هشت شرکت ایرانی صاحب صلاحیت برای فعالیت در قالب اکتشاف و تولید (E&P) خود را آماده می کنند تا با اجرای الگوی جدید قراردادهای نفتی، فصل تازه ای از همکاری با شریکان خارجی را تجربه کنند، فرایند تایید صلاحیت و سرانجام انتخاب شرکتها برای اجرای پروژه نهتنها در قامت پیمانکار بلکه در قالب فعالیتهای اکتشاف و تولید طی شد، گروه انرژی دانا شرکتی که سابقه فعالیت آن به 15 سال پیش بر می گردد از جمله شرکتهای خصوصی فعال در حوزه صنعت نفت توانست اعتماد وزارت نفت را در ارزیابی شرکتهای صاحب صلاحیت فعالیت در قالب E&P جلب کند. اکنون دانا انرژی همانند دیگر شرکتهای نفتی در انتظار امضای قراردادهای جدید نفتی است تا در فضای ایجاد شده برای رونق صنعت نفت ایران نقش آفرینی و به بهبود کسب و کار خود کمک کند.
سید مصطفی خویی، رئیس کسبوکار اکتشاف و تولید گروه انرژی دانا، در گفتوگو با شانا نحوه تایید صلاحیت شرکت به عنوان E&P و مذاکراتی که با شرکتهای خارجی برای اجرای پروژه در قالب الگوی جدید قراردادهای نفتی داشته است، تشریح می کند؛ وی می گوید: «نمی خواهیم در اجرای پروژهها شریک بی اثر باشیم.» خویی معتقد است که گروه انرژی دانا توان مدیریتی اجرای پروژهها را دارد منتها به لحاظ مالی به دلیل محدودیت منابع ریسک بالایی ندارد.
متن کامل گفتوگوی شانا با رئیس کسب وکار اکتشاف و تولید گروه انرژی دانا به شرح زیر است:
وقتی که نام انرژی دانا میآید ناخودآگاه همه ذهنها به سمت حفاری معطوف میشود، در هر حال آغاز فعالیت این شرکت با سرویسهای خدماتی بود و امروز پس از 15 سال از فعالیت این شرکت، خود را صاحب صلاحیت فعالیت در قالب اکتشاف وتولید ( E&P) میداند، در حالی که صلاحیت شرکتهایی که تجربه بیشتری در صنعت نفت داشتند، احراز نشد، در این باره توضیح می دهید؟
در ابتدا باید توضیحی درباره ساختار شرکتهای اکتشاف و تولید بدهم. براساس آنچه که در دنیا متعارف است، E&P به شرکتهایی اطلاق می شود که زنجیرهای از فعالیتهای اکتشاف و توصیف، مطالعات مخزن و سرانجام برداشت نفت خام را در فعالیتهای خود دارند، اما سه بخش به عنوان توانمندی ویژه شرکتهای اکتشاف و تولید مطرح است که شامل توان مدیریتی، فناوری و توان آنها در مطالعات علوم زمین مثل مهندسی مخزن، زمین شناسی و ژئوفیزیک است. از سوی دیگر این شرکتها باید همه فعالیتهای خود را برون سپاری کنند، آنها پیمانکار نیستند بلکه مدیریت اجرای پروژه ها را بر عهده دارند و از توان پیمانکاران استفاده می کنند.
اما چرا ما در انرژی دانا معتقدیم که یک می توانیم یک شرکت اکتشاف و تولید (E&P) باشیم، به این دلیل که به اعتقادم توان مدیریتی اجرای پروژهها را داریم. خوشبختانه در گروه انرژی دانا تعدادی از مدیران ارشد شرکت از افراد با سابقه شرکت ملی نفت ایران هستند و تجربه های خوبی در اجرای قراردادهای بیعمتقابل دارند و در داخل کشور و با شرکتهای بین المللی نیز همکاری داشته اند. در واقع میتوان گفت آنان توان و تجربه مدیریتی را در توسعه میدانهای نفت وگاز به دست آورده اند و همین موضوع کمک فراوانی به اجرای پروژه ها کرده است.
طبیعی است وقتی که قرار است شرکت اکتشاف و تولید باشیم. دیگر نباید یک شرکت خدمات دهنده باشیم. البته این مورد هم یکی از الزامهای فعالیت شرکتهای اکتشاف و تولید است و ما نمی توانیم دیگر فعالیتهای خدماتی انجام دهیم.، نمی توانیم هنگام اجرای قرارداد از سرویسهای خدماتی خود استفاده کنیم مگر این که در قالب مناقصه باشد و آنها هم مانند دیگر شرکتهای خدمات دهنده در مناقصه شرکت کنند.
از سوی دیگر در الگوی جدید قراردادهای نفتی، همه فعالیتها در قالب مناقصه توسعه مییابد و هیچ استثنایی نیست مگر ۲ مورد مدیریت و علوم زمین. علوم زمین هم ارزش افزوده ایجاد میکند، براین اساس مطالعات مخزن زمین شناسی ژئوفیزیکی به صورت داخلی انجام می شود و به مناقصه نمیرود. اما باقی موارد به مناقصه میرود و شرکتهای زیرمجموعه ما هم به عنوان یک بدنه حقوقی مستقل وارد مناقصه میشوند و اگر برنده شدند کار را اجرا میکنند، در غیر اینصورت خیر. به این ترتیب شرکتهای زیرمجموعه ما هم مانند دیگر شرکتها در مناقصه شرکت میکنند. ضمن این که مناقصهها هم در چارچوب کمیته مشترکی برگزار میشود که نمایندگان شرکت ملی نفت ایران هم حضور دارند بنابراین هیچ رانتی وجود نخواهد داشت و همه مسائل شفاف است.
ارزیابی شرکتهای صاحب صلاحیت E&P به چه صورت بوده است؟
پیش از پاسخ به پرسش شما باید بگویم که انرژی دانا تنها شرکتی است که تهمه سهامداران آن از بخش خصوصی است و هیچ ارتباطی با مرجع دولتی ندارد. صلاحیت شرکت هم از سوی وزارت نفت احراز شده است. انرژی دانا برای اجرای همه پروژههای خود در مناقصه شرکت کرده و در هیچ مناقصه ای به صورت ترک تشریفات شرکت نکرده است اما در باره ارزیابی صلاحیت شرکتها از سوی وزارت نفت، این موضوع تنها ادعای من نیست و شرکتها هم به این مسئله اذعان دارند که وزارت نفت با فرایند بسیار حرفه ای و تخصصی به ارزیابی صلاحیت شرکتهای E&P پرداخت و به اعتقادم تشخیص صلاحیت با دقت بالایی صورت گرفت.
پرسشنامهها در سه مرحله در اختیار شرکتهایی که خود را واجد شرکتهای اکتشاف و تولید می دانستند، قرار گرفت که شامل حدود 270 سئوال بود. صدها سند و مدرک از ما خواستند. معتقدم این روند بسیار حرفه ای بود حتی از روند بررسی شرکتهای خارجی نیز حرفه ای تر بود. همان طور که می دانید از میان 39 داوطلب اکتشاف و تولید، صلاحیت هشت شرکت تایید شد و خوشبختانه طبق این فرایند نیز ما در بالای فهرست قرار داشتیم.
در بخش انتقال فناوری هم این توان مدیریتی در شرکت شما وجود دارد؟
ما در این بخش ادعا نمی کنیم صاحب فناوری هستیم، زیرا ادعایی غیرحرفه ای است، اما ادعا میکنیم که به منابع تولید فناوری دسترسی داریم و نسبت به فناوریهای مورد نیاز صنعت نفت شناخت داریم. در زمینه مطالعات ارزیابی علوم زمین و مخزن، زمین شناسی و پتروفیزیک همکاران ما از تجربه طولانی بهرهمند هستند و میتوانیم از این تجربه در دوران اجرای مدل جدید قراردادهای نفتی بهره ببریم. از 15 سال پیش یعنی تاسیس شرکت انرژی دانا، همکاران ما تجربه به دست آوردند و در زمینه اعمال مدیریتهای کلان در همه زمینهها فعالیت کردیم.
در مسائل بالادستی شامل حفاری، مطالعات مخزن، زمین شناسی و ژئوفیزیک هم تجربه مدیریتی بالایی داریم و از چهار پنج سال پیش که به صورت موثر و جدی وارد بحث اکتشاف، تولید و توسعه میدان شدیم برای تقویت بخش اصلی یعنی مهندسی مخزن اقدام کردیم و هم اکنون همکاران خوبی در مجموعه انرژی دانا در این تخصص فعالیت می کنند و توانمندی خوبی در مهندسی مخزن به دست آمده است.
دلیل تاکیدم روی مهندسی مخزن این است که در بحثهای بالادستی بیشترین ارزش افزوده به بخش مهندسی مخزن مربوط می شود و به همین دلیل است که شرکتهای اکتشاف و تولید این بخش را برون سپاری نمی کنند و خود انجام میدهند.
در زمینه دانش مدیریت تا حه حدی شرکت خود را توانمند می دانید؟ //
همان طور که میدانید مدیریت طیفی از فعالیتها را شامل می شود. طراحی راهبردی برای اجرای قراردادها، هزینهها و کنترل آن، ارزیابی ریسک توان داخلی شرکت و تامین منابع انسانی همگی طیفی از مدیریتی است که در شرکتها باید اعمال شود. خوشبختانه همکاران ما در همه مواردی که عرض کردم سابقه مدیریت خوبی دارند. همان طور که گفتم ما تجربه اجرای قراردادهای بیع متقابل را در مقام کارفرما یا مجری داریم. طبیعی است که مدیران ما این تجربهها را از طریق تعامل با شرکتهای بین المللی به دست آورده اند و توان و دانش مدیریتی خود را افزایش داده اند.
هم اکنون ۲ مسیر براساس مصوبه هیئت دولت پیش روی شرکتهای اکتشاف و تولید قرار دارد، نخست این که به عنوان یک شریک با شرکتهای خارجی به اجرای پروژه بپردازند و آنها راهبر باشند. اما مسیر دوم همان طور که وزیر نفت هم تاکید دارند این است که شرکتهای ایرانی خود در اجرای پروژه های کوچک و متوسط راهبر باشند. انرژی دانا برای فعالیت در هر 2 بخش آماده است؟
کافی است به رزومه شرکت انرژی دانا نگاه کنید آن وقت متوجه می شوید که ما در زمینه اعمال مدیریت پروژههای کوچک و متوسط کمبودی نداریم و پیش تر هم در این زمینه فعالیت کرده ایم، از این رو توان مدیریتی بالایی داریم.
هم اکنون یکهزار و ۱۰۰ نفر در شرکت انرژی دانا فعالیت می کنند، پارسال برای حصول آمادگی بیشتر برای اجرای فعالیتهای بالادستی در ساختار شرکت بازنگری کردیم تا بتوانیم با توان بیشتری در زمینه اکتشاف و تولید فعالیت کنیم. براین اساس فعالیت کل شرکت انرژی دانا به سه بخش تقسیم شد. بخش نخست اکتشاف و تولید است، بخش دوم به خدمات بالادستی مرتبط می شود بهطوریکه همه فعالیتها و تجربههای پیشین خود را روی این بخش شامل عملیات حفاری، خدمات ژئوفیزیکی، تامین و راهبری دکل، خدمات سیمانکاری و احیای چاه، تامین مته حفاری و غیره متمرکز کرده ایم و بخش سوم هم به تجارت فرآورده مربوط است.
با بازنگری در ساختار آمادگی خود را در اکتشاف و تولید بیشتر کردیم. در هر حال ما شرکت رو به رشدی هستیم. ۱۵ سال است که فعالیت خود را در صنعت نفت و به طور سنتی به عنوان یک شرکت ارائه خدمات در زمینه پیمانکاری آغاز کردیم.
زنجیره توسعه میدان هم از اکتشاف و مباحث مطالعات زمین شناسی و ژئوفیزیک آغاز میشود که همه این فعالیتها در شرکت انرژی دانا وجود دارد. سپس حفاری، توسعه میدان و خدمات جنبی و همچنین تامین دکل حفاری در مرحله بعدی است. زمانی که همه این زنجیره ها در شرکت وجود داشت در سال ۱۳۸۷ تصمیم گرفتیم به فعالیتهای توسعه میدان هم ورود کنیم.
در این زمینه سابقه فعالیت هم داشتیم اما نه به آن صورت که بخواهیم پیمانکار اصلی باشیم. در دولتهای گذشته هم با چند شرکت تفاهمنامه HOA امضا کردیم که مهمترین آنها توسعه میدان چنگوله بود. این میدان در مجاورت میدان آذر و با بدره عراق مشترک است در سال ۸۸ این تفاهمنامه را با شرکت ملی نفت ایران امضا کردیم و در طول یکسال و چند ماه، تعهدهای خود را در قالب این قرارداد انجام دادیم.
طرح جامع توسعه (MDP) برای میدان چنگوله تهیه و قرارداد بیع متقابل را با شرکت ملی نفت ایران نهایی کردیم و پاراف شد که میدان را برای تولید روزانه ۵۰ هزار بشکه نفت توسعه دهیم. عملیات مین زدایی هم انجام دادیم که در دولت یازدهم قرار بر این شد تا میدان در قالب قراردادهای بیع متقابل جدید توسعه یابد.
مجموعه فعالیتهایی که در میدان چنگوله انجام دادیم سابقه خوبی از ما به جا گذاشت به نحوی که از شرکتهایی که صلاحیتشان برای فعالیت در بخش اکتشاف و تولید احراز شده کمتر شرکتی را میبینید که در عمل وارد توسعه میدان شده باشد. البته شرکت نفت وگاز پرشیا هم برای توسعه میدان یاران شمالی و آذر و سروک هم برای توسعه میدان آذر فعالیت کرده اند. به این ترتیب باید گفت که از میان هشت شرکت ما سه شرکت در عمل در زمینه توسعه میدان فعالیت داشته است.
فعالیت دانا انرژی تنها به همین محدوده منتهی شد؟
خیر. در همین فاصله مذاکرات طولانی با شرکت اروندان برای توسعه میدان سهراب داشتیم. مذاکراتی هم برای توسعه دارخوین در فاز 3 داشتیم و حتی طرح جامع توسعه تهیه شد و کنسرسیوم هم تشکیل دادیم که از سوی شرکت متن تایید شد اما سرانجام در تامین منابع مالی با مشکل روبرو شدیم و بانک سپه که قرار بود تامین مالی را انجام دهد منصرف شد. ما هم نتوانستیم کار را ادامه دهیم. با شرکت ادیسون ایتالیا هم مذاکراتی برای توسعه بلوک دیر در میدان ساتر داشتیم، قرار بود شریک ایرانی آنها باشیم اما مذاکرات ما همزمان شد با تحریمهای شدید علیه صنعت نفت و ایتالیاییها نتوانستند در ایران فعالیت کنند و این مذاکرات هم در همان جا متوقف شد.
یکی از مولفههای مهم در فعالیت شرکتهای اکتشاف و تولید قدرت ریسک آنهاست، این که بتوانند ریسک اجرای پروژه های چندمیلیارد دلاری را بپذیرند. شما تا چه اندازه توانایی پذیرش قدرت ریسک را دارید؟
این موضوع بحث مهمی است. ما هم ادعا نداریم که قدرت ریسک بالایی داریم، اکنون برای وارد نشدن به پروژههای با ریسک بالا، تصمیم گرفتیم پروژههای اکتشافی نداشته باشیم زیرا ریسک بالایی دارد و این ریسک هم برای ما قابل تحمل نیست. راهبرد کنونی ما این است اما می خواهیم در توسعه میدانهای توسعه یافته یا توسعه نیافته وارد شویم. در واقع به دنبال توسعه میدانهایی هستیم که بتوانیم ریسک خود را مدیریت کنیم که در این میان ارزیابی ذخیره مخزن، این که چه میدانی را انتخاب کنیم و آیا این میدان ذخیره اثبات شده دارد یا خیر از اهمیت برخوردار است. ما به عنوان انرژی دانا باید جایی سرمایهگذاری کنیم که مطمئن باشیم از نظر تولید مشکلی نداریم و سرمایه ما قابل بازگشت خواهد بود.
تا کنون با شرکتهای خارجی برای توسعه میدانهای نفتی مذاکره داشته اید؟
بله، با شرکتهای خارجی مذاکره داشته ایم، پس از کنفرانس تهران با حدود 30 شرکت خارجی که همگی مدیریتی بودند مذاکره کرده ایم، این شرکتها از کشورهای اروپایی، روسی، آسیایی و آمریکای جنوبی بوده اند.
با توجه به مذاکراتی که با شرکتهای خارجی داشتیم میتوانم بگویم که آنها برآوردهای متفاوتی از همکاری با شرکتهای ایرانی داشتند. با این حال موضوع جالب توجه این بود که این شرکت نگاه مثبتی نسبت به فعالیتهای انرژی دانا در صنعت نفت دارند و با بررسی ها و راستی آزمایی هایی که از فعالیتهای ما داشتند به این نتیجه رسیده بودند که این موضوع برای ما بسیار خوشایند بود.
مذاکرات دانا انرژی با شرکتهای خارجی به طور عمده حول چه محورهایی بود؟
عمده مذاکراتی که انجام دادیم درباره این بود که چگونه مشارکت را شکل دهیم و به اصطلاح راهبرد خود را برای شکل دهی به این مشارکتها تعیین کنیم. ما نمیخواهیم یک شریک بی اثر یا Silent Partner باشیم. نمیخواهیم تنها به عنوان شریک در کنار شرکتهای خارجی در اجرای پروژه های نفتی حضور داشته باشیم.
به همه شرکتهای خارجی هم گفته ایم که میخواهیم حضور اثرگذاری داشته باشیم و از منابع خود استفاده کنیم. در هر حال ما منابع داخلی را بهتر از شرکتهای خارجی میشناسیم و یک منبع اطلاعاتی ایرانی یا Iranian Content تعریف کنیم. ما از این منابع شناخت کاملی داریم و میدانیم بهتر است از چه منابعی استفاده شود که ریسک کمتری داشته باشد. در واقع میخواهم بگویم که میتوانیم با همکاری یکدیگر ریسک خود را مدیریت کنیم البته شرکتهای خارجی نیز از دیدگاههای کارشناسی دانا انرژی استفاده کردند و حتی در مواردی به بازنگری در انتخاب های خود پرداختند.
به طور کامل مشهود است که اطلاعات زمین شناسی و تولید از میدان و مخزن ما بسیار در فرایند اجرای قرار داد موثر خواهد بود، بنابراین طبیعی است که از دیدگاههای کارشناسی ما بهره ببرند. در همین مدت هم با 6 شرکت خارجی تفاهمنامه همکاری (MOU) امضا کردیم. البته MOU های امضا شده به چند شکل است. برخی شامل مطالعه میدان و رسیدن به ارزیابی میدان است این که به صورت فنی چقدر باید ریسک کنیم و آیا این ریسک قابل مدیریت است. برخی هم فقط مطالعه مشترک است به این ترتیب خود را برای برگزاری مناقصه آماده کرده ایم. از همان زمان که کنفرانس تهران برگزار شد، شرکتهای خارجی به ما مراجعه کردند و با انتخاب شریکهای خود در حال مطالعه میدانها هستیم. شاخصهای انتخاب میدان را با هم مبادله میکنیم. اکنون هم روی توسعه چند میدان کار میکنیم و میخواهیم پیشنهاد مشترکی به شرکت ملی نفت بدهیم.
قرار است تنها به اجرای یک پروژه بپردازید؟
خیر این طور نیست. نمی خواهیم از همه توان مان تنها برای اجرای یک پروژه بهره ببریم. تا هر میزانی که بتوانیم برای ورود به توسعه میدانها سرمایه تامین خواهیم کرد چه به عنوان شریک داخلی شرکتهای خارجی و چه به عنوان اپراتور اصلی توسعه میدانهای کوچک و متوسط. بنابراین نمیخواهیم تنها روی یک پروژه متمرکز شویم. میخواهیم توان مالی، مدیریتی و تجربی خود را توزیع کنیم. امیدواریم بتوانیم یک یا 2 قرارداد به عنوان شریک داخلی شرکتهای خارجی و به همین تعداد هم برای توسعه میدانهای متوسط و کوچک امضا کنیم.
برنامه شما برای انتقال فناوری چیست؟
یکی از انتظارات شرکت ملی نفت ایران از تدوین قراردادهای بیع متقابل جدید این است که شرکتهای اکتشاف و تولید ابزاری برای انتقال فناوری جدید باشند. البته شرکت انرژی دانا هم اکنون بر روی مدل انتقال فناوری در ایران کار میکند. هم اکنون مدل خاصی برای انتقال فناوری در صنعت نفت نداریم. در شرکت انرژی دانا مجموعه ای از کارشناسان در حال مطالعه روی ساز و کار مدل لازم برای انتقال فناوری در ایران هستند. اتفاقا در این باره با شرکتهایی که یادداشت تفاهم (MOU) امضا کرده ایم مذاکراتی نیز داشته ایم و به نتایجی هم رسیده ایم که بهزودی مدل انتقال فناوری را در صنعت نفت منتشر میکنیم.
در انتقال فناوری باید به این مسئله هم توجه داشته باشیم که گیرندگان فناوری مانند هم نیستند، برای نمونه در دوران توسعه میدان گیرندگان فناوری یک گروه هستند و در دوران بهره برداری گروه دیگری دریافت کننده فناوری می شوند. بنابر این ما میخواهیم به این موضوع بپردازیم که انتقال دهندگان فناوری چه کسانی هستند و باید از چه کشورهایی فناوری دریافت کنیم، نحوه انتقال آن باید به چه صورتی باشد. امیدواریم که گروه انرژی دانا بتواند به استخراج یک مدل برای انتقال فناوری بپردازد. ضمن این که باید به این نکته هم اشاره کنم که انتقال فناوری فرایندی طولانی است و باید در طول اجرای قرارداد صورت گیرد یعنی به طور دقیق از زمانی که قرارداد امضا میشود باید نحوه انتقال فناوری هم مشخص شود.
فکر می کنید چقدر طول میکشد که به عنوان یک شرکت اکتشاف و تولید راهبر اجرای پروژهها باشید؟
برای اجرای پروژههای کوچک و متوسط به عنوان راهبر مشکلی نداریم. تنها مشکل ما تامین منابع مالی است. اکنون با تعدادی از مشاوران خارجی در حال بررسی برای دسترسی به منابع مالی در خارج از ایران هستیم، نگاهی هم به بانکهای داخلی و صندوق توسعه ملی داریم که امیدوارم موفق شویم.
گفتوگو از: نگار صادقی
نظر شما