وزیران نفت کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و روسیه قرار است در حاشیه نشست سه روزه مجمع بین المللی انرژی که فردا (سه شنبه، ششم مهرماه) در الجزایر آغاز به‌کار می کند، گردهم آیند و درباره چگونگی ثبات بخشیدن به بازار نفت مذاکره کنند.
بر اساس رایزنی‌هایی که تاکنون در حاشیه نشست‌های بین المللی از جمله در حاشیه نشست سران گروه 20 در چین و نشست غیرمتعهدها در مارگاریتا ونزوئلا انجام شده است، بازیگران عمده بازار نفت طرح «فریز نفتی» را بهترین راه حل برای تثبیت قیمت‌های نفت می دانند، هرچند که دستیابی به توافق درباره چنین طرحی چندان قطعی نیست.
الجزایر از نظر برگزاری نشست‌های مرتبط با اوپک و بازار نفت پیشینه روشن و موفقی دارد. نخستین نشست سران کشورهای عضو اوپک پانزده سال پس از تاسیس این سازمان در سال ۱۹۷۵ در الجزایر برگزار شد و 25 سال طول کشید تا دومین نشست سران اوپک در سال ۲۰۰۰ در ونزوئلا برگزار شود. هفت سال پس از این سومین نشست سران در سال ۲۰۰۷ در ریاض برگزار شد.
همین فاصله های طولانی و نامنظم نشان می دهد که دستیابی به اجماع برای میزبانی نشست‌های سران اوپک چندان آسان نیست و از این نظر برگزاری نخستین نشست سران اوپک در الجزایر را باید برای این کشور نوعی موفقیت دیپلماتیک به شمار آورد.
غیر از میزبانی نخستین اجلاس سران اوپک، الجزایر در برگزاری نشست‌های مهم و تاثیرگذار وزیران نفت و انرژی اوپک نیز نقش سرنوشت سازی ایفا کرده و نشست فوق‌العاده اوپک در دسامبر سال ۲۰۰۸ در وهران از آن جمله است.
نشست وهران در الجزایر به دنبال بحران مالی در بازارهای جهانی برگزار شد، بحرانی که پس از رکود بزرگ در آمریکا در سال ۱۹۲۹، بزرگ ترین بحران نظام سرمایه داری سرمایه داری بود. تاثیر بحران مالی سال ۲۰۰۸ بر بازارهای نفت چنان شدید بود که قمیت‌های نفت حدود 100 دلار برای هر بشکه کاهش یافت و از بیش از ۱۴۰ دلار برای هر بشکه طی تنها چند ماه به حدود 40 دلار رسید.
اوپک برای مقابله با سقوط شدید قیمت های نفت در این سال 6 نشست برگزار کرد که در تاریخ برگزاری تعداد نشست‌های اوپک در یک سال بی سابقه بود.
اعضای اوپک در سه نشست از نشست‌های ششگانه خود در این سال که همگی نشست ها فوق العاده بودند، تولید خود را کاهش دادند.. نشست نخست برای کاهش تولید در ۱۰ سپتامبر و نشست دوم در ۲۱ اکتبر سال ۲۰۰۸ در وین برگزار شد. در این دو نشست، اوپک به ترتیب ۵۲۰ هزار و یک و نیم میلیون بشکه در روز از تولید خود کاست. اما بحران اقتصاد جهانی چنان شدید بود که این مقدار کاهش بر روند جلوگیری از کاهش ها تاثیری نداشت.
اما سومین نشست اوپک برای کاهش تولید در دسامبر این سال در وهران الجزایر برگزار شد. در این نشست اعضای اوپک تصمیم گرفتند چهار میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه نفت در روز از تولید خود را بکاهند و آن را از یکم ژانویه ۲۰۰۹ اجرا کنند.
تولید اوپک به 24 میلیون و ۸۴۵ هزار بشکه در روز محدود شد و این موثرین تصمیمی بود که برای جلوگیری از کاهش قیمت نفت به کمتر از40 دلار اتخاذ شد. اوپک در همه نشست‌های بعدی خود در سال ۲۰۰۹ همین سقف تولید را تمدید کرد، و در کنار تصمیم‌هایی که در آمریکا و اروپا برای مهار بحران مالی جهانی اتخاذ شد، قیمت نفت در سال ۲۰۰۹ به تدریج افزایش یافت و در اواخر این سال به بیش از 70 دلار برای هر بشکه رسید.
اکنون یک بار دیگر در شرایطی که ضربان بازار نفت کند می زند و خطر کاهش قیمت‌های نفت به کمتر از 40 دلار هر بشکه وجود دارد، کشورهای عضو اوپک در حاشیه نشست مجمع جهانی انرژی در الجزایر گردهم می آیند تا درباره ثبات بازار نفت مشورت و احتمال می رود تصمیم بگیرند. آیا نشست مشورتی اوپک در الجزایر دوباره سرنوشت ساز خواهد شد؟
شاید درست تر این باشد که این بار از نشست مشورتی اوپک در الجزایر انتظار چندانی نداشته باشیم؛ به چند دلیل:
دبیرکل اوپک به تازگی گفته است «نشست هفته جاری اوپک در الجزایر غیر رسمی است و با هدف مشورت برگزار می شود و نه تصمیم گیری.»
واژه‌هایی که در این جمله کوتاه اما بسیار پر معنای دبیرکل اوپک گنجانده شده است احتمال می رود نتیجه رایزنی‌های فشرده وی با اعضای اوپک باشد و به آن معناست که حداقل تا این زمان، عمده ترین بازیگران نفت درباره راه حلی همه جانبه برای افزایش قیمت‌های نفت به اجماع نرسیده اند.
در سال ۲۰۰۸ که قیمت‌ها ناگهان از بیش از ۱۴۰ دلار به حدود ۴۰ دلار برای هر بشکه سقوط کرد، همه کشورهای عضو اوپک و از جمله بزرگترین تولید کننده آن، عربستان، برای کاهش تولید هم رای بودند. در نشست اوپک در وهران تولید نفت به قدری کاهش یافت که مازاد ظرفیت تولید نفت عربستان به تنهایی به چهار و نیم میلیون بشکه و ظرفیت مازاد کل اعضای اوپک به بیش از هشت میلیون بشکه در روز رسید. این مقدار ظرفیت مازاد نیز در تاریخ اوپک بی سابقه بود.
نکته دیگر این که در حالی که کاهش قیمت‌های نفت در سال ۲۰۰۸ ناخواسته و ناشی از بحران اقتصاد جهانی بود، کاهش قیمت‌ها در شرایط کنونی به میزان زیادی ناشی از اراده اوپک و یا دست کم ناشی از اراده شماری از اعضای بانفوذ آن و از جمله عربستان برای کسب سهم بازار است.
راهبرد کسب سهم بازار و کاهش قیمت‌ها تحت رهبری عربستان اگر چه روند افزایش تولید نفت در آمریکا را متوقف کرده است، اما پس از دو سال نتوانسته است مانع روند افزایش تولید نفت در روسیه شود. همین چهارشنبه گذشته بود که رویترز اعلام کرده بود تولید نفت در روسیه به 11 میلیون و ۷۵۰ هزار بشکه در روز رسیده است که بالاترین رقم تولید نفت در تاریخ این کشور به شمار می آید.
اگر نشست الجزایر تصمیم بگیرد دوباره در قالب طرح «فریز نفتی» به افزایش قیمت‌ها کمک کند، پس از 2 سال تلاش برای کسب سهم بازار و در شرایطی که این استراتژی به دلیل کاهش قیمت های نفت بیش از یک تریلیون دلار برای اعضایش هزینه در برداشته است، دوباره به نقطه اول باز خواهد گشت: بازگشت دوباره تولید کنندگان غیر اوپک به بازار در شرایط افزایش قیمت ها و از سرگیری مبارزه برای کسب سهم بازار.
به نظر می رسد آمریکا که به طور کلی با چنین طرح‌هایی برای مداخله در بازار مخالف است، در صورت اتخاذ هرگونه تصمیم موثری که قیمت‌ها را افزایش دهد، برنده اصلی باشد، زیرا این تصور وجود دارد که افزایش قیمت‌ها به بیش از 50 دلار برای هر بشکه شرایط را برای بازگشت تولید کنندگان نفت این کشور به بازار فراهم کند.
از سوی دیگر، شماری از تولیدکنندگان اوپک از جمله الجزایر، نیجریه، اکوادر و ونزوئلا از سطح پایین قیمت‌های کنونی ناراضی بوده و حتی در مواردی خواستار کاهش تولید برای بهبود قیمت‌ها هستند.
شماری از دیگر کشورهای اوپک نیز وضع خاص خود را دارند. در این میان، ایران مصمم است تولید نفت خود را به سطح پیش از تحریم‌ها افزایش دهد. ایران اگرچه از هرگونه طرحی برای ثبات بخشیدن به بازار نفت و افزایش قیمت‌ها، از جمله طرح فریز نفتی، حمایت می کند اما حداقل در کوتاه مدت خواستار مستثنی شدن از این طرح است؛ دیدگاهی که روسیه به عنوان یکی از بازیگران عمده بازار نفت از آن حمایت اما عربستان با آن مخالفت می کند.
در سوی دیگر لیبی که در گیر ناآرامی های داخلی است و تولید نفتش به شدت کاهش یافته، ممکن است مثل ایران خواستار مستثنی شدن از هرگونه طرح تثبیت تولید باشد، وضعی که درباره نیجریه و تا اندازه ای عراق نیز صدق می کند. در این میان بی میلی عربستان، امارات، قطر و کویت برای دست کشیدن از سیاست کسب سهم بازار تصمیم گیری را دشوار می کند.
در مجموع، وضع خاص هر یک از کشورهای عضو و غیر عضو اوپک شرایطی را ایجاد کرده که دستیابی به یک توافق موثر بر سر چگونگی ایجاد ثبات در بازار نفت را پیچیده کرده است.
در 2 ماه گذشته رایزنی ها میان اوپک و روسیه در باره طرح فریز نفتی بدون این که در وضعیت فیزیکی بازار تغییر چندانی داده باشد به عنوان یک عامل روانی به افزایش قیمت های نفت کمک کرده است. اگر این گفتار درمانی که تا کنون حال بازار نفت را نسبتا مساعد نگه داشته است با اقدام عملی همراه نشود، می توان انتظار داشت که بازار نفت دوباره تب کند و وخامت وضعیت قیمت های نفت را در پی داشته باشد.
اکنون باید تا پایان هفته منتظر بمانیم. الجزایر با برگزاری نخستین نشست سران اوپک و نشست تاریخی وهران در تاریخ تحولات نفت اعتباری کسب کرده است. بنا به سنت گذشته نشست پیش رو باید دستاوردی داشته باشد همسنگ این دو نشست؛ هر چند که پیش بینی چنین دستاوردی اکنون دشوار است.
حشمت الله رضوی
کارشناس امور انرژی و روابط بین الملل
نظر شما