نیاز مالی کشورهای عضو اوپک برای تامین هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی خود بسیار متفاوت است، بطوری که در سال 2012 نیاز مالی کشورهای عضو اوپک برای متعادل کردن تراز مالی خود با توجه به متوسط میزان تولید نفت‌خام در آن کشورها بین 55 الی 127 دلار برای هر بشکه بوده است. قطر با تولید 588 هزار بشکه در روز نیازمند نفت 55 دلاری و ایران با تولید 2 میلیون و 102هزاربشکه در روز نیازمند نفت 127 دلاری بوده‌اند تا بتوانند تراز مالی خود را به تعادل رسانده و کسری بودجه خود را صفر کنند.

قیمت سربه سر (break- even Price) عبارت است از قیمت مورد نیاز کشورهای صادرکننده نفت از فروش یک بشکه نفت‌خام برای ایجاد تعادل کامل در بودجه، بطوری که در تراز مالی کسری بودجه‌ای وجود نداشته باشد. برای دستیابی به قیمت سر به سر در کشورهای عضو اوپک باید در بخش درآمدها و هزینه ها عوامل مختلفی را بررسی کرد که در بخش درآمدها می توان  به درآمدهای نفتی و غیر نفتی اشاره کرد.

در بخش درآمدهای نفتی باید عواملی همچون میزان تولید، حجم صادرات، مالیات بر فروش، قیمت نفت خام، حق مالکان را مورد توجه قرار داد. طی سالهای اخیر با وجود افزایش قیمت نفت اما شاهد روند صعودی هزینه‌ها در کشورهای عضو اوپک بویژه کشورهای خاورمیانه بوده‌ایم، بنابراین این کشورها نیازمند کسب درآمد بالاتری از فروش نفت خام هستند.   

                                                       
با توجه به افزایش هزینه‌های اجتماعی و اقتصادی  کشورهای  عضو اوپک، میانگین قیمت سر به سر نفت برای کشورهای عضو اوپک که در سال 2012  معادل 98.69 دلار در هر بشکه بود در سال 2013 با هفت درصد افزایش به 105.41 دلار در هر بشکه رسید.

در سال 2013، کمترین  قیمت سر به سر  نفت متعلق به  کشور قطر به میزان  58 دلار در هر بشکه و بیشترین قیمت متعلق به ایران با 144 دلار در هر بشکه بوده است. قابل توجه است که قیمت سر به سر نفت‌خام عربستان‌سعودی در سالهای 2012 و2013 به ترتیب معادل 95 و 98 دلار در هر بشکه بوده است که نزدیک ترین رقمها به میانگین قیمت سر به سر نفت کشورهای عضو اوپک طی دو سال گذشته است.

به گزارش مدیریت کل اوپک و روابط با مجامع انرژی، با توجه به قیمت سبد نفت اوپک در سال 2013 که معادل 105.89 دلار در هر بشکه بوده، اقتصاد کشورهای ایران، ونزوئلا، اکوادور، عراق، نیجریه و الجزایر با کسری تراز مالی روبرو بوده‌اند، در حالیکه کشورهای قطر، کویت، آنگولا، امارات متحده عربی و عربستان‌سعودی نیز دارای مازاد تراز مالی هستند.

جدول شماره 1 - قیمت سر به سر نفت کشورهای خاورمیانه عضو اوپک در سال 2014

 source: compiled from "Regional Economic outlook update" may 2013 ana IEA "oil market report" October 2013

جدول شماره یک بیانگر پیش بینی قیمت سر به سر نفت کشورهای خاورمیانه عضو اوپک در سال 2014 است که کمترین میزان همچنان متعلق به قطر با 46 دلار و بیشترین میزان متعلق به ایران با 143 دلاراست.  مهمترین دلیل افزایش قیمت سر به سر نفت ایران طی سالهای اخیر، کاهش شدید صادرات بویژه صادرات نفت و فرآورده های نفتی بوده است. انتظار می‌رود قیمت سر به سر نفت عربستان سعودی از 98 دلار در هر بشکه در سال 2013 به 88 دلار در هر بشکه در سال 2014 کاهش یابد که این رقم بالاتر از قیمت نفت در بودجه سال جاری آن کشور است.   

قیمت نفت مصوب در بودجه کشورهای تولید کننده نفت

 درآمدهای حاصل از فروش نفت‌خام، برای کشورهای تولیدکننده نفت بویژه کشورهای عضو اوپک از اهمیت خاصی برخوردار است. کشورها در بودجه بندی خود تلاش می‌ کنند قیمت نفت خام را بگونه‌ای تعیین کنند که در صورت ایجاد نوسانات در قیمت نفت خام، دچار کسری بودجه و یا بحران مالی نشوند. از سوی دیگر قیمتهای مصوب بودجه کشورها خود یک شاخص خوبی از پیش‌بینی حداقلی قیمت نفت برای سال مورد نظر است .

جدول شماره 2 در بردارنده آخرین تغییرات قیمت نفت در بودجه کشورهای تولید کننده نفت‌خام است. بسیاری از کشورهای صادر کننده نفت، قیمت نفت مصوب در بودجه کشورهای خود را با توجه به افزایش قیمت جهانی نفت، افزایش داده‌اند. قیمت نفت مصوب در بودجه کشورهای صادرکننده نفت در سال 2012 بین 37 تا 95.39 دلار برای هر بشکه بود، اما بیشتر کشورها بین 65 الی 85 دلار برای هر بشکه در نظر گرفته بودند، در حالیکه قیمت نفت مصوب در کشورهای صادرکننده نفت در سال 2013 بین 37 الی 111.8 دلار برای هر بشکه در نظر گرفته شده بود، لکن بیشتر کشورها قیمت بین 65 تا 90 دلار را برای بودجه خود پیش‌بینی کردند. کمترین قیمت نفت مصوب در بودجه کشور الجزایر با 37  دلار برای هر بشکه و بیشترین قیمت نفت مصوب در بودجه کشور نروژ با 111.8 دلار برای هر بشکه در نظر گرفته شده بود.

جدول شماره 2 - قیمت نفت مصوب در بودجه کشورهای تولیدکننده نفت ( دلار / بشکه)

 source: compiled from "Regional Economic outlook update" may 2013 ana IEA "oil market report" October 2013

قیمت نفت مصوب در بودجه کشورهای صادرکننده نفت در سال 2014 بین 60 الی 100  دلار در هر بشکه تعیین شده لکن اکثر کشورها قیمت بین70 الی 90  دلار در هر بشکه را برای بودجه خود پیش بینی کرده اند. کمترین قیمت نفت مصوب متعلق به ونزوئلا با 60 دلار برای هر بشکه و بالاترین قیمت یعنی 100 دلار در هر بشکه به کشور ایران تعلق دارد.

کارشناسان اقتصادی معتقدند: به موازات افزایش قیمت نفت، برخی از کشورهای تولیدکننده نفت، هزینه های بودجه ای خود را افزایش داده‌اند، بنابراین نیازمند قیمت بالای نفت جهت برقراری تعادل در تراز بودجه خود هستند. قابل توجه است که نیاز کشورهای عضو اوپک به قیمت مناسب نفت برای برقراری تعادل در بودجه، بسیار متفاوت بوده و این مسئله اوپک را برای تجدیدنظر در سیاستهای تولید و عرضه نفت با مشکل روبرو کرده است .

عربستان سعودی

 عربستان سعودی بودجه سال 2013(31 دسامبر 2013 الی 31 دسامبر 2014) خود را بر اساس قیمت نفت 66 تا 67 دلار در هر بشکه تعیین کرده بود ولی میانگین قیمت نفت عربستان سعودی در سال 2013 معادل 109 دلار در هر بشکه تعیین شد. با توجه به افزایش قیمت نفت، عربستان سعودی در سال 2013 با مازاد بودجه به میزان 206 میلیارد ریال سعودی مواجه شد.
 
جدول شماره 3، بودجه عربستان سعودی (میلیارد ریال سعودی)

 sorce:saudi royal -23 December 2013

رشد اقتصادی عربستان سعودی در سال 2013 معادل 3.8 درصد افزایش یافت که سهم رشد بخش غیرنفتی بیشتر از بخش نفت بوده است. صادرات غیرنفتی عربستان سعودی در سال 2013 با 3.9 درصد افزایش نسبت به سال 2012 به 52 میلیارد دلار بالغ شد. قابل توجه است که خالص دارایی خارجی عربستان سعودی نیز در نوامبر سال 2013 به رکورد جدید 714 میلیارد دلار رسید. بانک مرکزی عربستان سعودی اعلام کرد، تراز تجاری آن کشور در سال 2013 شاهد مازاد 214 میلیارد دلار بوده که 13.3درصد نسبت به سال 2012 کاهش یافته است.

دولت عربستان سعودی قصد دارد در سال 2014 ، سیاستهای انبساطی خود را برای ایجاد اشتغال بیشتر و بالا بردن رفاه اجتماعی بویژه در بخش آموزش، سلامت و امنیت اجتماعی افزایش دهد. وزیر اقتصاد عربستان سعودی معتقد است، هزینه‌های دولت در امور زیربنایی می‌تواند تغییرات اساسی در اقتصاد آن کشور ایجاد کند که در این صورت بخش خصوصی فرصت فعالیتهای بیشتری را خواهد یافت.

بنابر پیش نویس بودجه، عربستان سعودی قصد دارد هزینه‌های خود را در سال 2014 نسبت به سال 2013 با افزایش 4 درصدی به 855 میلیارد ریال سعودی برساند، درحالی که انتظار می‌رود درآمد عربستان با3.1 درصد افزایش به 855 میلیارد ریال سعودی بالغ شود که در این صورت بودجه عربستان سعودی برای نخستین بار طی سالهای اخیر  شاهد مازاد بودجه نخواهد شد. قابل توجه است که طی سالهای اخیر هرگز ارقام پیش بینی شده در بودجه با ارقام واقعی قابل مقایسه نبوده و ارقام واقعی درآمدها و هزینه ها بسیار بیشتر از بودجه است.

دولت عربستان‌سعودی جزئیات بیشتری از نحوه بدست آوردن درآمدهای بودجه خود اعلام نکرده است ولی انتظار می رود همچون سالهای گذشته حدود 85 الی 90 درصد کل درآمدهای آن کشور از طریق فروش نفت حاصل شود. از طرف دیگر دولت عربستان سعودی، رقم مشخصی برای هر بشکه نفت در بودجه خود بیان نکرده است، لکن اقتصاددانان عربستان سعودی در ابتدای سال جاری با توجه به میانگین تولید 9.4 میلیون بشکه در روز و ارقام درآمدی پیش بینی شده در بودجه سال جاری آن کشور، پیش‌بینی کردند قیمت نفت در بودجه سال 2014 عربستان‌سعودی حدود 81 دلار در هر بشکه خواهد بود، درحالیکه کارشناسان بانک جدوه عربستان سعودی در گزارش اخیر خود پیش‌بینی کرده‌اند که میانگین  روزانه تولید نفت عربستان سعودی در سال 2014 به 9.7 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. با توجه به افزایش تولید نفت عربستان سعودی در سال جاری انتظار می رود قیمت نفت در بودجه عربستان سعودی کمتر از 80 دلار در هر بشکه باشد.

محمد صادق نوروزی