فعالیت صنعت پتروشیمی در ایران، از سال 1342 و با بهره‎برداری از واحد تولید کود شیمیایی مجتمع پتروشیمی شیراز آغاز شد و متعاقب آن شرکت ملی صنایع پتروشیمی در سال 1343 با مالکیت دولت، تحت پوشش شرکت ملی نفت ایران تاسیس شد. طی سال‎های 1346 الی 1356 چند واحد پتروشیمی دیگر از جمله رازی، آبادان، خارک، فارابی و بندر امام احداث شدند و در سال 1384 الی 1385 با ابلاغ سیاست های اصل 44 قانون اساسی توسط مقام معظم رهبری، جریان خصوصی سازی شرکت ها آغاز شد. در ادامه به بررسی برخی از شرکت های صنعت پتروشیمی به لحاظ نوع خوراک و محصول تولیدی می پردازیم و تاثیر فرمول نرخ خوراک واحد های گازی بر این شرکت ها ارزیابی می شود.

تقسیم بندی های متنوعی درباره شرکت های پتروشیمی به لحاظ خوراک مصرفی و محصول تولیدی صورت گرفته است. در جدول زیر 14 شرکت فعال در بازار سرمایه از چند جنبه مورد تقسیم بندی واقع شده است:

 مشاهده می شود که بیشتر شرکتهای فعال در بازار سرمایه از خوراک غیر مایع استفاده می کنند همچنین 6 شرکت در بازار سرمایه به صورت مستقیم از خوراک گاز طبیعی بهره می برند. خوراک دیگر شرکت ها عمدتا اتان استخراجی از گاز، نفتا یا گاز ترش است.

قیمت گاز طبیعی به عنوان خوراک، بر اساس مصوبه مجلس در خصوص بررسی بودجه سال 1393 کشور برای هر متر مکعب 13 سنت بر اساس دلار مرکز مبادلات تعیین شد اما پس ازان و با توجه به تحولات بازار جهانی و تغییر نرخ محصولات، نیاز به ایجاد یک فرمول برای تعیین نرخ گاز برای پویایی هر چه بیشتر احساس شد و بر این اساس نمایندگان مجلس بااصلاح قانون هدفمندکردن یارانه‌هاتعیین قیمت خوراک گاز ومایع پتروشیمی‌‌ها را براساس معیارهایی برعهده دولت گذاشتند.

در این باره وزارت نفت فرمول نرخ خوراک واحدهای پتروشیمی را تعیین کرد و برای شفافیت هرچه بیشتر و امکان سرمایه گذاری در این صنعت، اعتبار این فرمول 10 سال تعیین شد.

فرمول مورد اشاره شامل دو بخش است که بخش اول معدل وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتیگاز طبیعی در کشور است و بخش دوم فرمول، قیمت گازطبیعی در بازار  جهانی است. بازار جهانی شامل قیمتهای عمده فروشی گازطبیعی در مناطق رقیب در توسعه صنعت پتروشیمی ایران، شامل هنری هاب آمریکا، هاب آلبرتا کانادا و هابهای NBP انگلیس و FFT هلند است.با این اوصاف همکنون نرخ گاز به عنوان خوراک صنعت پتروشیمی همبستگی زیادی با نرخ محصولات دارد و برخلاف گذشته بسیار پویاست.

با توجه به فرمول مورد اشاره نرخ گاز طبیعی به طور میانگین در سه ماه نخست سال 1395 برای هر مترمکعب ٢٤٩٣ریال محاسبه شده است. با توجه به مطالب فوق، 6 شرکت مصرف کننده گاز طبیعی به عنوان نمونه بررسی می شوند:

 ملاحظه می شود که با اجرایی شدن مصوبه و تعیین نرخ گاز در سطح 8 سنت برای هر متر مکعب، نسبت گاز مصرفی به محصول تولیدی تا حد زیادی معقول شده است. نسبت هزینه گاز مصرفی به  فروش و قیمت تمام شده، نشان می دهد که تعیین گاز 8 سنتی بر اساس این فرمول پشتوانه علمی و منطقی دارد و برای گویایی بیشتر از جدول زیر استفاده می کنیم:

 همانطور که ملاحظه می شود از کل قیمت تمام شده شرکت های پتروشیمی  19 تا 45 درصد مربوط به هزینه گاز مصرفی بر اساس گاز 8 سنتی است و بقیه آن به مواردی همچون دستمزد، سربار و دیگر موارد اولیه مربوط است. همچنین نسبت هزینه گاز مصرفی به فروش بین 11 تا 30درصد است و با این وجود حاشیه سود شرکت ها در سطح 45درصد به طور میانگین است بنابراین باید گفت فرمولی که نرخ گاز را هشت سنت تعیین کند فضایی برای کسب سود معقول ایجاد می کند که انگیزه سرمایه گذاری از سوی سهامدار در آن وجود خواهد داشت. در واقع سرمایه گذاران در صورتی که قصد کسب سود بیشتر و ایجاد حاشیه سود بالاتری داشته باشند باید به کنترل بخش های دیگر ساختار هزینه بپردازند یا اقدام به تکمیل زنجیره تولید کنند تا حاشیه سود افزایش یابد.

نتیجه نهایی این که با توجه به اعتبار 10 ساله فرمول تعیین نرخ خوراک که وابستگی و همبستگی با نرخ های جهانی گاز و محصولات نهایی دارد، فضا جهت برنامه ریزی بلند مدت فراهم شده است همچنین با توجه به حاشیه سود مناسب این صنعت در مقایسه با دیگر گزینه های سرمایه گذاری و مزیت نسبی ایران در زمینه تامین خوراک کافی؛ انتظار برای ایجاد سرمایه گذاری های توسعه ای یا احداثی از سوی سرمایه گذار داخلی و خارجی وجود خواهد داشت.

ولید هلالات

تحلیلگر ارشد بازار سرمایه