۲۴ شهریور ۱۳۹۳ - ۱۳:۴۰
  • کد خبر: 224756
نفت و استقلال

یکی از مشخصه های اقدام تاریخی مردم ایران در راستای ملی شدن صنعت نفت، و تحرک مطلوب نخبگان دینی و ملی برای اجرایی و عملیاتی کردن این جنبش عظیم، استقلال حرکت و نهضت بود. به طوری که قدرتهای بزرگ زمان؛ آمریکا، شوروی و انگلیس هر کدام به نوعی با این جنبش مردمی زاویه گرفتند و مخالفت کردند.

دولت انگلیس
دولت انگلیس به طور طبیعی در نقطه مقابل نهضت مردم ایران قرار داشت. دو قدرت بزرگ دیگر نیز از موضع پیدا کردن حوزه نفوذ در کشورمان به این حرکت می نگریستند. پس از ترور سپهبد رزم آرا نخست وزیر توسط فداییان اسلام در اسفندماه 1329 و در پی آن تصویب ماده واحده کمیسیون نفت مجلس شورای ملی توسط اکثریت قاطع نمایندگان، بخش فارسی رادیو لندن در تفسیر شبانگاهی خود باابراز ناراحتی و نگرانی از حرکت جدید ایرانیان، چنین گفت:
«امروز پارلمان ایران پیشنهاد ملی کردن صنعت نفت را در کشور تصویب کرد.
این پیشنهاد از طرف عده معدودی از مرتجعین و ثروتمندان و همچنین یک عده ای از ملاهای متعصب(!) که در راس آنها سید ابوالقاسم کاشانی قرار گرفته، پشتیبانی می شود... چند نفر منفی باف که عده ای از جوانان ساده لوح(!) از آنها پیروی می کردند، فریاد می کردند: «نفت ایران، برای ایرانی». ولی هیچکس نگفت: چطور ممکن است که ایرانی بتواند نفت خود را اداره کند. فقط کسانی از قبیل رزم آرا که می دانستند، اداره کردن نفت به دست ایران عملی نیست، با پیشنهاد ملی کردن نفت مخالفت می کردند...» (روزنامه شاهد ـ مورخ 26 اسفندماه 1329).
علت عصبانیت انگلیسی ها از نخبگان دینی مانند آیت الله کاشانی این بود که حمایت وی از جنبش ملی و ماده واحده کمیسیون نفت به رهبری دکتر مصدق، موجب حمایت اکثریت مردم از نهضت شده و افکار عمومی را علیه سیاستهای استعماری منسجم کرده بود.
کمااین که در همان مقطع روزنامه منچستر گاردین در شماره مورخ 19 مارس 1951 نوشت: «اقدام برای ملی شدن نفت، علاوه بر ایران، سایر کشورهای خاورمیانه از جمله عراق و مصر را بیدار کرده است».
روزنامه تایمز لندن نیز در همان مقطع چنین نوشت: «به کار بردن شدت و زور در برابر تصمیم مردم ایران سبب خواهد شد که ایران و سایر ملل خاورمیانه علیه ما بسیج شوند».
(روزنامه باختر امروز ـ مورخ 21 اسفندماه 1329).
مواضع روسیه شوروی
دولت شوروی که در سالهای دهه 1320 خواهان کسب امتیاز نفت شمال به عنوان سیاست توازن در مقابل انگلیس بود و با مخالفت نمایندگان ملی و مستقل مجلس مواجه شده و در راه تحقق این هدف ناکام مانده بود، به جای حمایت از حرکت ضد استعماری ملت ایران، ملی شدن نفت را «طرح فریبکارانه آمریکایی ها» می دانست. روزنامه «پراودا» ارگان حزب کمونیست شوروی پیرامون ترور رزم آرا و تصویب ماده واحده ملی شدن نفت توسط مجلس شورای ملی ایران نوشت:
«... ژنرال رزم آرا نخست وزیر ایران از طرف کسانی به قتل رسید که با آمریکایی ها ارتباط نزدیک دارند. اگر به حقایق مطلب پی ببریم به سهولت معلوم می شود که  انگلیسیها و  روسها در این قتل دست نداشته اند و فقط آمریکاییها از این حادثه استفاده کرده اند». (روزنامه کیهان ـ مورخ 28 اسفندماه 1329).
به همین جهت بود که هواداران اتحاد شوروی در ایران که در حزب توده متمرکز بودند، هم با ایده ملی کردن نفت مخالف بودند، و هم در طول دوران نخست وزیری دکتر مصدق، با دولت ملی مخالفت کرده و در راستای گسترش بحران حرکت می کردند.
ایالات متحده آمریکا
دولت آمریکا هم در اوج بحران نفت، در راستای نفوذ بیشتر و کاملتر خود در ایران با هدف افزایش سهم از تولید و صادرات نفت ایران حرکت می کرد.
در آن دوران یونایتدپرس از قول مدیریت شرکت نفت تگزاس گزارش داد که «اوضاع مناسبات بحرانی میان دولتهای ایران و انگلیس را رصد می کنند تا بهتر بتوانند جا پای موثرتری در آینده نفت ایران باز کنند».
البته آمریکاییها سرانجام تابع نظر لندن شدند و به جمع بندی حذف دولت ملی مصدق برای کسب سهم بیشتر در نفت ایران شدند. (جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران ـ ص 126).
مواضع قدرتهای بزرگ در آن مقطع که به چند مورد آن استناد شد، بیانگر هویت استقلال طلبانه حرکت مردم ایران بود.
موضع دولت ایران
به همین جهت هر قدرتی بر مبنای اهداف توسعه طلبانه اش با این حرکت مخالفت می کرد. دکتر مصدق نیز با آگاهی به این مسئله در فرازی از نطق خود در دادگاه لاهه در دفاع از حقوق ملت ایران در برابر قدرتهای بزرگ می گوید:
«... شما نمی توانید ملتی را در مورد دفاع از حقوق خودش در برابر حملات مزورانه قدرتها و بویژه یک دولت قوی و بزرگ، که از لحاظ صنعتی و اقتصادی و مالی قوی می باشد، بازدارید. من از شما تقاضا می کنم به احساسات ملی ما واقف شوید... ما هر قدر هم که اعتماد به حقانیت خود داشته باشیم، یا بهتر بگویم: درست به علت اعتمادی که به حقانیت خود داریم، نمی توانیم در امری که برای ملت ایران حیاتی است، کوچکترین احتمال خطر یک تصمیم نامساعد را به خود هموار کنیم... از شما انتظار داریم که این حالت روحی ما را درک کنید..»

سید هاشم هوشی سادات ـ روزنامه نگار و پژوهشگر تاریخ معاصر

کد خبر 224756

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
0 + 0 =