صنعت حفاری به عنوان پایه اصلی و مادر صنعت نفت و گاز و مهمترین بخش در زنجیره تولید انرژی فسیلی محسوب می شود و طبیعتاً این اهمیت برای کشورهای تولید کننده نفت و گاز دو چندان است. نظر به اینکه حفاری چاه ها، هزینه و خطرات زیادی دارد، تا پیش از شروع تحریمها بخشهای زیادی از این صنعت در انحصار شرکتهای خارجی قرار داشت اما به یمن تحریمهای تحمیلی و الزامهای پیش آمده، شرکتهای متعدد داخلی امکان ظهور و توسعه یافته و توانستند با راهبری و مدیریت نیروهای نیمه متخصص بازمانده از شرکتهای خارجی، توان اجرایی بومی حفاری را در کشور تقویت کنند.  

خوشبختانه طی 10 سال گذشته، شرکتهای خصوصی تازه تأسیس توانستند با بکارگیری نیروهای جوان فارغ التحصیل دانشکده های نفت که حاصل دور اندیشی و تمرین بیژن زنگنه در دوره وزارت سابق ایشان بود، به سرعت خلاء ناشی از ترک شرکتهای بین المللی را تا اندازه زیادی جبران کنند.

 این حرکت خود جوش که با جسارت و ایمان بعضی از مدیران میانی صنعت نفت پشتیبانی شد، توانست از صدمه به برنامه های حفاری وزارت نفت که هدف اصلی و نقشه تحریمها بود، بصورت باور نکردنی جلوگیری کند. حداقل در بخش حفاری در دریا با وجود محدودیت در برخی اقلام حیاتی حفاری، تأخیر عمده و چشمگیری را شاهد نبوده ایم و مسلماً هر سال جهش حاصل، از کیفیت و ثبات بیشتری برخوردار خواهد شد.

هم اکنون تا حدودی با کمبود نیروی انسانی متخصص در صنعت حفاری مواجه هستیم، اما با توجه به مزایا و جذابیت بیشتر این بخش برای خیل عظیم فارغ التحصیلان فنی، این امکان وجود دارد که در صورت حمایت بیشتر وزارت نفت برای همکاری با بخش خصوصی در تخصیص امکانات آموزشی خود، این نقیصه نیز به سرعت برطرف شود. وجود نیروهای متخصص و مجرب با گستره تجربی 5 تا 10 سال؛ بدنه اصلی کارشناسی در این صنعت را تشکیل می دهند که مسلماً این نیروها تا پنج سال دیگر کمبودهای موجود مدیریتی و سرپرستی را نیز مرتفع کرده و حتی آمادگی لازم برای اجرای پروژه های حفاری در خارج از کشور نیز توسط این جریان ایجاد می شود. 

 بدیهی است به دلیل وابستگی و پیچیدگی فنی صنعت حفاری، کشورمان تا سالها نیاز به فناوری و استفاده از تکنولوژی پیشرفته را در بخشهای محدودی خواهد داشت، اما خوشبختانه به غیر از حفاری در دریای خزر در بیشتر موارد دیگر تکنولوژی رایج در دنیا هم اکنون در عملیات روزانه دکلهای حفاری ایران بکار گرفته می شود. 

شاید تنها ضعف عمده این صنعت در ایران، عدم توجه به اچ اس یی و کیفیت عملیات حفاری است که هر چند دانش پیچیده ای نیست، اما بواسطه بی توجهی در بخش کارفرمایی و نگاه صرف به صرفه جویی در هزینه ها، در مواردی چاه های حفر شده یا در حال حفر از کیفیت و ایمنی لازم برخوردار نیستند.  

در صورت حمایت وزارت نفت از بخش خصوصی داخلی مطمئناً کشور نه تنها تحریمها را خنثی می کند و بی نیاز از شرکتهای بین المللی می شود، بلکه صرفه جویی اقتصادی هنگفتی برای دولت حاصل خواهد شد و این مهم اگر با تدوین نظامنامه های کیفیت و نظارت بر کیفیت سرویس دهی شرکتهای داخلی توام شود، پتانسیل فراملی شدن شرکتهای ایرانی فعال خواهد شد. 

بخش خصوصی در این مدت 10 ساله نشان داده است که فرصتها را خوب می شناسد و به دنبال ارتقای سطح اجرایی خود است، به عنوان نمونه یکی از شرکتهای خصوصی فعال در صنعت حفاری ایران ظرف 10 سال اخیر توانسته با خرید و تجهیز دو کشتی اسیدکاری و عملیاتی کردن آنها در آبهای جنوب، خلاء خروج کشتیهای خارجی را پر کند. کشتی دوم اسیدکاری این شرکت به نام بین المللی Northern Genesis و نام ملی Mehran Stimulator  که با صرف حدود 50 میلیون دلار هزینه شخصی و چند سال کار برای ساخت و تجهیز در خارج کشور اخیراً وارد خلیج فارس شد، در نوع خود کم نظیر و دارای ویژگیهای منحصر بفردی است از جمله آنکه امکان اسیدزنی چاههای نفت و گاز دریایی را بدون نیاز به دکل دارد و از این لحاظ صرفه جویی قابل توجهی را برای شرکت نفت به دنبال خواهد داشت. 

امید می رود با حضور و رشد شرکتهای خصوصی با انگیزه و حمایت بیشتر وزارت نفت و شرکتهای تابعه آن در آینده نزدیک، شاهد خود کفایی شایسته در صنعت حفاری کشور باشیم و صادرات خدمات و تجهیزات به آنسوی مرزها را نیز مدنظر قرار دهیم. 

   بهرام رضایی
    مدیرعامل شرکت مهندسی و خدماتی چاه پیمای مهران