به گزارش شانا، صنعت انتقال نفت با احداث نخستین خط لوله در آمریکا آغاز شد، اگرچه آن گونه که از برخی مدارک و شواهد برمیآید حدود هفت هزار سال پیش چینیها لولهای از خیزران را برای انتقال آب ابداع کرده بودند و آشوریها، مصریها، یونانیها و رومیها لولههایی از گل پخته میساختند و با قرار دادن تنبوشهها در امتداد یکدیگر خط لولهها را ایجاد کردند.
در سال 525 قبل از میلاد کمبوجیه پادشاه ایران هنگام حمله به مصر خط لولهای طولانی از چرم گاو و میش برای رساندن آب به سپاهیان خود در بیابانهای بی آب و علف ایجاد کرد که در تاریخ جهان به عنوان یک گام مهم در تدارکات سپاه ثبت شده است، اما نخستین خط لوله برای انتقال مواد نفتی، پس از حفر اولین چاه در آمریکا در سال 1874 میلادی (1253 ش) احداث شد.
طول این لوله ده کیلومتر و جنس آن از چوب بود، این خط لوله مخازن پنسیلوانیا را به شهر صنعتی پترزبورگ متصل میکرد، چهار سال بعد در همان کشور خط لولهای از جنس آهن به قطر 5 سانتیمتر و به طول هفت کیلومتر احداث شد و با کمک تلمبههای بخار روزی 250 تن نفت را در این لوله آهنی به جریان انداخت و در سال 1878 میلادی (1257 ش) اولین خط لوله به طول 160 کیلومتر احداث شد که از مسیر جبال الگنی آمریکا عبور میکرد.
اولین لولههای نفتی در دنیا، برای انتقال نفت از مخازن زیرزمینی استخراج شده به پالایشگاهها استفاده میشد و بعدها که برتری انتقال با خط لوله بر سایر وسایل آشکار شد، خطوط لوله به عرصه عملیات انتقال فرآوردههای نفتی نیز راه یافت.
تاریخچه استفاده از خط لوله جهت انتقال مواد نفتی در ایران
کار سخت جورج رینولدز در میدان نفتون (مسجدسلیمان) در سال 1908 میلادی 1287 شمسی به انجام رسید و اولین چاه نفت حفر شده مورد بهره برداری قرار گرفت، حالا نوبت این بود که این طلای سیاه به ساحل آبادان برسد، جایی که قرار بود بزرگترین تصفیه خانه نفت منطقه در آنجا احداث شود، هرچند رینولدز با وجود این موفقیت بزرگ، پشتکار ذاتی و اراده آهنین تنها توانست دو سال دیگر در شغل خود باقی بماند و بدون هیچ تشریفاتی با دریافت یک هزار پوند از کار برکنار شد، اما اکتشاف او به تشکیل یکی از بزرگترین شرکتهای نفتی آن روزگار منجر شد: شرکت نفت انگلیس و پرشیا (APOC) که البته بعدها به شرکت نفت انگلیس و ایران (AIOC) و سپس به بریتیش پترولیوم (BP) تغییر نام یافت.
در سالهای نخست فعالیت شرکت نفت انگلیس و پرشیا زمانی که میدان نفتون تنها حوزه تولید کننده نفت در منطقه جنوب بود، نفت خام این حوزه از طریق یک رشته خط لوله 6 اینچ که در سال 1911 میلادی (1290شمسی) احداث شده بود به آبادان انتقال مییافت.
مسئولیت احداث اولین خط لوله نفت از مسجدسلیمان تا آبادان در سال 1909 میلادی (1288 شمسی) از سوی شرکت نفت انگلیس و ایران به فردی به نام چارلز ریچی داده شد، برای احداث این خط لوله، در نبود فناوری جوش، لولهها را به یکدیگر پیچ میکردند و آنها را در گودالی که در زمین حفر شده بود گذاشته و برای اینکه زنگ به لوله اثر نکند اطراف لوله را با پارچه یا نمد آغشته به قیر روی لوله میپیچاندند تا از سرایت آب و نم جلوگیری کند، سپس بعد روی گودال را با خاک میپوشاندند، تمامی این کارها توسط گروهی از کارگران محلی انجام میگرفت.
لولهها با استفاده از دوبه و از طریق رودخانه کارون تا آب گنجی در نزدیکی در خزینه میان شوشتر و مسجد سلیمان حمل میشد، از آن نقطه به بعد خط باید از ستیغ کوه و ارتفاعات تپهها با شیبهای تند کشیده میشد، قهرمانان این عملیات قاطرهایی بودند که از مناطق مختلف مانند اصفهان، بغداد و حتی قبرس خریداری شده بودند.
بر گردن این حیوانات زنگولههایی آویزان شده بود، قاطرها را دو به دو میکردند و به تناسب طول لولهها که بر روی پشت آنها قرار داده میشد، فاصله قاطرها از یکدیگر تنظیم و بدین ترتیب لولهها حمل میشد، البته در نواحی هموار از ارابههای چرخدار هم استفاده میکردند، در مجموع بیش از 6000 هزار قاطر در احداث این خطوط مورد استفاده قرار گرفت.
چارلز ریچی میدانست که بدون نیروی متخصص برای احداث خط لوله، کاری سخت را پیش روی خواهد داشت، به همین دلیل یک گروه پنجاه نفری را از بین عشایر محلی که به دنبال کار به میدان نفتون سرازیر شده بودند، انتخاب کرد و کار با انبرها و آچارهای بزرگ را به آنها آموخت تا گروه فنی احداث خط لوله شکل بگیرد، این گروه از آن پس وظیفه اتصال خط لوله از میدان نفتون تا آبادان را عهده دار گرفتند.
کار احداث خط لوله از مهمترین برنامههای بهره برداران نفتی بود که با استفاده از نیروی کارگران بومی انجام میشد، آن هم در شرایط جغرافیایی سختی که ریچی و کارگرانش با آن روبرو بودند، در آن هنگام کشور ایالات متحده در زمینه ساخت لولههای چدنی مخصوص انتقال نفت که به صورت پیچی به یکدیگر وصل میشد حرف اول را میزد و شرکت نیز سفارش کار خود را به صنایع لوله سازی آن کشور ارائه کرد.
برنامهای که ریچی تدارک دیده بود حداکثر استفاده از جغرافیای محلی را برای تسهیل در انتقال نفت شامل میشد، مخازنی که برای ذخیره نفت در مسجدسلیمان ساخته شده بود، حدود هشتصد پا از سطح دریا ارتفاع داشت، ریچی محاسبه کرد که نفت از این مخازن تا دو مایل به سمت جنوب حرکت میکند و آنجا بود که او تلمبه خانه تقویت فشار خود را احداث کرد.
این تلمبه خانه در منطقهای موسوم به تمبی در جنوب مسجدسلیمان احداث شد، پمپهای پیستونی رفت و برگشتی که با نیروی بخار به حرکت در میآمدند آن قدر قدرت داشتند که نفت را یک سره به سمت آبادان پمپاژ کنند، بدین گونه بود که با پمپاژ نفت توسط چهار دستگاه تلمبه پر قدرت که ظرفیت هر کدام 52 هزار بشکه در روز و خروجی 800 پوند بر اینچ مربع بود، نفت میتوانست از ارتفاع 410 متری زیارتگاه موسوم به پا گچ امام رضا که آن سوی رودخانه تمبی بود، به راحتی بالا برود و پس از سرازیر شدن خط لوله در دشت لهبری سرعتی مضاعف پیدا کند تا آنجا که حتی میتوانست از ارتفاعات 392 متری بعدی مسیر، موسوم به تل خیاط نیز بالا رفته و سپس تا صحرای جنوبی خوزستان و از آنجا تا آبادان طی طریق کند.
سرانجام اواسط سال1911میلادی (1290 شمسی) چارلز ریچی آزمایشهای اولیه را روی خط لوله به پایان رساند و اعلام کرد خط لوله مسجدسلیمان به آبادان (اولین پالایشگاه در ایران) به طول 230 کیلومتر آماده بهره برداری است، این خط لوله قادر بود نفت خام را با ظرفیت ارسال سالانه 400 هزار تن از مسجد سلیمان به پالایشگاه آبادان که تا آن زمان هنوز آماده نشده بود حمل کند، عملیات ساختمانی پالایشگاه آبادان از سال 1909 آغاز و در سال 1912میلادی آماده بهره برداری شد.
البته پمپها تنها توان ارسال سالانه 250 هزار تن نفت خام را داشتند و علاوه بر آن، گاز همراه نفت خام نیز مانع بزرگی برای ارسال نفت بود، مسدود شدن خط به وسیله گاز در بلندیها باعث میشد علاوه بر ماموران محلی حفاظت از خط لوله، گروهی نیز مسئول سرکشی و تخلیه این گاز در نقاط مشخص شده باشند تا خط لوله را اصطلاحا از ٥ گس لاک (مسدود شدن جریان نفت بوسیله تراکم گاز) خارج کنند.
با توسعه فعالیتها و افزایش تولید نفت، نیاز به خطوط لوله بیشتر و جدید مشهود بود، در سال 1914میلادی (1293شمسی) خط لوله جدیدی به قطر ده اینچ و این بار از جنس فولاد سفارش داده شد، اما جنگ جهانی اول احداث آنرا تا سال 1915میلادی، یعنی یک سال بعد به تعویق انداخت و ورود فناوری جوش نیز به مرور منجر به حذف گروه کارگران قبلی و تبدیل به کارگران تیم جدید احداث خط لوله شد که دیگر نیاز نداشتند تا آچارهای بلند و سنگین را به سینه بکشند، بلکه باید کابلهای موتورهای جوش را در مسیرهای طولانی و سخت گذر میکشیدند تا استادکار جوشکار لولههای تنظیم شده را به هم جوش دهد.
خط لوله قدیمی و پوسیده تعویض شد، ضمن اینکه استفاده از آلیاژهای جدید و محکمتر در ساخت لولهها باعث شده بود نفت با فشار بیشتری پمپ شود که خط قدیمی تحمل چنین فشاری را نداشت.
به سبب همین افزایش و تولید بیشتر، بعد از سال 1914 میلادی خطوط لوله بیشتری احداث شد، به طوری که دومین خط لوله نیز در همین مسیر با قطر 12 اینچ کشیده شد و ظرفیت و تعداد تلمبه خانهها، متناسب با این خط لولهها که به ( OPLA ) موسوم بود، افزایش یافت.
بهتدریج سه تلمبه خانه دیگر یکی در ملاثانی میان اهواز و مسجدسلیمان، یکی در کوت عبداله در نزدیکی اهواز و دیگری در دارخوین میان اهواز و آبادان احداث شد و در مجموع سه خط لوله اصلی، دو خط 10 اینچ و یک خط 12 اینچ وظیفه انتقال نفت خام و فرآوردههای نفتی را از میدانهای نفتی جنوب عهده دار شدند.
دومین تلمبه خانه بزرگ نفتی بعد از تمبی، تلمبه خانه نفت کوت عبداله در سال 1920 میلادی (1299 شمسی) راه اندازی شد، در آن زمان تولید نفت کمی بیش از یک میلیون گالن در روز بود، در آن برهه از تاریخ در میان بیابانهای واقع در فاصله آبادان و اهواز (در 13 کیلومتری اهواز) آبادی زیبا و پوشیده از درختان سرسبزی قرار داشت که به آن کوت عبداله میگفتند.
این آبادی اکنون جزیی از شهر اهواز و به هسته مرکزی شهر متصل است، این تلمبه خانه اصلی، نفت تولید شده در حوزههای مسجدسلیمان، نفت سفید، هفتکل و لالی به حساب میآمد، خطوط لوله نفت مربوط به این حوزهها در کوت عبداله به هم میپیوستند و به وسیله پنج دستگاه تلمبه پر قدرت، نفت جمع آوری شده را از طریق خطوط لوله در صحرای هموار به پالایشگاه آبادان پمپاژ میکردند.
در سال 1930 میلادی (1309 شمسی) پس از آن که قدرت پالایشگاه آبادان به پنج میلیون تن در سال افزایش یافت، سومین خط لوله میان هفتگل و کوت عبداله کشیده و به خط لوله مسجد سلیمان - آبادان متصل شد.
در سال 1939 میلادی (1318 شمسی) اولین خط لوله انتقال فرآوردههای نفتی در کشور (نفت سفید) به طول ١٢١ کیلومتر، به قطر چهار اینچ و با قدرت حمل یکصد هزار تن در سال احداث شد که فرآوردههای نفتی پالایشگاه آبادان را به اهواز انتقال میداد و در سال 1940 میلادی (1319 شمسی) نیز خط لوله دیگری به قطر 12 اینچ و به طول 264 کیلومتر بین گچساران و آبادان احداث شد، همچنین دومین خط لوله فراوردههای نفتی از آبادان به اهواز در سال 1944 میلادی (1323 شمسی) به طول 121 کیلومتر احداث شد.
پس از آن با افزایش تولید بیشتر، دو تلمبه خانه دیگر یکی در ملاثانی بین اهواز و مسجدسلیمان و دیگری در دارخوین میان کوت عبداله (اهواز) و آبادان احداث شد.
این تلمبه خانهها سالهای متمادی در چرخه انتقال مواد نفتی فعالیت بسزایی داشتند و نقش بسیار مهمی را در تاریخ صنعت نفت ایفا کرده، پس از سالها از رده فعالیت کنار گذاشته شدند، به طوری که تلمبه خانه نفت کوت عبداله به طور کامل جمع آوری شد و هم اکنون دانشکده نفت در آن محل آن قرار دارد.
تلمبه خانه ملاثانی هم به طور کامل جمع آوری شد و هم اکنون هم تجهیزات آبرسانی آن در محل دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز مورد استفاده قرار میگیرد، دیگری تلمبه خانه دارخوین است که ساختمان متروکه آن قرار است بزودی به عنوان یکی از موزههای نفتی در معرض دید علاقهمندان قرار گیرد.
نظر شما