به گزارش شانا، با آغاز سیاستهای صرفه جویی انرژی در کشورهای غربی و اهمیت نحوه استفاده بهینه از انرژی و افزایش کارایی آن، خدمات انرژی به عنوان یکی از با اهمیت ترین خدمات مهندسی و اقتصادی برای استفاده از فرصتهای سرمایه گذاری در کاهش مصرف انرژی، نقش مؤثری در اقتصاد کشورهای صنعتی و نیمه صنعتی ایفا می کند.

شرکتهای خدمات انرژی، نامی آشنا در عرصه توسعه و طراحی کارایی انرژی و استفاده بهینه از انرژی همراه با صرفه اقتصادی برای طرفهای معاملات بهره برداری از انرژی هستند.

گردش مالی معاملات سالانه بعضی کشورهای توسعه یافته در صنعت ESCO به حدود پنج میلیارد دلار می رسد. کشورهای آمریکا، ‌سوئد، آلمان، سوئیس و کانادا کشورهای پیشرو در صنعت ESCO هستند.

بخش دولتی مهمترین مشتری شرکتهای خدمات انرژی بوده  است و پس از آن بخش تجاری به ویژه در کشورهای توسعه یافته از خدمات ESCO ها استفاده می کنند. در این میان بخش مسکونی به دلیل مشکلات و پیچیدگی هایی که دارد رونق کمتری در صنعت ESCO در کشورهای مختلف داشته است.

شرکتهای خدمات انرژی برای اجرای قراردادهای کارایی انرژی، خدمات توسعه و طراحی پروژه ها، نصب، تعمیر و نگهداری تجهیزات و اندازه گیری،‌ نظارت و تایید صرفه جویی انرژی را ارائه می کنند.

سرمایه گذاری در پروژه ها از سه طریق ESCO ها، مصرف کننده انرژی و یا طرف سوم که می تواند یک مؤسسه مالی مانند بانک باشد، تامین می شود. در حالت سوم بازپرداخت از طریق مابه التفاوت هزینه های انرژی صرفه جویی شده تامین می شود.

انواع قراردادها

نحوه انجام معامله نیز به سه روش، بر مبنای عملکرد،‌ غیر عملکردی و خدمات مشاوره ای انجام می شود.

در قراردادهای عملکردی و غیر عملکردی اجرای کار از سوی شرکت خدمات انرژی انجام می شود و هزینه آن در حالت عملکردی وابسته به پروژه بوده است و به صورت تضمین، ‌مشارکت یا پرداخت از صرفه جویی و مالکیت سرمایه تامین می شود و در حالت غیرعملکردی، قیمتی ثابت (با انواع قراردادهای طراحی- ساخت یا اجرت خدمات) از پیش تعیین می شود و به عملکرد پروژه وابسته نیست.

در قراردادهای مشاوره ای نیز تنها، راهکارهای صرفه جویی و برآورد اقتصادی ارائه می شود و اجرای کار در شرح کار قرارداد نیست.

در قراردادهای مشارکت در صرفه جویی، به شرکتهای ESCO توجه بیشتری شده است. هزینه انجام پروژه کارایی انرژی را ESCO تامین می کند (با هزینه خود یا با استفاده از تسهیلات بانکی).

پس از انجام کامل کار و محقق شدن صرفه جویی انرژی،‌ قسمتی از سود ایجاد صرفه جویی انرژی (با توافق ESCO و مصرف کننده انرژی) به مصرف کننده انرژی و بخش دیگر تا پایان قرارداد (به طور معمول 10 سال به بالا) به ESCO تعلق می گیرد.

همچنین در قراردادهای تضمین صرفه جویی، ESCO مقدار معینی صرفه جویی انرژی را برای مصرف کننده انرژی تضمین می کند. هزینه پروژه به عهده مصرف کننده است (با هزینه خود یا با استفاده از تسهیلات بانکی). پس از انجام کار در صورتی که صرفه جویی تضمین شده محقق شود، هزینه پروژه تعیین شده در قرارداد به شرکت خدمات انرژی پرداخت می شود.

در هر دو قرارداد تضمین یا مشارکت در صرفه جویی، ‌طراحی پروژه و ریسک میزان کارایی انرژی با ESCO است. با این تفاوت که در قراردادهای تضمین صرفه جویی، عملکرد نسبت به میزان صرفه جویی محقق شده سنجیده می شود، اما در قراردادهای مشارکتی، ‌میزان پس انداز مالی حاصل از صرفه جویی انرژی ملاک عملکرد است.

به طور معمول شیوه تضمین صرفه جویی در ساختمانها و پروژه های کوچک با تامین اعتبار (به نسبت پایین) مصرف کننده برای رسیدن به صرفه جویی معینی متداول تر و در پروژه های بزرگتر با توجه به بالا بودن سرمایه گذاری اولیه و ارجحیت سرمایه گذاری در تولید به جای کارایی انرژی، ‌شیوه مشارکت در صرفه جویی انرژی کاربرد بیشتری دارد.

بخش دولتی، مهمترین مشتری در بازار ESCO است اما به طور معمول پروژه های بزرگ را شامل شده است و به دلیل مقررات اداری و مالی مفصلی که در بخش دولتی وجود دارد خود را درگیر پروژه های کوچک نمی کنند، اگر به دلیل کاهش هزینه های انرژی از طریق بهینه سازی، ‌بودجه اختصاصی هزینه های جاری هم کاهش یابد، ‌می تواند سبب کاهش انگیزه برای فعالیت در این بخش شود.

محدودیتهای اعتباری نیز برای تامین مالی قراردادهای بلند مدت گاهی سبب کاهش موفقیت این قراردادها می شوند.

با توجه به این که معامله در بخش دولتی مستلزم خریدهای دولتی از طریق مناقصه است،‌ احتمال ارجحیت قیمت نسبت به کیفیت بسیار زیاد بوده و عملکرد قراردادها را تحت تاثیر خود قرار می دهد.

کوچکترین بخش فعالیتهای شرکتهای خدمات انرژی در بخش مسکونی است.

هزینه های به نسبت زیاد معامله، ‌سطح پایین اطلاعات، ‌مشکلات هماهنگی با همه ساکنان و فرآیند تصمیم گیری و خانه های اجاره ای عمده موانع رونق بازار ESCO در این بخش است.

از آنجا که به طور معمول یک منبع تامین مالی مانند بانکها، اعتبار قراردادهای کارایی انرژی را تامین می کنند، به دلیل نبود شناخت کافی بانکها در کشورهای در حال توسعه با پروژه های ESCO، اغلب، این قراردادها را دارای ریسک دانسته و پرداخت وام با محافظه کاری انجام شده و نرخ بهره بالایی را برای شرکتهای خدمات انرژی در نظر می گیرند.

همچنین پرداخت یارانه های انرژی نیز همواره به عنوان یک رقیب جدی برای قراردادهای کارایی انرژی و تامین منابع مالی آن مطرح بوده است. گاهی تامین مالی قراردادهای کارایی انرژی از طریق سازمانهای بین المللی مانند، بانک جهانی و سازمان محیط زیست (GEF) صورت می گیرد.

در نتیجه، ‌آن چه اهمیت دارد، تاثیر بهره گیری از خدمات شرکتهای خدمات انرژی در بهینه سازی مصرف انرژی در بخشهای مختلف و تجربه موفق کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در این زمینه است. بنابراین سرمایه گذاری و تامین مالی مشترک در آغاز فعالیتهای ESCO ها که این صنعت ناشناخته بوده و با مشکل تامین اعتبار مواجه اند اهمیت ویژه ای خواهد داشت. شاید ضمانت دولتی برای امکان استفاده از تسهیلات بانکی راهگشای مناسبی برای شرکتهای نوپای خدمات انرژی در کشور باشد.

محمد رضا اسلامی
کارشناس ارشد معماری ساختمان شرکت بهینه سازی مصرف سوخت