نظام پیمانکاری صنعت نفت بیمار است

شرکتهای بزرگ بین المللی فعال در حوزه نفت نظیر اکسون موبیل، شل و ...، تمام سودآوری خود را از محل توسعه فناوریها کسب می کنند، اما سیستم راکد و بدون ریسک دولتی در نظام پیمانکاری ما رسوخ و این نظام را بیمار کرده است.

انجام طرح مطالعاتی "صنعت نفت پیشران اقتصاد ملی در اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی با رویکرد جهش توسعه فناوری و حرکت دانش بنیان در شرکتهای پیمانکار عمومی" و تدوین بسته پیشنهادی راهبردها و اقدامات اجرایی در این زمینه، آن هم با توجه به تاکید رهبر معظم انقلاب بر پیاده سازی این سیاستها در اقتصاد کشور از یک سو و پیگیری مجدانه وزیر نفت در این امر، ما را بر آن داشت تا گفتگویی با معاون وزیر نفت در امور پژوهش و فناوری ترتیب دهیم؛ معاونتی که بار اصلی این طرح مطالعاتی را بر دوش داشت و با برنامه ریزی منسجم و بکارگیری ظرفیتهای فکری شرکتهای تولیدی نفت و پیمانکاران بزرگ این صنعت و حتی دانشگاهیان، توانست بسته جامع راهبردها و اقدامات اجرایی صنعت نفت را برای تبدیل این صنعت به صنعتی پیشران در اقتصاد ملی با اتکا به ارتقای شرکتهای پیمانکار عمومی تدوین کند. مشروح گفتگوی شانا با محمدرضا مقدم را در ادامه از نظر می گذرانید:

آقای دکتر از چه زمانی تدوین این طرح مطالعاتی در دستور کار معاونت پژوهش و فناوری وزارت نفت قرار گرفت؟

مستحضر هستید که مقام معظم رهبری بر اجرایی شدن سیاستهای اقتصاد مقاومتی، تاکید ویژه ای دارند و اجرای این سیاستها را راهبردی برای حل مشکلات اقتصاد کشور می دانند. از این رو، پس از ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب، برنامه ریزی برای نحوه اجرایی کردن این سیاستها در سطح صنعت نفت آغاز و گزارش اولیه ای در این زمینه تدوین و به وزیر نفت ارائه شد. این گزارش اولیه با راهنماییهای مهندس زنگنه و تصمیم برای تکمیل آن از طریق دریافت نظرات و پیشنهادات بخشهای مختلف به خصوص پیمانکاران بزرگ برای کاربردی شدن در این صنعت، به شکل جدی تری دنبال و به طرح مطالعاتی گسترده و جامعی مبدل شد که اخیرا آماده و برای وزیر نفت ارائه شده است.

اگر بخواهید به طور خلاصه، دستاورد اصلی این طرح مطالعاتی را عنوان کنید، چه مواردی قابل ذکر است؟

ببینید همانطور که من در گزارش این طرح مطالعاتی به وزیر نفت اعلام کردم، با قطعیت و اطمینان نسبی می توان ادعا کرد محتوای بسته مذکور به طور منحصر بفردی در سطح کشور موفق شده است با بررسی، کنکاش و نفوذ به لایه های موانع و کالبدشکافی چالشهای توسعه صنعت نفت از یکسو و از سوی دیگر اهداف و راهبردهای سیاستهای ابلاغی اقتصاد مقاومتی توسط مقام معظم رهبری و برنامه مدون مرتبط وزارت نفت در این حوزه از سوی دیگر، اقدام به طراحی و خلق راهبردها و اقدامات اجرایی برای عملیاتی کردن سیاستهای اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت کند، بطوریکه پیوند یکپارچه حوزه های اجرایی مانند پیمانکاران و مهندسان مشاور و استعدادها و توانمندیهای علمی و فناوری صنعت نفت را در کشور در تعامل با منابع دانشی پیشرفته مانند شرکتهای بین المللی نفت و شرکتهای صاحب فناوری در بخش بالادستی و پایین دستی صنعت نفت برقرار کند و امکان جهش و تحول در کارایی پیمانکاری عمومی را با اتکا به توسعه فناوری و فعالیتهای نوآورانه با ورود به صحنه پذیرش خطر فعالیتهای نوآورانه و بهره بردن از پاداش حاصل از آثار توسعه فناوری و فعالیتهای نوآورانه در افزایش کیفیت فعالیتها فراهم کند.

چه فعالیتهای اجرایی برای تدوین این طرح مطالعاتی انجام شد؟

برای تدوین این طرح از نیمه خردادماه تاکنون، 70 جلسه تخصصی برگزار شد و بیش از هزار و 800 نفرساعت کار به این پروژه اختصاص یافت. همچنین با بیش از 30 شرکت پیمانکار بزرگ کشور تعامل و همفکری به عمل آمد و نقطه نظرات آنها در خصوص مدل اجرایی پیشنهاد شده دریافت شد. پیش نویس اولیه ای که در این زمینه آماده شد، به مدیران عامل شرکتهای اصلی و فرعی مرتبط و برنامه ریزی تلفیقی آنها نیز ارسال و جلسات مشترکی برای کسب نظرات و اخذ طرحهای توسعه ای مناسب برای اجرا دریافت شد. در ادامه نیز کارگروه های تخصصی مورد نیاز شکل گرفت.

کارگروهها با چه هدف یا رویکردی تشکیل شد؟

تشکیل این کارگروهها با اهداف متنوعی صورت گرفت از جمله تدوین شرح نیاز بسته توسعه فناوری (RFP) در اجرای طرحهای بزرگ تا وظایف پیمانکاران عمومی در حوزه مدیریت این طرحها مشخص و مبانی تئوری روش پیشنهادی با اصلاح، تکمیل و ارتقای بسته سیاستی مبتنی بر بهره گیری از توان پیمانکاران عمومی نهایی شود. همچنین هدف دیگر از تشکیل این کارگروه، تهیه بسته شاخصهای فناورانه ارزیابی طرحهای اولویت دار شرکتها و انجام غربالگری برای انتخاب بهترین طرحها و برگزاری جلسات کارشناسی به منظور تحلیل و بهره برداری از ظرفیت الگوی جدید قراردادهای نفتی برای این طرحها بود. تهیه بسته ارزیابی پیمانکاران عمومی کشور، ارائه لیست برترین شرکتها و تبیین سازوکار روابط و تعاملات بین مرکز تحقیقات دولتی با پیمانکاران بزرگ در توسعه و انتقال فناوریها  از دیگر اهداف شکل دهی این کارگروههای تخصصی به شمار می رود.

به همکاری با پیمانکاران برای تدوین این طرح مطالعاتی اشاره کردید. این همکاری به چه شکل بوده است؟

بخش پیمانکاری و مهندسین مشاور صنعت نفت، مشارکتی برجسته در تدوین این بسته پیشنهادی داشتند و بی تردید فعالترین نقش آفرین در ارائه تحلیلها و پیشنهادها بوده اند؛ نکته قابل توجه این که کلیه همکاریها در تهیه این بسته داوطلبانه و بدون پرداخت هیچ هزینه ای بوده است و طبیعی است اجرایی کردن راهکارها و راهبردهای حاصل شده در این طرح جامع به ارتقای نظام پیمانکاری و منتفع شدن آنان می انجامد. باید تاکید کنم تدوین چنین بسته جامعی اجتناب ناپذیر بود. توجه کنید شرکتهای بزرگ بین المللی فعال در حوزه نفت نظیر اکسون موبیل، شل و ...، تمام سودآوری خود را از محل توسعه فناوریها کسب می کنند و انجام کار با درنظر گرفتن ریسک و پاداش، جزء لاینفک عملکرد آنان به شمار می رود؛ این در حالی است که متاسفانه سیستم راکد و بدون ریسک دولتی در نظام پیمانکاری ما رسوخ و این نظام را بیمار کرده است. نظام پیمانکاری در حال حاضر مانند یک سیستم دولتی، با شرح خدمات ثابتی در حال فعالیت است و هر روز بیشتر به سمت سازوکار دولتی حرکت می کند که این روند معیوب، به شدت نیازمند اصلاحات است.     

وارد مقوله پیمانکاری شدیم. شرکتهای پیمانکار عمومی که وزیر نفت نیز بارها بر ضرورت استفاده از آنها در صنعت نفت تاکید کرده و شما نیز این بسته پیشنهادی را با رویکرد ایجاد حرکت دانش بنیان در این شرکتها تدوین کرده اید، چگونه می توانند به بهبود نقش آفرینی صنعت نفت در اقتصاد کشور کمک کنند؟

 مطالعات انجام شده در صنایع بزرگ و محوری مانند صنعت نفت برخی کشورها نشان می دهد سازمانهایی کلیدی در این کشورها ایجاد شده است که نقش اساسی در یکپارچه سازی کل فرایند توسعه فناوری اعم از اکتساب فناوری، پژوهشهای فناورانه و تجاری سازی بر عهده دارند و با توجه به منابع مالی قابل توجه و بازارهای دراختیار، نقش لوکوموتیو فناوری را در صنایع مذکور بازی می کنند. این سازمانهای فناورانه، شرکتهای پیمانکار عمومی (General Contractor) هستند که در سطح دوم در ساختار کلان صنعت جانمایی شده و محور و پیشران اصلی اجرای استراتژی جهش فناوری در این کشورها به شمار می روند. این شرکتها با تامین مالی پروژه های اصلی صنعت نفت با بهره گیری از منابع مالی در اختیار که قدرت بالایی از ظرفیتهای توسعه ای و مدیریتی را ایجاد می کند، پروژه های بزرگی را در دست می گیرند و از ابزار مدیریت بازار برای چانه زنی با دارندگان و صاحبان فناوری به منظور پیاده سازی استراتژی بازار در مقابل تکنولوژی که رویکرد اصلی کشورهای صاحب بازار برای اکتساب فناوری و دانش فنی است، استفاده می کنند.  

با این تفاسیر، عامل پیشرفت صنایع موفق را  در سطوح بین المللی، توسعه و جهش فناوری می دانید. به عبارت دیگر معتقدید اهداف اقتصاد مقاومتی نیز از این رهگذر محقق می شود؟

درست است. دستیابی به اهداف مندرج در سیاستهای اقتصاد مقاومتی گویای این حقیقت است که کشور باید در اسرع وقت با بهره گیری از فرصتهای بین المللی و رویکرد برون نگر، سطح و عمق توانمندیهای فناوری را افزایش دهد و وابستگی خود را بالاخص در فرایندها و محصولات راهبردی و کلیدی کاهش دهد. این روند نیز امکانپذیر نخواهد شد مگر آنکه کشور در چارچوب راهبرد جهش فناوری حرکت کند که نمونه بارز این راهبرد در کشورهایی نظیر کره جنوبی و چین در سالهای قبل به کار گرفته شده است.

یعنی نقش آفرینی پیمانکاران عمومی صنعت نفت را برای تحقق راهبرد جهش فناوری کافی می دانید؟

نه. اتفاقا سوال خوبی است. ببینید تحقق این راهبرد نیازمند سیاستگذاری مناسب در دو طرف شرکتهای خارجی و ایرانی است. به این معنا که از یک سو جهت جلب همکاری شرکتهای خارجی با ابتکار "سیاست بازار مقابل فناوری" قابل حصول است تا این شرکتها علاقه مند به نقش پذیری در تحقق این راهبرد در کشور شوند و از سوی دیگر، تقویت یا ایجاد شرکتهای بزرگ داخلی که توانایی جذب فناوری و مدیریت آن را در سطح کشور و ایجاد زنجیره ارزش را دارند و البته از توانایی مالی خوبی نیز برخوردارند، ضروری است. این نقش را در طرف ایرانی، شرکتهای پیمانکار عمومی ایفا می کنند.

این ملاحظات در قراردادهای صنعت نفت نیز لحاظ می شود؟

البته. درنظر گرفتن این ملاحظات در قالب قراردادها ضروری است و باعث اجرایی شدن راهبردها و سیاستها در عمل می شود. به این منظور تغییر بندهای بخش انتقال فناوری و به خصوص مدنظر قرار دادن افزایش سطح و عمق طراحی و ساخت قطعات و بخشهایی از قراردادها در داخل و ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک با طرحهای خارجی و تعریف دقیق ضمایم و پیوستهای فناوری قراردادها نیز تضمینهای لازم را جهت تحقق اهداف مدنظر ایجاد می کند.

و سوال آخر این که، این بسته پیشنهادی به چه صورت اجرایی می شود؟

پیشنهاد مشخص ما برای اجرای این بسته، انتخاب طرحهایی در بخش بالادست و پایین دست از مجموعه طرحهای پیشنهادی برنامه ریزی تلفیقی شرکتهاست تا به صورت پایلوت به اجرا گذاشته شود و امکان طراحی الگو از سطح مفهومی به سطح طراحی تفصیلی را فراهم کند تا موانع و مشکلات اجرایی در مرحله پایلوت نیز مرتفع شود.

در پایان جا دارد تاکید کنم تاکنون سمینارها و گردهماییهای زیادی برگزار شده است تا  به واسطه آنها راهبردها و برنامه هایی برای پیاده سازی سیاستهای اقتصاد مقاومتی مشخص شود؛ باید تلاش کنیم این نتیجه را دریابیم که در نهایت چه چیز می تواند به این سیاستها جلوه واقعی و کاربردی ببخشد. اقتصاد مقاومتی، اقتصادی درونزا، برون نگر، پیشرو و پویا و دانش بنیان است و در دستور کار قراردادن هر یک از این شاخصها، ضروری ترین اقدام برای حرکت به سمت اقتصاد مقاومتی است.

بر پایه این گزارش، پس از ابلاغ سیاستهای اقتصاد مقاومتی از سوی رهبر معظم انقلاب، وزارت نفت از جمله وزارتخانه های پیشتازی بود که با تاکید بیژن زنگنه وزیر نفت، تدوین برنامه های مقتضی را در راستای اجرایی کردن این سیاستها در دستور کار قرار داد و به دنبال دستور زنگنه برای پیگیری هرچه بیشتر این سیاستها در سطح صنعت نفت از یک سو و تاکید وی بر تقویت نظام پیمانکاری عمومی در این صنعت، تهیه طرح مطالعاتی با موضوع "اجرای سیاستهای اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت با ایجاد و تقویت پیمانکاری عمومی با رویکرد جهش فناوری" در دستور کار معاونت پژوهش و فناوری وزیر قرار گرفت و پس از تهیه گزارش اولیه و اعمال اصلاحات و تکمیل آن، گزارش نهایی پس از چندین ماه کار مستمر با راهنمایی وزیر نفت و با مشارکت فعال عمده پیمانکاران و مهندسان مشاور، نخبگان دانشگاهی و تحقیقاتی و حوزه های سیساتگذاری علم و فناوری مرتبط با صنعت نفت در کشور تهیه و تدوین شد.   

گفتگو: هانیه موحد

کد خبر 227360

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
0 + 0 =