افزایش تولید نفت خام و میعانات گازی با تأکید بر توسعه حداکثری میدان های مشترک نفت و گاز در جهت بازیابی جایگاه ایران در سطح منطقه ای و بین المللی و بازگشت به روال عادی معاملات در بازارهای خارجی و دریافت وجوه صادرات پیگری می شود.

حسب جدیدترین آمارها، صادرات نفت خام و میعانات گازی از سه ماه چهارم سال 94 (همزمان با عملیاتی شدن رفع تحریم ها) سیر صعودی در پیش گرفته است.

اجرای طرح های بالادستی صنعت نفت بویژه توسعه فازهای باقیمانده میدان گازی پارس جنوبی، میدان های مشترک غرب کارون و دیگر میدان های مشترک، همگی تسریع پیدا کرده و طرح های بلاتکلیف (بخصوص میدان مشترک آزادگان جنوبی و فاز 11 پارس جنوبی) نیز تعیین تکلیف شد.

طرح های گاز و گاز مایع با کمک بخش خصوصی و غیردولتی نیز مورد پیگیری بوده و موانع موجود بر سر راه دیگر طرح ها نیز تا حد ممکن مرتفع شد.

در کنار این فعالیت ها، شرکت ملی نفت ایران پروژه های عام المنفعه زیربنایی نیز در مناطق نفتخیز و محروم کشور به انجام رسانده و یا در دست اقدام دارد.

در بخش گاز نیز اقدامات و فعالیت‌های بسیار مؤثری صورت گرفته است. گازرسانی به منطقه شرق کشور و شهرها و روستاهای باقیمانده و همچنین تأمین حداکثری گاز برای نیروگاه ها و صنایع با اخذ مصوبه از شورای اقتصاد (با موضوع بند "ق" تبصره (2) قانون بودجه سال 1393و ماده (12) قانون رفع موانع تولید) از جمله اولویت اقدامات وزارت نفت و شرکت ملی گاز ایران بوده است.

در این رابطه، بیش از یکهزار و 164 واحد طی سال 94 گازرسانی شده است. همچنین 95 درصد واحدهای شهری و 55 درصد واحدهای روستایی در مردادماه سال 92 تحت پوشش شبکه گازرسانی در کشور درآمده بودند که این ارقام به 97 درصد واحدهای شهری و 66 درصد واحدهای روستایی تا انتهای سال 94 افزایش یافته است.

در همین بخش باید به سهم سوخت مایع در سبد مصرفی نیروگاه‌ها  اشاره کرد. طبق آمارها سهم سوخت مایع در نیروگاه‌ها از 42.5 درصد در سال 92 به 27 درصد در سال 93 کاهش یافته است (چیزی معادل کاهش 8.7 میلیارد لیتر سوخت).

از سوی دیگر میزان گاز طبیعی تحویلی به نیروگاه‌ها در سال 94 حدود 57.9 میلیارد مترمکعب بوده که حدود 7.9 میلیارد متر مکعب (15.8 درصد) بیش از کل گاز تحویلی به نیروگاه ها در سال 93 است.

در بخش گازرسانی به بخش‌های صنعتی نیز اختصاص گاز طبیعی به صنایع عمده در سال 93 به میزان 32.5 میلیارد مترمکعب بوده که حدود 9.25 درصد نسبت به سال 92 افزایش نشان می دهد. این رقم در سال 94 حدود 33 میلیارد مترمکعب رسید. این در حالی است که تحویل گاز به صنایع عمده در دیماه سال 93 (سردترین ماه سال) حدود 70 درصد بیشتر از دی‌ماه سال 92 بوده است.

این اقدامات با رویکرد عدالت محوری و درون زایی اقتصاد کشور و در راستای افزایش تولید ملی انجام شده است.

یکی دیگر از محورهای فعالیت وزارت نفت، تلاش برای نوسازی و بهسازی پالایشگاه های نفت داخلی (با هدف استفاده بهینه از خوراک  نفت خام و میعانات گازی) بوده که منجر به بهبود کیفیت فرآورده های نفتی تولید داخل شده است.

در این راستا تولید بنزین اصلاح شده (Euro4  و Euro5) از میزان  3.3 میلیون لیتر در روز در سال 92 به 31.1 میلیون لیتر در روز در دیماه سال 94 افزایش یافته و تولید گازوئیل اصلاح شده نیز به بیش از 19 میلیون لیتر در روز رسیده است.

قطع برداشت هیدروکربورهای غیراستاندارد تولیدی پتروشیمی‌ها (برای اختلاط با بنزین مصرفی در کشور) و جایگزینی آن با بنزین Euro4 وارداتی نیز از دیگر اقدامات وزارت نفت بوده  که این امر به همراه توزیع بنزین Euro4 به خصوص در هفت کلانشهر کشور منجر به بهبود قابل توجهی در وضع زیست محیطی شده است.

در بخش‌های پایین‌دستی نیز اقدامات اولیه برای احداث پالایشگاه های جدید از جمله دستاوردها و اقدامات وزارت نفت محسوب می‌شود. در این رابطه مجموعه پالایشگاه های 480 هزار بشکه ای سیراف، 150 هزار بشکه ای آناهیتا کرمانشاه، 120 هزار بشکه ای پارس شیراز و 300 هزار بشکه ای بهمن گنو در دستور کار قرار دارند. همچنین تلاش های مجدانه‌ای برای اتمام پالایشگاه 360 هزار بشکه ای ستاره خلیج فارس انجام گرفته است.

بدیهی است این اقدامات در راستای جلوگیری از خام فروشی نفت خام و میعانات گازی و ایجاد ارزش افزوده بیشتر در داخل کشور هم راستا با توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال در کشور انجام می گیرد.

در بخش پالایشی و در یک نگاه کلی، ظرفیت پالایشی کشور با احداث و تکمیل پالایشگاه های جدید و همچنین بهینه سازی پالایشگاه های موجود به حدود 3.3 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. این امر ضمن تأمین تمام نیازهای داخلی برای فرآورده های نفتی، ایران را به یکی از کشورهای عمده صادرکننده فرآورده های نفتی در منطقه تبدیل می کند (صادرات بیش از 130 میلیون لیتر در روز فرآورده های اصلی نفتی).

از سوی دیگر در بخش پتروشیمی، فعالیت‌های توسعه‌ای را باید یکی از رئوس مهم اقدامات و برنامه های وزارت نفت قلمداد کرد. توسعه این صنعت به‌عنوان پایین دست صنعت نفت و گاز کشور با توجه به ایجاد ارزش افزوده و اشتغال بیشتر و همچنین ظرفیت این صنعت برای توسعه منطقه ای در کشور با جدیت دنبال می شود.

ظرفیت نصب شده صنعت پتروشیمی کشور در پایان سال 94 به میزان 63 میلیون تن در سال بوده و 46.3 میلیون تن انواع محصولات پتروشیمی طی سال 94 تولید شده است.

واحدهای محتلفی در این صنعت در طول دولت یازدهم به بهره‌برداری رسیده‌اند که از آن جمله می‌توان به سولفورزدایی پتروشیمی نوری، پلی اتیلن سنگین/سبک خطی خرم‌آباد (پتروشیمی لرستان)، واحد اسید سولفوریک پتروشیمی ارومیه (طرح توسعه)، آمونیاک و اوره هفتم شهدای مرودشت، پلی اتیلن سنگین/سبک خطی مهاباد (پتروشیمی مهاباد) و پتروشیمی مروارید اشاره کرد.

این در حالی است که با راه اندازی چندین طرح دیگر در سال 95، حدود هفت میلیون تن به ظرفیت پتروشیمی کشور اضافه می شود.

در کنار این‌ها باید به مجموعه خط لوله اتیلن غرب اشاره کرد که شامل 13 واحد پتروشیمی بوده و پایان بهره برداری از این مجموعه، نقش ارزنده ای در فقرزدایی و توسعه منطقه جنوب غرب، غرب و شمال غرب کشور خواهد داشت.

توجه به این نکته ضروری است که بخشی از افزایش تولید محصولات پتروشیمی در سالهای 93 و 94 ناشی از توجه مجموعه وزارت نفت در خصوص تأمین کافی و به موقع خوراک گاز و مایع مجتمع های پتروشیمی بوده است. عرضه گاز طبیعی به مجتمع‌های پتروشیمی در سال 93 به میزان 14.93 میلیارد متر مکعب بوده که 15 درصد نسبت به سال 92 رشد داشته است.    

از دیگر رئوس مهم اقدامات وزارت نفت باید به  مقوله‌ی توجه به «داخلی‌سازی 10 قلم کالای مهم صنعت نفت» اشاره کرد. این اقدام در جهت رونق اقتصاد داخلی و کاهش وابستگی به خارج دنبال می‌شود. اقلام مهم مورد نیاز صنعت نفت شامل تجهیزات سرچاهی، رشته تکمیلی درون چاهی، پمپ های سرچاهی SRP، پمپ های درون چاهیESP، ساخت مته های حفاری، ابزارهای اندازه گیری در حفاری، پیگ هوشمند، لوله ها، شیرهای کنترلی ایمنی و تجهیزات جانبی و فولادهای آلیاژی است.

یکی دیگر از رویکردهای مهم وزارت نفت را باید توجه و اهتمام به مقوله‌ی «فن‌‌آوری» و «فعالیت‌ با محور  فن‌آورانه» معرفی کرد. در این حوزه رئوس اقدامات وزارت نفت واقعا چشمگیر است. برای مثال، واگذاری مطالعات 20 میدان مهم نفتی و گازی به دانشگاه ها و مراکز پژوهشی داخلی را می‌توان در این چارچوب قلمداد کرد.

در همین رابطه اقداماتی نظیر «بومی سازی دانش فنی فناوری های کلیدی و تکرار پذیر بخش پایین دست» و همچنین تفاهم نامه همکاریمیان شرکت های پالایش، پتروشیمی و گاز با 12 دانشگاه و مرکز تحقیقاتی برگزیده (با همکاری 28 دانشگاه دیگر به منظور ایجاد انستیتوهای تحقیقاتی- تخصصی برای 12 طرح اولویت دار) به انجام رسیده است.

در مجموع، تلاش مجموعه مدیران و کارکنان زحمتکش صنعت نفت در سال های اخیر این بوده است که بتوانند ضمن بازگرداندن شرایط تولید و توسعه صنعت نفت به وضع قبل از تحریم های بین المللی و بازیابی جایگاه ایران در عرصه جهانی، رسالت خود در توسعه صنعت نفت بعنوان موتور رشد اقتصادی کشور را با هدف تأمین انرژی مورد نیاز و منابع ارزی لازم برای بخش های دیگر اقتصادی کشور در چارچوب اقتصاد مقاومتی به انجام رسانند.

محمد مهدی رحمتی

معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت