این روند برای کشورهای عضو اتحادیه اروپا با استانداردهای یورو 2، 3، 4، 5 و... بیان شده است که عمده تفاوت آن ها در کاهش میزان گوگرد و کاهش انتشار آلاینده‌های ناشی از بهبود کیفیت فرآورده‌ها است.

ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و حرکت به سوی ارتقای کیفیت فرآورده‌های نفتی همگام با استانداردهای جهانی و رعایت الزامات زیست محیطی، همیشه مدنظر مسئولان وزارت نفت بوده است که این خود نیاز به سرمایه‌گذاری‌های عظیم به منظور ساخت و بهره‌برداری از طرح‌های جدید توسعه‌ای در صنایع پالایشی کشور داشت.

هم اکنون با بهره‌برداری از بسیاری از این طرح‌های توسعه‌ای، کیفیت بنزین و نفت‌گاز تولیدی پالایشگاه‌ها ارتقای چشمگیری داشته است. از آن جمله واحد ایزومریزاسیون پالایشگاه اراک که تحت لیسانس پژوهشگاه صنعت نفت ساخته و مورد بهره‌برداری قرار گرفته است را می‌توان نام برد.

همچنین، با تفاهم‌نامه‌های امضا شده میان وزارت نفت و وزارت علوم، در جهت بومی‌سازی فناوری‌های پالایشی گام‌های بزرگ و اساسی برداشته شده که نتایج آن تولید و ارتقای فرآورده‌های نفتی با فناوری‌های بومی در آینده‌ای نزدیک خواهد بود.

بنزین در مسیر استانداردسازی

در سال‌های قبل از دهه هفتاد شمسی، ماده افزودنی تترا اتیل سرب به‌ عنوان مهم‌ترین ماده اکتان افزا به بنزین افزوده می‌شد که به ‌دنبال تاثیرات نامطلوب سرب بر سلامت انسان و محیط زیست با ماده اکتان‌افزای MTBE جایگزین شد. از آنجا که این ماده جدید نیز دارای اثرات منفی روی محیط زیست است، بنابراین یکی از اهداف مهم و بزرگ وزارت نفت، معطوف به حذف MTBE از بنزین مصرفی کشور شد که در این راستا تلاش‌های گسترده‌ای انجام شده است.

هم اکنون روزانه حدود 27 میلیون لیتر بنزین در سطح کلانشهرها بر اساس استاندارد جدید (که هم‌پوشانی قابل قبولی با استاندارد یورو 4 دارد) عرضه می‌شود. بر اساس شاخص‌های این استاندارد، گوگرد به میزان قابل ملاحظه‌ای کاهش پیدا کرده است.

گوگرد به ‌طور طبیعی در نفت خام وجود دارد و در صورتی که در فرآیندهای پالایشی حذف نشود، سوخت موتور از کیفیت مطلوبی برخوردار نخواهد بود که این اقدام سبب کاهش راندمان عملکرد کاتالیست اگزوز خودرو شده و در نتیجه تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر میزان آلاینده‌های گازهای خروجی خودرو خواهد داشت. در استاندارد جدید میزان ترکیباتی همچون بنزن، الفین و آروماتیک دارای محدودیت هستند، در حالی که میزان آنها در استاندارد قبلی چندان مورد توجه نبوده است.

بنزن به طور طبیعی در نفت‌خام و در محصولات حاصل از بعضی از فرآیندهای پالایشی وجود دارد. اگرچه بنزن موجب اکتان‌افزایی در بنزین می‌شود، با این وجود متولیان سلامت جامعه آن را برای سلامت محیط زیست مضر تشخیص داده‌اند.

یکی از روش‌های کاهش آلودگی، کنترل میزان بنزن در بنزین موتور بوده که از موثرترین روش‌های کاهش آلودگی و حفظ سلامت و ایمنی افراد است. الفین‌ها ترکیبات غیراشباع بوده و باوجود این که سبب افزایش عدد اکتان بنزین می‌شوند، میزان آن ها در بنزین باید کنترل شود. گزارش‌هایی مبنی بر رسوب آن ها در موتور خودرو و کاهش راندمان آن ارائه شده، بنابراین کنترل میزان الفین‌ها نقش موثری در افزایش عملکرد و کاهش آلایندگی خودروها دارند.

آروماتیک‌ها، مولکول‌هایی هستند که حداقل دارای یک حلقه بنزنی هستند و می‌توانند سبب افزایش رسوب در موتور و افزایش میزان انتشار CO2 در گازهای خروجی خودرو شوند. آروماتیک‌های سنگین با جرم مولکولی بالا به‌ویژه در محفظه احتراق قابلیت رسوب و کاهش راندمان موتور را دارا هستند. این رسوب‌های تشکیل شده در نهایت می‌توانند سبب افزایش میزان «هیدروکربن‌های نسوخته» و NOx و تولید ذرات معلق با اندازه کمتر از پنج میکرون و انتشار آن ها از طریق اگزوز خودرو‌ها به محیط شوند. بنابراین برای جلوگیری از مشکلات یادشده، سطح میزان آروماتیک و نقطه جوش نهایی بنزین به‌شدت کنترل می‌شود. به‌طور کلی می‌توان گفت که بنزین جدید بر اساس استاندارد‌هایی تولید می‌شود که تاثیرات نامطلوب کمتری بر محیط زیست دارد.

گازوئیل در مسیر استانداردسازی

حدود نیمی از سوخت مصرفی کشور به خودرو‌های دیزلی اختصاص دارد. با تلاش متخصصان صنعت نفت، عملا گازوئیل (یا همان نفت گاز) نیز با استانداردهایی مشابه آنچه درباره بنزین مورد توجه قرار گرفته، به بازار عرضه می‌شود.

هم‌اکنون روزانه حدود 25 میلیون لیتر نفت‌گاز با استاندارد یورو 4 در سطح کلانشهرها توزیع می‌شود. مشابه آنچه در خصوص بنزین عنوان شد، در نفت‌گاز نیز ترکیبات آلاینده‌ای همچون گوگرد وجود دارد. ترکیبات گوگردی در نفت‌گاز می‌توانند انتشار ذرات معلق را از طریق تشکیل سولفات در خروجی اگزوز تشدید کنند.
از جمله مضرات گوگرد در سوخت، می‌توان به تاثیر آن در خوردگی قطعات موتور و کاهش راندمان سیستم‌های تصفیه گازهای خروجی خودرو اشاره کرد. بر اساس استاندارد جدید که مطابقت جامعی با استاندارد یورو 4 دارد، میزان مجاز گوگرد به کمتر از 50 قسمت در میلیون رسیده است.

هم اکنون به همت متخصصان صنعت نفت در بخش پایین دستی و پالایشی، بیش از 25 درصد نفت‌گاز تولیدی کشور از کیفیت بالایی برخوردار بوده که این اقدام سبب کاهش چشمگیر تاثیرات نامطلوب زیست محیطی آن نسبت به گذشته شده است.

علی شیرازی‌زاده
مدیر پژوهش و فن‌آوری شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران