پیش از راه‌اندازی فازهای مختلف پارس جنوبی، نفت‌خام و فرآورده‌های حاصل از آن، منبع اصلی تامین انرژی مورد نیاز کشور بوده است. بخش عمده نیروگاه‌های حرارتی از سوخت مایع (نفت کوره و نفت‌گاز) به عنوان انرژی اولیه استفاده می‌کردند. به علاوه، صنایع مختلف کشور نیز مصرف‌کننده عمده نفت کوره بوده‌اند.

مقدار و درصد مصرف نفت کوره در سال 1373 با 264 هزار بشکه در روز 21 و در سال 1384 با 256 هزار بشکه در روز به ترتیب 21 و 16 درصد از سهم سوخت را در کشور به خود اختصاص داده بودند.

با افزایش تولید گاز، نیاز کشور به تولید نفت‌کوره کاهش یافت و صادرات نفت‌کوره جایگزین مصارف داخلی شد. از سوی دیگر با افزایش روزافزون اهتمام به حفظ محیط زیست و نیاز به تصفیه نفت‌کوره و کاهش گوگرد آن، تفاوت قیمت این فرآورده نسبت به نفت‌خام کاهش یافت و تولید نفت‌کوره سود پالایشگاه‌ها را به شدت کاهش داد.

همچنین، افزایش تولید گاز در مناطق مختلف جهان و نیز فناوری‌های نو که سبب کاهش مشکلات زیست‌محیطی ناشی از مصرف سوخت‌های جامد مانند زغال‌سنگ شده است، (با در نظر گرفتن ارزانتر بودن آنها) کاهش تقاضای نفت‌کوره در سطح بین‌المللی را به همراه داشت. به این ترتیب در اوایل دهه 1380، اصلاح روش‌های تصفیه نفت‌خام و تولید محصولات ارزشمندتر از نفت خام در پالایشگاهای کشور، در دستور کار شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی قرار گرفت.

هدف این مطالعات، بهینه‌سازی روند تولید، افزایش ارزش افزوده، بهبود کیفیت محصولات، تامین نیازهای بنزین و نفت‌گاز کشور و کاهش نفت کوره بود.

نتیجه مطالعات فوق سبب تعریف پروژه‌های متعدد بنزین‌سازی و بهبود کیفیت و توسعه پالایشگاه‌ها شد که عمده این طرح‎ها شامل احداث مجتمع بنزین‌سازی  پالایشگاه اصفهان، بهینه‌سازی فرآیند و بهبود کیفیت فرآورده‌های پالایشگاه تبریز (بنزین‎سازی)، احداث مجتمع کت‌کراکر و واحدهای تابعه پالایشگاه آبادان (بنزین‌سازی)، احداث واحدهای تصفیه نفتای سبک و ایزومریزاسیون پالایشگاه تهران (بنزین‌سازی)، افزایش تولید بنزین پالایشگاه بندرعباس، توسعه و تثبیت پالایشگاه آبادان، توسعه و بهینه‌سازی پالایشگاه اصفهان، بهینه‌سازی فرآیند و بهبود کیفیت فرآورده‌های پالایشگاه تهران، افزایش ظرفیت و بهبود کیفیت پالایشگاه امام خمینی (ره) شازند و افزایش ظرفیت و بهینه سازی پالایشگاه لاوان است.

طرح‌های بنزین‌سازی و بهبود کیفیت بنزین

بخشی از طرح‌های یادشده در دولت‌های گذشته به بهره‌برداری رسیده و برخی دیگر در طی دولت یازدهم به پایان رسیده و یا در دست اجراست:

طرح ساخت مجتمع بنزین سازی پالایشگاه اصفهان

افزایش کمی و کیفی بنزین به میزان سه میلیون لیتر مطابق با استاندارد یورو 4، حذف مواد افزایش دهنده اکتان، امکان تولید بنزین سوپر از اهداف عمده این طرح است. فاز نخست Heavy NaphthaTreating و CCR در تابستان92 و فاز دوم آن مشتمل بر واحد Isomerization در نیمه نخست سال 1394 به بهره برداری رسیده است.

بهینه سازی فرآیند و بهبود کیفیت فرآورده‌های پالایشگاه تبریز (بنزین‌سازی)

هدف از این طرح تولید بنزین موتور با اکتان بالا (سوپر) و تامین روزانه 750 بشکه بنزن مورد نیاز پتروشیمی تبریز بوده که در سال 92 به بهره برداری رسیده است.

بنزین‌سازی و بهبود کیفیت فرآورده های پالایشگاه بندرعباس

افزایش تولید حدود 2.5 میلیون لیتر بنزین در روز افزون بر ظرفیت موجود پالایشگاه و در نتیجه ارتقای کیفیت 70 درصد از بنزین تولیدی این پالایشگاه به استاندارد یورو 4 و همچنین طرح بهبود کیفیت نفت گاز که تا پایان امسال به طور کامل به بهره‌برداری خواهند رسید.

توسعه و تثبیت پالایشگاه آبادان

اجرای این طرح پیش از سال 1392 مسکوت مانده بود، اما مراحل اجرایی آن در سال 1392 آغاز شد، با احداث واحدهای طرح در پالایشگاه آبادان، هم‌زمان با بهبود کیفیت فرآورده‌ها به ترتیب روزانه 2.3 میلیون لیتر بنزین، یک میلیون لیتر نفت گاز، 3.9 میلیون لیتر نفت سفید و 1.5 میلیون لیتر گاز مایع به تولیدات پالایشگاه افزوده خواهد شد که همه محصولات دارای استاندارد یورو 5 هستند.

با اجرای این طرح 4.7 میلیون لیتر از میزان تولید نفت کوره پالایشگاه کاسته و بهره برداری کامل از این طرح در سال 99 انجام خواهد شد.

ساخت مجتمع کت کراکر و واحدهای تابعه (بنزین‌سازی) پالایشگاه آبادان

هدف اصلی ساخت مجتمع جدید کت‌کراکر، جایگزینی واحدهای جدید به جای واحدهای قدیمی و حداکثر‌سازی بنزین تولیدی طرح با ویژگی‎های یورو 4 با توجه به امکان تامین خوراک این واحد در داخل پالایشگاه، کاهش نفت کوره تولیدی و همچنین ایجاد ارزش افزوده بیشتر است.

همه واحدهای این طرح تا سال 1392 به بهره‌برداری رسیده‌اند، اما واحد آلکیلاسیون به دلیل مشکلات واحد کنونی بازیافت اسید سولفوریک، در سرویس نیست و احداث واحد جدید در دست اقدام است. به این ترتیب، امکان بهره برداری از واحد الکیلاسیون فراهم خواهد شد.

طرح‌های بهینه‌سازی و افزایش ظرفیت

1. توسعه و بهینه‌سازی پالایشگاه اصفهان

این طرح با هدف ارتقای کیفی محصولات و تبدیل مواد سنگین به محصولات سبک و با ارزش تعریف و تصویب شده است. با بهره‌برداری کامل از این طرح تولید بنزین به میزان 9.2 میلیون لیتر، تولید نفت گاز به میزان 4.5 میلیون لیتر،‌ نفت سفید به میزان یک میلیون لیتر و گاز مایع معادل 3.3 میلیون لیتر افزایش تولید را شاهد خواهد بود. ضمن این که تولید نفت کوره حدود 10 میلیون لیتر در روز کاسته خواهد شد.

واحدهای تصفیه نفت‌گاز، تقطیر سوم و تصفیه گاز مایع در سال 1397، مهندسی واحدهای یوتیلیتی و آفساید در سال 1397 و واحدهای RHU و RFCC در سال 1404 به بهره‌برداری خواهند رسید.

2. طرح افزایش ظرفیت و بهینه‌سازی  پالایشگاه لاوان

این طرح با هدف افزایش ظرفیت پالایشی تا 50 هزار بشکه در روز، افزایش تولید بنزین، ارتقای کیفیت فرآورده‌های نفتی با مشخصات استاندارد یورو 4 و ارتقای شاخص‌های زیست‌محیطی تعریف و اجرا شده است.

واحد تقطیر طرح یادشده در سال 1390 و واحدهای تصفیه هیدروژنی نفتا و تبدیل کاتالیستی و واحدهای جانبی در سال 1392 به بهره‌برداری رسیده‌اند. بهره‌برداری از واحدهای تصفیه هیدروژنی نفتا و ایزومریزاسیون طرح در سال 1395 آغاز خواهد شد.

طرح‌های تعریف شده

با توجه به رویکرد زیست محیطی دولت یازدهم و اهتمام جدی به سلامت مردم و عوامل تهدیدکننده سلامت هموطنان به‎ویژه در شهرها، طرح‌های بهینه‌سازی و ارتقای کیفیت (upgrading) در پالایشگاه‌های مختلف کشور تعریف و مورد مطالعه قرار گرفته است که در این باره طرح‌های پالایشگاه‌های تهران، تبریز و بندرعباس با انتخاب مشاور در مرحله انجام مطالعات امکان‌سنجی است.

اجرای این طرح‌ها سبب افزایش سودآوری پالایشگاه‌های موجود، تولید و عرضه محصولات با ارزش مانند بنزین و نفت‌گاز مطابق با استانداردهای روز می‌شوند.

طرح ارتقای کیفیت و کاهش نفت‌کوره پالایشگاه بندرعباس

با استفاده از واحدهای جدید مانند Delayed Cocker/RFCC/Hydrocracker و تبدیل نفت‌کوره و دیگر مواد باقیمانده سنگین، نفت‌گاز تولیدی این طرح با کیفیت استاندارد یورو5 قابل عرضه خواهد بود و همچنین تولید گازمایع، بنزین، پروپیلن و دیگر محصولات میان‌تقطیر افزایش خواهد یافت. هم‌اکنون مطالعات فنی، اقتصادی و انتخاب نمودار تولیدی جامع این طرح، ازسوی شرکت‌های ژاپنی در دست انجام است.

طرح ارتقای کیفیت و کاهش نفت کوره پالایشگاه تهران

در این طرح نیز با تبدیل نفت‌کوره  تولیدی با  استفاده از واحدهای RFCC و تصفیه هیدروژنی و یا واحدهای مشابه دیگر، محصولات سبک‌تر و با ارزش افزوده بالاتر و در سطح استاندارد روز اتحادیه اروپا تولید خواهد شد. قرارداد مطالعات فنی، اقتصادی و انتخاب نمودار تولیدی جامع و مدل سرمایه‌گذاری به امضاء رسیده است.

طرح ارتقای کیفیت و کاهش نفت کوره پالایشگاه تبریز

مطالعات فنی، اقتصادی طرح کاهش نفت‌کوره در این پالایشگاه ازسوی شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت ایران درحال انجام است.

شهاب الدین متاجی