شرکت‌های پالایشی بازار سرمایه، شامل شش پالایشگاه است که ارزش بازار آنها پیش از کاهش قیمت نفت و توقف طولانی‌مدت در سال ٩٣ بالغ بر ٣٨٣ هزار میلیارد ریال بود درحالی‌که هم‌اکنون ارزش بازار آنها به سطح ١٩٥هزار میلیارد ریال کاهش یافته و بازدهی منفی ٤٩ درصد را به سهام‌داران تحمیل کرده است.

 در این مدت، کاهش قیمت نفت و در پی آن بازدهی منفی شرکت‌های پالایشی امری اجتناب‌ناپذیر بود اما آنچه منجر به تشدید این موضوع شد، ابهاماتی درباره بحث کیفی‌سازی محصولات این شرکت‌ها بوده است. فضای نامطلوب اشاره‌شده، تحت‌تأثیر تحریم‌های اقتصادی نیز باعث شد تا شرکت‌های گروه پالایشی از کانون توجه بازار دور بمانند. اما تحلیلگران و ناظران بورس از دلیل مهم‌تری با عنوان «عدم شفافیت در نحوه محاسبه نرخ فراورده‌ها» نگران بودند.

این موضوع در بحث «کیفیت فراورده» به یک عامل مهم تبدیل شده بود که تأثیراتی به شکل «عدم امکان تحلیل سود و زیان» این گروه شرکت‌ها در بر داشت. آنچه در قانون بودجه سال ١٣٩٥ آمده، این بوده که شرکت‌های پالایشی پنج‌ درصد روی قیمت ماده خام دریافتی (نفت خام و میعانات گازی) از وزارت نفت تخفیف دریافت می‌کنند و وزارت نفت نیز با استفاده از شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی اقدام به خرید فراورده‌ها از پالایشگاه‌ها می‌کند.

نرخ فراورده‌ها براساس کیفیت آنها تعیین خواهد شد و مبنای قیمت‌ها نیز نشریه بین‌المللی پلتس است. اما با توجه به اینکه محصولات شرکت‌های پالایشی کیفیت پایین‌تری نسبت به محصولات اعلامی در نشریه اشاره‌شده دارند بنابراین نرخ‌ها با ضریبی که اعلام عمومی نشده بود تعدیل می‌شد. در این فضا، وزارت نفت براساس ابلاغیه ٣٠ مرداد ١٣٩٥ اقدام به تعیین و انتشار فرمول و نحوه محاسبه قیمت هر بشکه نفت خام و میعانات گازی تحویلی به پالایشگاه‌های کشور و قیمت پنج فراورده اصلی این شرکت‌ها کرده است. براساس این اعلامیه، نرخ نفت و میعانات گازی به عنوان خوراک مصرفی، براساس کیفیت آنها، قیمت‌گذاری شده و برخلاف گذشته، به یک نرخ واحد به پالایشگاه‌ها فروخته نمی‌شود و نفت و میعانات براساس شاخص‌های مختلف، قیمت‌های مختلفی خواهند داشت که پیش‌تر وزارت نفت، بدون توجه به این عامل، قیمت واحدی را در نظر می‌گرفت.

در بخش محصولات، نفت کوره، گازوئیل و بنزین براساس کیفیت‌های مختلف قیمت‌گذاری خواهند شد اما نکته بسیار مهم این است که ابتدا نشریه پلتس مبنا قرار داده شده و در ادامه نحوه محاسبه نرخ‌ها براساس نشریه پلتس و تعیین نرخ محصول داخلی براساس نرخ جهانی، به طور شفاف افشا و اعلام خواهد شد. این اقدام تحسین‌برانگیر وزارت نفت باعث می‌شود تا شرکت‌های پالایشی با استفاده از فرمول و جای‌گذاری قیمت‌ها به صورت ماهانه، به‌راحتی سود و زیان خود را محاسبه کنند و فضای ابهام‌آلود گذشته به یک آینه شفاف تبدیل شود که تمایل به سرمایه‌گذاری‌های جدید را افزایش می‌دهد. علاوه بر اینها، ازاین‌پس شرکت‌های پالایشی تحلیل‌پذیر می‌شوند و این نیز به شفافیت بازار سرمایه کمک خواهد کرد؛ برای نمونه سرمایه‌گذاران پیش از این نمی‌توانستند سودآوری و توجیه اقتصادی طرح بنزین‌سازی پالایشگاه بندرعباس را به صورت دقیق و قابل‌اتکا محاسبه کنند اما با استفاده از فرمول‌های اعلامی جدید، محاسبه سود این طرح‌ها بسیار ساده‌تر می‌شود و سرمایه‌گذار و سهام‌دار «برآورد دقیق‌تری از آینده» خواهند داشت.

درعین‌حال رویداد دیگری در سطح کلان شرکت‌های پالایشگاهی در جریان است. پس از برجام، تفاهم‌نامه‌ای با طرف فرانسوی درزمینه فروش و انتقال تکنولوژی ساخت کاتالیست‌های این صنعت امضا شد و در هفته‌های اخیر نیز قراردادهای مهمی بین چند شرکت پالایشی و شرکت‌هایی از آمریکا و اروپا منعقد شد تا تکنولوژی پالایش شرکت‌ها به‌روز‌رسانی شود. از عمده مشکلات صنعت پالایش کشور تولید مقادیر بالایی نفت کوره در فرایند پالایش نفت است که نه‌تنها ارزش افزوده ندارد، بلکه عمدتا به لحاظ حسابداری زیان‌آور است و بنزین‌های تولیدی نیز با عدد اکتان ٨٧ و با عدد بنزن و گوگرد بالاتر از نرمال جهانی، قیمت مناسبی برای فروش ندارند. اما هم‌اکنون تغییرات تکنولوژی در سایه همکاری با شرکای خارجی، ترکیب پالایش را بهبود می‌بخشد و کیفیت محصولات را به نحوی بالا می‌برد که ارزش افزوده اقتصادی و سود حسابداری به شکل بااهمیتی افزایش می‌یابد.  

نتیجه اینکه اقدام وزارت نفت درزمینه شفاف‌سازی نرخ‌ها بسیار مثبت ارزیابی شده و همچنین انعقاد قرارداد با شرکای خارجی باعث می‌شود شرکت‌های پالایشی زمینه رقابت در سطح جهانی و صادرات را در آینده نزدیک داشته باشند.

وحید هلالات

منبع: روزنامه شرق