر قرار گیرد.

تاثیر یارانه انرژی در بودجه مصر:

آمارها نشان می دهند بخش قابل توجهی از کسری بودجه مصر به دلیل اجبار دولت در پرداخت هزینه های هنگفت دولت حامل های انرژی است.

مشکلی که در این خصوص وجود دارد، عدم وجود گزارش کامل از یارانه تعلق گرفته به بخش انرژی است و مشکل دیگر اینکه هزینه تخصیص گرفته به یارانه ها هر ساله افزایش می یافت بطوریکه در سال 2005 از 7.2 میلیون دلار به 11.6 میلیون دلار در سال 2011 رسید.

البته شایان ذکر است که این رقم فقط یارانه تعلق گرفته به غذاست و اگر یارانه انرژی را نیز در این محاسبات اعمال کنیم،  این عدد به 40 میلیون دلار خواهد رسید که 11.9% از تولید ناخالص داخلی را در بر می گیرد.

طی تحقیقات انجام شده مشخص شده که محصولات نفتی بیش از نیمی از یارانه انرژی (73 درصد) که تقریباً 21 درصد بودجه کل مصر را تشکیل می دهند. از این مقدار یک سوم به برق و 15 درصد به گاز طبیعی تعلق می گیرد.

از طرفی دیگر، پایین بودن بیش از حد قیمت حامل های انرژی موجب شده بود که مصرف سرانه این کشور در بالاترین حد منطقه باشد.

همین مصرف بیش از حد موجب شد که مصر از جرگه کشورهای صادر کننده نفت خارج و با وجود سطح استخراج بالای نفت، در گروه کشورهای وارد کننده بنزین و گازوئیل باشد.

این تغییر سبب شد سیستم اقتصادی مصر نسبت به قیمت های جهانی محصولات نفتی بسیار حساس شود.

مهمترین موضوعاتی که در اجرای طرخ آزمایشی مد نظر قرار گرفت:

سهم یارانه به هر محصول

خطرهای ناکارآمدی جایگزین کردن یارانه نقدی به جای یارانه سوخت

چالش های اجتماعی و سیاسی مرتبط با آزادسازی قیمت حامل های انرژی

از سویی دولت مصر همراستا با اصلاح قیمتی ، گزینه خصوصی سازی صنعت نفت خود را نیز بررسی نمود چرا که برای وجود بازاری آزاد نیاز به وجود شرکت های پیشرویی می باشد که جدا از سیستم دولتی به رقابت در زمینه می پردازند.

یکی از عوامل موفقیت هدفمندسازی یارانه ها در هر کشوری تخمین صحیح میزان بهره مندی خانوارهای کم درآمد از یارانه ها می باشد.به همین منظور طرح سرشمازی دهک های درآمدی در مصر پیش از اجرای طرح هدفمندی آغاز شد و در طی این تحقیقات مشخص شد حدود 60 درصد از خانوارهای مصری واجد شرایط دریافت یارانه هستند.

همچنین دولت در نظر گرفت تا از محل درآمد حاصل از آزادسازی قیمت های انرژی ، سازمانی موسوم به جذب سرمایه های خارجی در جهت گسترش روابط بازرگانی و ایجاد بازارهای خارجی به منظور توسعه صادرات غیر نفتی دایر کند تا بدین طریق در مدت پنج سال میزان صادرات غیر نفتی خود را به بیش از دو برابر صادرات محصولات نفتی خود افزایش دهد.

 جدول زیر میزان تغییرات یارانه ها به نسبت بودجه و تولید ناخالص داخلی را دشان می دهد.

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

 تحلیل دیگری از داده های انتشار یافته توسط سازمان بین المللی انرژی نشان می دهد که چهار دهک پایین درآمدی جامعه مصر تنها 25 درصد از یارانه را دریافت می کنند درحالیکه چهار دهک بالا از 60 درصد یارانه های انرژی بهره مند می شوند.

البته این آمارهای بین جوامع شهری و روستایی تفاوت فاحشی دارد. همانند کشور ما قبل از هدفمندی یارانه انرژی، کل جمعیت روستایی تنها 20 درصد از یارانه انرژی بهره می بردند.

در کل پرداخت یارانه به بخش انرژی از سوی دولت مزیت بیشتری برای خانوارهای با درآمد بالا ایجاد می کنند چراکه در اکثر جوامع خانوارها با درآمد پایین فاقد وسیله نقلیه بوده و همچنین دارای خانه های کوچکتری به نسبت مرفهین هستند درنتیجه نیاز به گرمایش کمتری در زمستان و سرمایش کمتری (مصرف انرژی برق جهت خنک نمودن فضای مسکونی ) در تابستان را دارند.

از آنجاکه پرداخت یارانه به وسیله دولت، سودمندی بسزایی برای اقشار کم درآمد ندارد، می بایست با آزادسازی قیمت ها و پس انداز از محل این آزادسازی به نفع تمام اقشار جامعه، سیستم اقتصادی عادلانه ای را طرح ریزی کرد.

تجربیات در کشور مصر نشان می دهد که اگر همزمان با اجرای طرح هدفمندی، دولت تصمیمات اقتصادی از قبیل مهار تورم و جلوگیری از افزایش ضریب جینی را اتخاذ نکنند، این طرح می تواند به شدت به ضرر خانوارهای با درآمد پایین تمام شود.

البته در مصر هنوز هدفمندی به صورت کامل اجرا نشده است و تا کنون به صورت آزمایشی یک فاز را انجام است.

در این فاز آزمایشی مشخص شد که برای جلوگیری از آسیب های وارده از آزادسازی باید یارنه نقدی به دو پنجک پایین درآمدی تعلق گیرد و مدت زمان پرداخت باید در طی پنجسال صورت گیرد.

مریم علیزاده   
کارشناس اقتصادی

Normal 0 false false false EN-US X-NONE AR-SA

 منابع:

1-    World Bank (2010a), ImplementingEnergy Subsidy Reforms: Evidencefrom Case Studies, Washington, September2010.

2-    Energy Sector Management AssistanceProgram (ESMAP 2009), ArabRepublic of Egypt: Energy Pricing Strategy,Washington, May 2009.

3-    International Monetary Fund (IMF2011), World Economic Outlook(WEO): Slowing Growth, Rising Risks,IMF, Washington DC, September 2011.