1- یکی از انتقادهایی که مطرح می شود این است که چرا ایران در نشست اخیر از کشورهای عضو نخواست سقف تولید را کاهش دهند و در واقع در این زمینه وزارت نفت و نمایندگان ایران در اوپک را متهم به ضعف دیپلماسی نفتی می کنند که در این زمینه باید گفت: سال 2011 (90 - 89) سیستم سهمیه بندی پیشین اوپک که سقف تولید هر کشوری را جداگانه تعیین می کرد با رای مثبت نمایندگان وقت ایران در کنار دیگر آرا لغو شد. این موضوع به پیشنهاد کشورهای عربی و به بهانه وارد کردن عراق به سیستم کلی سهمیه بندی و با پشتیبانی برخی دیگر از کشورها در آن زمان برقرار شد و بعید نیست عربستان و دیگر متحدانش تشدید تحریمها را علیه ایران پیش بینی کرده بودند و با لغو سهیمه هر کشور به فکر دریافت سهمیه بیشتر بودند بدون آن که از نظام لغو سهمیه در اوپک تخطی کرده باشند؛ همانگونه که از تاریخ آن پیداست این پیشنهاد درست در زمان دولتی اتفاق افتاده است که هم اکنون وزیر نفت آندر مجلس به یکی از منتقدان بی دلیل وزارت نفت بدل شده و دیپلماسی ایران را در نشست اخیر ضعیف می داند و بارها خواستار توضیحاتی در این زمینه شده است.

2- موضوع دیگری که از سوی برخی دیگر از منتقدان مطرح می شود این است که چرا ایران نتوانست هفت کشور را که از قضا آنها نیز همانند ایران موافق کاهش سقف تولید به دلیل مازاد عرضه بودند در مقابل عربستان و سه کشور دیگر عربی متقاعد کند که سقف تولید خود را کاهش دهند؛ در این زمینه باید توضیح داد که تولید عربستان و سه کشور متحدش نیمی از تولید اوپک را تشکیل می دهد و بدون شک قدرت هر کشوری در اوپک برمبنای ظرفیت تولید آن است که این موضوع بارها از سوی مسئولان وزارت نفت توضیح داده شده است، از این رو مبرهن است که این چهار کشور که گاه عراق نیز با آنها در تصمیم گیریهایشان همراه می شود، تاثیر بیشتری بر تصمیمهای اوپک دارند؛ استدلال این چهار کشور،  نیز این  بود که " کاهش سقف تولید اوپک هر چند در کوتاه مدت ممکن است قیمتها را بالا نگه دارد اما افزایش تولید نفت غیرمتعارف در آمریکای شمالی و دیگر تولیدکنندگان غیراوپک سبب از دست رفتن سهم اوپک در بازار خواهد بود و در میان مدت نیز نمی‌توان با کاهش عرضه، قیمتها را حفظ کرد. این به از دست رفتن کلی قدرت بازار اوپک و بی‌اهمیت شدن این سازمان در بازارهای نفت منجر می شود، بنابراین بهتر است در کوتاه مدت قیمتها پایین تر بیاید تا تولید کنندگان پرهزینه از بازار خارج شوند و قیمتها به جایگاه واقعی خود بازگردد بدون آن که اوپک سهم خود را از دست داده باشد." متاسفانه در پایان این نشست، توافقی میان دو گروه حاصل نشد و سقف تولید 30 میلیون بشکه ای پیشین حفظ شد و به گفته وزیر نفت در واقع در این نشست هیچ تصمیمی گرفته نشد.

3- اما گفته می شود اگر تیم حاضر ایران در اوپک قویتر ظاهر می شد می توانست سقف تولید اوپک را کاهش دهد؛ در این زمینه هم باید توضیح داد: به فرض این که پیشنهاد ایران و هفت کشور دیگر مورد توافق قرار می گرفت و تصمیم گرفته می شد همه کشورها 10 درصد تولید خود را کاهش دهند در این صورت آیا ایران می توانست با توجه به صادرات یک میلیون بشکه ای خود 10 درصد تولید خود یعنی 100 هزار بشکه در روز را کاهش دهد؛ ایران با تحریمها، عراق با توجه به حضور داعش، نیجریه با بوکوحرام، لیبی با جنگهای داخلی، خود را ازهر کاهشی مبرا می دانستند و در عمل بقیه کشورها باید تولید خود را کاهش می دادند. که در این شرایط، عربستان باید تولید خود را کاهش دهد برای این که قیمت نفت دیگر کشورهای این سازمان افزایش یابد. شاید این انتقاد مطرح باشد که عربستان با توجه به این که با کاهش صادرات نفت ایران به دلیل تحریم اقدام به افزایش تولید کرده است پس این کشور به همراه دیگر کشورهای عربی باید تولید خود را کاهش دهند. در این زمینه نیز باید گفت که وزیر نفت ایران بارها اعلام کرده است پس از برداشته شدن تحریم ها ایران بدون شک درکمترین زمان نفت خود را به بازار برمی گرداند و هم اکنون به همان دلیلی که در نکته نخست گفته شد یعنی لغو سهمیه که در سالهای 90- 89 اتفاق افتاد هیچ کشوری سهمیه ندارد.

4- اما بازهم انتقاد می کنند که ایران چرا پیش از نشست 166 اوپک برای کاهش سقف تولید با کشورهای عضو مذاکره نداشته است؛ باید گفت از آغاز کاهش قیمت نفت در اواخر تابستان سال گذشته (2014) مسئولان ارشد وزارت نفت رایزنیهای گسترده‌ای را با مقامهای نفتی کشورهای عضو اوپک برای جلوگیری از سقوط بیشتر قیمت نفت داشته‌اند که ملاقات و حمایت فعالانه از تلاشهای ونزوئلا و نیز مسافرت به قطر، کویت و امارات و ملاقات با مقامهای نفتی عراق و وزیر نفت عربستان برای متقاعد کردن کشورهای عربی به اتخاذ مواضع مناسب در نشست 166 تنها بخشی از این تلاشها بوده است اما همانگونه که در سطرهای بالا یاد شد وقتی عربستان به همراه سه کشور دیگر عربی که بیش از نیمی از تولید اوپک را در اختیار دارند خواستار حفظ سقف تولید هستند نمی توان کاری از پیش برد.

5- اما نکته آخر؛ بسیاری از رسانه های همسوبا جریان منتقد این روزها عنوان می کنند چرا نماینده ایران در هیئت عامل اوپک در دسترس نیست یا کجاست؟ در این زمینه توضیحاتی درباره ساختار سازمانی اوپک خالی از لطف نیست.  اوپک سه رکن دارد؛ نخست؛ کنفرانس اوپک که نشستی رسمی متشکل از ۱2 وزیر عضو این سازمان است و براساس قوانین موجود، سالی دوبار نشست دارد و سقف تولید و سهمیه را تعیین می کنند. دوم؛ هیئت عامل اوپک (BOARD) که مرکب از معاونان یا نمایندگان وزیران است و دبیرخانه و دبیرکل را نظارت می کنند. سوم؛ دبیرکل اوپک (SG) که منتخب وزیران است؛ دبیر کل اوپک عهده دار سازماندهی و انجام مطالعات مدیریت دبیرخانه دائمی سازمان در وین و مسئول تدارک و برگزاری نشستهای اوپک است. با آن که این شغل، اجرایی است، دبیرکل، نقشی موثر در مذاکرات و ارائه راه حلها دارد، اما انتخاب یک دبیر کل بیشتر جنبه سیاسی دارد. با این توضیحات، ایران هم اکنون از سوی  وزیرنفت، یک عضو هیئت عامل اوپک و نماینده ایران درکمیسیون اقتصادی اوپک باحضوری فعال در این سازمان دارد. اما نتیجه گیری سخت نیست، آنهایی را که خوابیده اند می توان بیدار کرد اما آنها که خود را به خواب زده اند نمی توان بیدار کرد.

رویا خالقی