با این وجود در سایه شرائط ناشی از بحران هسته ای، همه کشورها از جمله آفریقای جنوبی به دلیل محدودیتهای قطعنامه ها و تحریم بین المللی و نگرانی از مجازاتهای سیاسی و اقتصادی در روابط خود با ایران با حزم و احتیاط گام برمی داشتند. سفر رئیس جمهوری آفریقای جنوبی در راس یک هیئت بلندپایه متشکل از چند وزیر و شرکتهای بزرگ این کشور به تهران از دستاوردهای برجام است که انرژی فروخفته دیپلماسی جهان را در رابطه با ایران  آزاد کرد. برجام فرصت برد- برد میان ایران و دیگر کشورهای دنیا برای برقراری رابطه اقتصادی و سیاسی است و ورود هیئتهای مختلف سیاسی و اقتصادی طی چندماه اخیر مهر تاییدی بر این امر است. 

روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آفریقای جنوبی در دوران پسا آپارتاید در بخش سیاسی همواره روند رو به رشدی داشته است. حمایت آفریقای جنوبی در چالش هسته‌ای ایران که از سال 2002 به یک بحران بین المللی بدل شده بود همواره مورد انتقاد غربی‌ها بود، با این حال، این کشور با همه توان در آژانس بین المللی هسته ای و شورای امنیت قویا از ایران حمایت کرد که نکته قابل اتکایی برای گسترش روابط سیاسی با این کشور به شمار می رود. 

در حوزه اقتصادی نیز تا قبل از اعمال تحریمهای ناشی از پرونده هسته ای دو کشور روابط دو کشور با این که در حد ظرفیتها نبود ولی در سطح قابل قبولی ارزیابی می شد. در همین زمینه از سرمایه‌گذاریهای آفریقای جنوبی در ایران در پارس جنوبی و تلفن همراه می توان به عنوان نماد روابط دو کشور یاد کرد. سرمایه‌گذاری شرکت ساسول در حوزه پتروشیمی با مشارکت شرکت ملی پتروشیمی ایران که به آریاـ  ساسول معروف است و همچنین شرکت ( MTN) ام تی ان آفریقای جنوبی با شرکای ایرانی تحت نام ایرانسل در حوزه تلفنهای همراه از جمله موفق ترین سرمایه گذاریهای خارجی انجام شده در ایران بود.

اهمیت این دو پروژه در این است که این پروژه ها در قالب همکاری مشترک ( Joint Venture) بود که طرف آفریقای جنوبی علاوه بر تامین سرمایه  انتقال تکنولوژی  در ریسک سرمایه گذاری نیز مشارکت داشت. امری که حتی شرکتهای بزرگ اروپایی یا ژاپن و کره نیز تاکنون نیز در چنین قالبی با ایران وارد همکاری اقتصادی و سرمایه گذاری در این حجم نشده اند.

در حوزه نفت نیز ایران قبل از تحریمها یکی از بزرگترین تامین کنندگان نفت این کشور بود. متاسفانه در دوران تحریم فروش نفت ایران به این کشور قطع شد که اینک یکی از برنامه های وزارت نفت بازگردان اوضاع به شرائط قبل از تحریمهاست. تا قبل از اعمال تحریمها آفریقای جنوبی یکی از مشتریان باثبات ایران در حوزه نفت بود به نحوی که زمانی که در سال 1996 بیل کلینتون قانون داماتو را تصویب کرد این کشور از این قانون که مانع سرمایه گذاری در صنایع نفت و گاز می شد تبعیت نکرد و در بخش خرید نفت نیز به دلیل نیاز به نفت ایران آن را ادامه داد.

البته باید اذعان کرد که با آغاز تحریمها روابط اقتصادی ایران با آفریقای جنوبی به دلیل اعمال فشارهای فراوان رو به افول نهاد، با این حال در حوزه سیاسی روابط ـ هرچند محتاطانه ـ همچنان برقرار بود. 

گسترش روابط سیاسی و اقتصادی ایران با آفریقای جنوبی  در دوران پسابرجام به لحاظ سیاسی و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا این کشور از اعضای گروه صنعتی 20 است. اقتصاد رو به رشد این کشور به دنبال منابع باثبات در حوزه اقتصاد انرژی است و ایران با دارا بودن منابع غنی انرژی وثبات سیاسی حاکم، از جمله کشورهای قابل اتکا در این زمینه است.

آفریقای جنوبی از اعضای گروه صنعتی 20، پیمان BRICS‌ ( اقتصادهای نوظهور شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) گروه 77 و جنبش غیرمتعهدهاست و با توجه به این که از اعتبار خوبی در دنیا برخوردار است می تواند شریک قابل اتکای ایران در حوزه وسیع قاره آفریقا و جهان باشد. ایران نیز می تواند از ظرفیتهای آن در حوزه انرژی، صنایع و معادن و کشاورزی بهره برده و پیوندهای خود را در این زمینه ها تحکیم کند. همچنین با توجه به ظرفیت بالای آفریقای جنوبی در حوزه صنعت، معادن و کشاورزی، این کشور می تواند جایگزین خوبی برای برخی شرکتهای غربی در این  بخشها برای کشورمان  باشد، بخصوص این که آفریقای جنوبی برخلاف غربی ها برای همکاریهای اقتصادی خود مابه ازای سیاسی مطالبه نمی کند. دیگر این که این کشور به عنوان قدرتمندترین اقتصاد در حوزه کشورهای آفریقا می تواند شریک قابل اتکایی  برای ایران در  این قاره رو به رشد باشد.

از منظر استراتژیک، قرار گرفتن ایران در قلب جهان اسلام و آفریقای جنوبی در قلب قاره وسیع آفریقا می تواند همگرایی اسلام و کشورهای جهان سوم را به همراه داشته باشد. آفریقای جنوبی در زمره کشورهای باثبات و تاثیرگذار در حوزه روابط بین الملل بوده و مورد احترام نهادهای بین المللی است و در شرائط افزایش اعضای دائم شورای امنیت یکی از کاندیداهای مطرح برای کسب کرسی عضویت دائم شورای امنیت است که در حوزه سیاست خارجی برای ایران حائز اهمیت تلقی می شود.

در حوزه فروش نفت واردات آفریقای جنوبی روزانه 550 هزار بشکه نفت از منابع تامین انرژی جهان است. ضمن این که این کشور در حوزه دستیابی به انرژیهای پاک نیز پیشرفتهای قابل توجهی به دست آورده است، بنابراین ایران باید تلاش کند تا بتواند سهم قابل توجهی را در تامین انرژی این کشور به دست آورد اما دستیابی به این مهم منوط به اراده سیاسی کشورمان و درک درست برنامه ریزان از بازار متنوع انرژی است ضمن این که ایران باید در این زمینه از انعطاف بالایی برخوردار باشد. 

جاوید قربان اوغلی