کشورهای تولیدکننده انرژی نظیر ایران اغلب با پرداخت یارانه برای مصرف انرژی، قیمتهای داخلی پایینی دارند که این موضوع، استفاده مفرط انرژی را به دنبال دارد. در این کشورها شدت مصرف انرژی بالا و رو به افزایش به چشم می‌خورد در حالیکه کاهش یارانه ها امکان صرفه‌جویی در مصرف انرژی را به وجود می آورد و این انرژی می تواند با قیمت بسیار بالاتری در بازار جهانی به فروش برسد و منافعی را برای اقتصاد کشور به دنبال داشته باشد.

قیمت پایین انرژی باعث عدم تشویق بخشهای صنعت، حمل ونقل، تجاری و خانگی به پذیرش معیارهای بهینه سازی مصرف انرژی شده است. فقدان اطلاع رسانی خوب در زمینه بهینه سازی مصرف انرژی نیز از دلایل این موضوع است. تغییر وضعیت قیمت انرژی در آینده، اطلاع رسانی بیشتر در زمینه مشکلات زیست محیطی مصرف انرژی به خصوص در مورد انتشار گازهای گلخانه ای، باید از برنامه های ارتقا کارایی مصرف انرژی باشد.

 در این بین، اگرچه بسیاری از برنامه ریزان انرژی با قیمت گذاری مناسب و واقعی انرژی موافق هستند، اما آنها اغلب با مقاومت و مخالفت تصمیم گیرندگان خارج از بخش انرژی روبرو می ‌شوند که از اثر اصلاحات قیمت های انرژی بر شاخص قیمت مصرف کننده هراس دارند. این مساله که انرژی یک کالای اساسی است و قیمت پایین آن شرطی برای دسترسی خانواده های کم درآمد به آن است، باعث کند شدن تنظیم قیمت حقیقی آن در کشورهای درحال توسعه خصوصا در بخش خانگی شده است.

 نتایج تجارب سایر کشورها نیز نشان می دهد دولتهایی که در زمینه بهینه سازی مصرف انرژی اقداماتی انجام داده اند از محبوبیت چندان بالایی برخوردار نبوده اند و دلیل آن هم تبعاتی بوده است که در وهله اول به چشم عموم می خورد، در صورتیکه اجرای تدابیر بهینه سازی مصرف انرژی تدابیر بلند مدتی است که در گذر سالها و یا حتی شاید نسلها می تواند پاسخگو باشد و به نظر می رسد یکی از روشهای بسیار موثر در پیاده سازی سیاستهای بهینه سازی انرژی آموزش و آگاه سازی عمومی است.

در کشورهای توسعه یافته تجارب موفقی در این خصوص وجود دارد که همگی حاکی از استفاده از سیاستهای تشویقی جهت تحقق این امر است. در ادامه توضیحاتی در چگونگی این سیاستها ارائه شده است:

 مشوقهای مالی
هدف مشوقهای مالی، ترغیب سرمایه گذاری در تجهیزات و فرایندهای کارایی انرژی به وسیله کاهش هزینه سرمایه ‌گذاری به طور مستقیم (مشوقهای اقتصادی) یا غیرمستقیم (مشوقهای مالیاتی) است که در تمام کشورها به روشهای مختلف پیگیری می شود.

مشوقهای اقتصادی
مشوقهای اقتصادی به دو دسته بزرگ تقسیم می شوند: یارانه های سرمایه گذاری و وامهای آسان.
 ارائه یارانه های سرمایه گذاری به مصرف کنندگان جزو اولین اقدامات انجام شده در دهه 1970 و اوایل دهه 1980 بود. بیشتر کشورها طرحهای مختلفی ازجمله بازسازی ساختمانها و منازل موجود را توسعه دادند. هدف از اجرای این برنامه، کاهش هزینه سرمایه گذاری برای مصرف کنندگان بود.

به طور کلی این مشوقها به اقداماتی مربوط می شود که به لحاظ جمعی مقرون به ‌صرفه بوده اما تحت شرایط دیگر از سوی مصرف ‌کنندگان پذیرفته نخواهد شد. می توان یارانه ها را به عنوان یک مقدار ثابت، به عنوان درصدی از سرمایه ‌گذاری یا به عنوان مبلغ متناسب با مقدار انرژی صرفه جویی شده تعریف کرد.

همچنین ممکن است یارانه‌ ها به منظور ترغیب به توسعه و بازاریابی تجهیزات کارا از لحاظ انرژی به تولیدکنندگان تجهیزات نیز داده شود. یارانه ها معمولا برای کم کردن هزینه خرید تجهیزات کارا به مصرف کنندگان داده می شود. همچنین می توان یارانه ها را برای بهبود کیفیت و هزینه تولید در اختیار تولیدکنندگان قرار داد.

وامهای آسان نیز وامهایی هستند که با نرخ بهره یارانه ای (یعنی پایین تر از نرخ بازار) به مصرف کنندگانی که در فناوریها و تجهیزات کارا سرمایه گذاری می کنند ارائه می شوند.

وامهای آسان از این امتیاز برخوردارند که به آسانی توسط موسسات بانکی پرداخت می شوند. وامهای آسان نسبت به یارانه رواج کمتری دارند. هدف طرحهای وام آسان معمولا مصرف کنندگان هستند.

در برخی موارد این وامها مستقیما به نصب کنندگان تجهیزات داده می شود که اگر به خوبی اداره شوند نتایج مثبتی خواهند داشت.

مشوقهای مالیاتی
مشوقهای مالیاتی مجموعه‌ ای از اقدامات برای کاهش مالیات پرداختی مصرف کنندگانی است که در کارایی انرژی سرمایه گذاری می کنند. این مشوقها شامل استهلاک سریع، اعتبارات مالیاتی و تخفیفهای مالیاتی است. به تازگی اقداماتی نظیر کاهش مالیات برای تجهیزات کارا از لحاظ انرژی (برای مالیات بر ارزش افزوده یا حق گمرک) یا برای سرمایه گذاری های کارایی انرژی (کاهش در نرخ مالیات بر ارزش افزوده) در بسیاری از کشورها نیز برنامه‌ریزی شده است.

اعتبارات مالیاتی و استهلاک سریع به دلیل کم هزینه بودن برای دولت مناسبتر از یارانه هاست. اگر نرخ جمع ‌آوری مالیات به میزان کافی بالا باشد، عملکرد این اقدامات نیز مطلوب خواهد بود. این مشوقها در یک اقتصاد درحال رکود یا درحال گذار، معمولا عملکردی ضعیف دارند و بیشتر در کشورهای توسعه یافته مورد استفاده قرار گرفته ‌اند.

کاهش مالیات واردات یا مالیات بر ارزش افزوده برای تجهیزات کارا در بسیاری از کشورها بطور یکسان اجرا شده است؛ بخشودگی مالیات بر ارزش افزوده نیز برای هزینه کار در کاهش هزینه سرمایه گذاری در نوسازی ساختمانها وجود دارد. بخشودگی مالیاتی برای شرکتهایی که تعهدات قابل ملاحظه‌ ای برای پیشرفت کارایی انرژی و یا کاهش انتشار دی اکسیدکرین دارند، روش نوینی برای توسعه سرمایه گذاری در کارایی انرژی و کاهش دی اکسیدکربن است.

مهرناز لنکرانی
کارشناس بهینه سازی انرژی دربخش ساختمان شرکت بهینه سازی مصرف سوخت