در طول تاریخ همواره زمانی که بازار جهانی نفت با اوضاعی شبیه شرایط کنونی روبرو می شد همگان چشم انتظار تصمیم عملی و اقدام اوپک برای مقابله با هرگونه نابسامانی و تلاش برای بهبود اوضاع می شدند، اوپک نیز از بدو تاسیس تاکنون در برهه هایی موفق بوده است با اتخاذ تصمیمهایی بازار را از بحران نجات دهد و آخرین نمونه آن به سال 2008 میلادی باز می گردد.

در آن زمان، دنیا ناگهان با یک رکود شدید اقتصادی روبرو شد و این اوضاع بازار نفت و شرایط تقاضا برای این ماده را به شدت تحت تاثیر قرار داد و به دنبال آن قیمت نفت برنت ناگهان از سطوح نزدیک به 150 دلار به حدود 38 دلار برای هر بشکه سقوط کرد.

اعضای اوپک با توجه به وابستگیهای بودجه ای همواره در این نوسانات بیشترین آسیب را می بینند و بازار هم بیشترین انتظار را از آنها برای بهبود شرایط دارد، از این رو در آن زمان اعضا با برگزاری چند نشست فوق العاده و به کارگیری نظام سهمیه بندی و کاهش روزانه چهار میلیون و 200 هزار بشکه ای تولید و تصویب سهمیه تولید جمعی 24 میلیون و 845 هزار بشکه، توانستند به بهبود قیمتها کمک کنند، به طوری که از آن زمان به بعد هر بشکه نفت جز بعضی نوسانهای موقتی تا پیش از سقوط اخیر در سطوح 100 دلار برای هر بشکه معامله می شد.

اعضای اوپک پس از بارها تثبیت سهمیه تولید 24 میلیون و 845 هزار بشکه ای سرانجام در نشست 160 این سازمان یعنی آخرین نشست سال 2011، تصمیم گرفتند سقف تولید جدید روزانه 30 میلیون بشکه ای را مصوب کنند و در همان زمان مقرر شد که تولید نفت لیبی که دچار جنگ داخلی و ناآرامیهای سیاسی بود و تولید عراق که سالها از نظام سهمیه بندی معاف بود، شامل سقف تولید جدید شود و اعضایی که بیشتر تولید می کردند برای رعایت سقف تولید جدید، تولید خود را تعدیل کنند.

سقف تولید روزانه 30 میلیون بشکه از آن زمان تا نشست 165 اوپک همواره تثبیت شده است زیرا با توجه به ثبات قیمت نفت و رضایت اعضا، نیازی به تصمیم جدیدی نبوده است.

از چهار ماه پیش که قیمتها با افت حدود 30 درصدی به سطوح کنونی پایین تر از 80 دلار رسیده است، دوباره همگان چشم انتظار اقدامی از سوی اوپک برای حمایت از قیمت نفت هستند اما این بار تا حدودی شرایط و شاخصهای بازار متفاوت است و بد نیست که اشاره کنیم که با سقف تولید هیچ یک از اعضا الزام به کاهش رقم خاصی نیستند و تنها باید در قالب یک سازمان به رعایت رقم تعیین شده، اهتمام ورزند.

همچنین باید مدنظر داشت که در سال 2008 پدیده ای به نام شیل اویل در بازار مطرح نبود و سهم بازار تولیدکنندگان غیر اوپکی شرایط کنونی را نداشت، اما هم اکنون شاهد هستیم که انقلاب شیل اویل تحولات زیادی در بازار نفت ایجاد کرده است، آمریکا در حال تبدیل  به یک تولید کننده عمده در جهان است و باتوجه به نوع نفت ذخایر شیل اندک اندک نسبت به واردات نفت از کشورهای آفریقایی اوپک بی نیاز می شود و به تدریج خریدش را از کشورهای دیگر حتی عربستان کاهش می دهد.

از این رو، انقلاب شیل اویل که شاید نخست از سوی اوپک بسیاری جدی گرفته نمی شد، هم اکنون در کنار رشد تولید نفت دیگر کشورهای غیر عضو اوپک سهم اوپک را در بازار به شدت تحت تاثیر قرار داده است به گونه ای که تازه ترین برآورد دبیرخانه اوپک نشان از کاهش تقاضا برای نفت خام اوپک در سال 2015 دارد.

با توجه به این شرایط، اعضای اوپک که تا حد زیادی نگران افت قیمت و تاثیرآن بر بودجه های دولتی خود هستند، شاهد کاهش سهمشان در بازار هستند، از این رو شاید این بار حاضر نباشند به تنهایی بار کمک به بهبود بازار و حمایت از قیمتها را به دوش بکشند، حتی در میان خود اوپکی ها نیز تا حدودی اختلاف نظر وجود دارد، زیرا حتی کشورهای عمده تولید کننده عضو این سازمان ترس از دست دادن بازارشان را دارند و حاضر نیستند به تنهایی تن به کاهش تولید دهند.

به نظر می رسد با توجه به شاخصهای ضعیف اقتصادی در جهان، کشورهای غیرعضو اوپک این بار برای سامان بخشیدن به بازار نفت باید با اوپک همراه شوند.

در هفته های اخیر شاهد بوده ایم علاوه بر رایزنیهای دیپلماتیک میان اعضای اوپک، کشورهای عضو این سازمان حتی دیدارها و گفتگوهایی هم با کشورهای غیرعضو داشته اند که از جمله آنها می توان به دیدار علی النعیمی، وزیر نفت عربستان با وزیر انرژی مکزیک، دیدار رافائل رامیرز، وزیر خارجه ونزوئلا با معاون وزیر انرژی مکزیک، برنامه دیدار رامیرز با الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه اشاره کرد.

هم اکنون بیش از سه میلیون بشکه مازاد عرضه در بازارنفت وجود دارد که می توان گفت بخش عمده آن مربوط به کشورهای غیر عضو اوپک و تولید شیل اویلهاست، از این رو می توان گفت که اگر غیر اوپکی ها برای رهایی از این شرایط یاری رسان اوپک نباشند، شاید اعضای اوپک نتوانند کاری از پیش ببرند و حتی با وجود فشارهایی که افت قیمت بر بودجه های دولتی آنها آورده است رغبتی به کاهش تولید نداشته باشند، زیرا به نوعی همه آنها از بزرگ تا کوچک دغدغه های خاص خود را دارند.

 تجربه نشان داده است که کشورهای غیرعضو اوپک در سال 2008 زمانی که اوپک به تنهایی برای مقابله با بهبود بازار نفت وارد گود شد، کشورهای غیرعضو اوپک از جمله روسیه، بزرگترین تولید کننده نفت جهان، دست رد به سینه اوپک زدند و حاضر به همراهی نشدند، حال این بار شرایط تا حدود زیادی متفاوت است و حتی تولیدکنندگان غیر عضو اوپک هم تحت فشار قیمت نفت قرار گرفته اند و نگران اوضاع هستند.

روسیه که هم اکنون به دلیل مسائل اوکراین با تحریمهای آمریکا و غرب روبروست، از سقوط قیمت نفت به شدت احساس نگرانی می کند، نروژیها از کاهش سرمایه گذاریهای نفتی سخن می گویند، افت قیمت نفت تا حدی برای مکزیکیها هم نگران کننده بوده است تا جایی که آنها را به بررسی تحولات بازار با بزرگترین کشور عضو اوپک واداشت.

تداوم روند کنونی کاهش قیمتهای جهانی نفت خام بی شک به ضرر شرکتهای فعال در پروژه های برداشت نفت از ذخایر نا متعارف از جمله آبهای عمیق، شیل اویل و ذخایر ماسه های نفتی و دریای شمال خواهد بود و چنانچه این روند ادامه یابد، به احتمال زیاد شاهد تعطیلی بسیاری از این پروژه ها و ورشکستگی بعضی از شرکتهای فعال در این حوزه خواهیم بود.

بی شک اعضای اوپک بویژه آن دسته که به شدت نگران به خطر افتادن بودجه های دولتی خود هستد، در نشست 6 آذرماه همه تلاش خود را برای رهایی از وضع موجود به کار می گیرند اما به نظر می رسد شاید تنها همگرایی اوپکی ها کار ساز نباشد و آنها باید نیم نگاهی به رفتار غیر اوپکی ها و راهکارهای آنها برای رویارویی با وضع کنونی بازار و قیمتها داشته باشند.

امیر دشتی