وزارت نفت حالا مفتخر به حمایت همهجانبه از فرآیندی است که به راه‌اندازی نهاد صدور گواهینامه کیفیت کالاهای صنعت نفت به عنوان نخستین نهاد ملی صادرکننده گواهی کیفیت محصول در کشور منتهی شده و همزمان، بهبود کیفیت کار و افزایش دامنه فعالیت در آزمایشگاه‌های مرجع و واحدهای بازرسی کشور را به دنبال داشته است. متولیان امر بر این باورند که دور از ذهن نیست در آیندهای نزدیک، این نهاد بتواند در سطحی کلان و فراتر از صدور گواهینامه برای کالاهای صنعت نفت، برای تایید کیفیت بسیاری از محصولات ساخت داخل نقشآفرینی کند و حتی بتواند به مرجعی معتبر برای صدور گواهی کیفیت محصول در سطح منطقه بدل شود. یک مقام مسئول در سازمان ملی استاندارد ایران معتقد است راه‌اندازی نهاد صدور گواهی کیفیت محصولات در صنعت نفت، اقدام قابل تحسینی است که میتواند در ارتقای سطح کیفی تولیدات ایرانی و متعاقب آن، تقویت زیربنای اقتصاد کشور بسیار موثر باشد. توضیحات انوشه رحمانی، رئیس پژوهشکده سیستمهای مدیریت کیفیت و بازرسی پژوهشگاه سازمان ملی استاندارد را درباره این نهاد و مسئولیتهای آن در ادامه میخوانید:
نهاد صدور گواهینامه کیفیت انجمن نفت ایران از چه تاریخی آغاز به کار کرده؟ ساختار سازمانی آن چگونه است؟ و زیر نظر چه مجموعهای فعالیت میکند؟
از ابتدای سال 95، ساختارسازی لازم برای این نهاد انجام شد و نهاد به طور رسمی از اردیبهشت ماه امسال آغاز به کار کرد. در چارت سازمانی این نهاد به جز ریاست نهاد که در راس کار قرار دارد، مدیریت کیفیت، مدیریت آزمون و مدیریت بازرسی تعریف شده که در بدنه هر یک از این مدیریتها، سه کارشناس نیز همکاری میکنند. این مجموعه، چارت سازمانی کوچکی دارد و غالب کارها از سوی متخصصان برونسازمانی انجام میشود. به طور نمونه برای انجام بازرسیها و تستهای آزمایشگاهی که بخش بزرگی از فعالیتهای نهاد را به خود اختصاص میدهند، از توان آزمایشگاه‌های مرجع و شرکتهای بازرسی استفاده خواهد شد. این مجموعه با توجه به اهمیت و قدمت انجمن نفت ایران در این انجمن تشکیل شده و به صورت مستقل و بیطرف فعالیت میکند.
درباره سازوکار فعالیت نهاد و ارتباط آن با انجمن نفت بیشتر توضیح دهید.
نهاد برای فعالیتهای اجرایی صدور گواهی کیفیت محصول با ساختاری مشخص در انجمن نفت تشکیل شده؛ در ساختمان انجمن مستقر است و از حمایتهای انجمن به ویژه برای تامین زیرساختهای لازم در سال‌های نخست فعالیت برخوردار میشود؛ اما انجمن در تصمیمگیریهای نهاد دخالتی نخواهد داشت. نهاد صدور گواهینامه کیفیت در انجام امور اداری، فرایندهای بررسی، بازنگری و تصمیمگیری همانند یک نهاد کاملا مستقل فعالیت میکند. انجمن نفت تاکنون برای شکلگیری و راه‌اندازی این نهاد مانند یک حمایتگر (اسپانسر) عمل کرده و قرار است پس از روی روال افتادن فرایندهای کاری، نهاد با درآمدهای خود اداره و از حیث تامین منابع مالی از انجمن بینیاز شود.
انجمن نفت که درآمد چندانی ندارد.
درست است. تنها محل تامین درآمدهای انجمن نفت حق عضویتهاست اما بر اساس آئیننامه ابلاغ شده از سوی وزیر محترم نفت در خرداد ماه 96، انجمن نفت و وزارت نفت مسئول حمایت از نهاد صدور گواهینامه در سال‌های نخست فعالیت هستند. بنابراین حمایت اصلی از سوی وزارت نفت و چهار شرکت اصلی صورت میگیرد و اعتبارهای ابلاغی از طریق انجمن نفت به نهاد تزریق میشود.
به وظایف نهاد صدور گواهینامه کیفیت بپردازیم. این نهاد قرار است به طور مشخص چه کارکردی داشته باشد؟
برای پی بردن به اهمیت راه‌اندازی نهاد و آثار مثبت آن، بهتر است ابتدا به این موضوع توجه شود که مشکلات استفاده از کالاها و تجهیزات نفتی وارداتی در سال‌های گذشته، ضمن خروج ارز از کشور، بعضا باعث توقف و تاخیر در بسیاری از پروژههای کلان صنعت نفت میشد؛ چه زمانی که به واسطه تحریمها امکان واردات برخی تجهیزات میسر نبود و چه زمانی که برخی تجهیزات در جریان مصرف دچار مشکل میشدند و رفع آن مشکل به دلیل عدم دسترسی به خدمات شرکتهای سازنده، بسیار زمانبر یا پرهزینه تمام میشد. مجموع این عوامل، ضرورت اتکای هر چه بیشتر به تجهیزات ساخت داخل را آشکار میکرد. خوشبختانه وزیر محترم نفت هم از همان ابتدای کار (در دولت یازدهم) بر استفاده حداکثری از تجهیزات داخلی تاکید داشتند و به همین منظور، طرح بومیسازی 10 گروه کالاها و تجهیزات صنعت نفت در دستور کار وزارت نفت قرار گرفت و یا در مدل جدید قراردادهای نفتی، شرکتهای خارجی ملزم به استفاده حداکثری از توانمندیهای داخلی در بخشهای مختلف از جمله در بخش تجهیزات شدهاند. اما در این میان، خلایی بود و آن اینکه به طور مثال، شرکت خارجی چگونه باید نسبت به کیفیت و استاندارد کالاهای مورد استفاده خود اطمینان پیدا کند و یا وزارت نفت چگونه باید نسبت به ساخت کیفی کالاهایی که در طرح بومی سازی 10 گروه تجهیزات مورد توجه قرار دارند، اطمینان حاصل کند. اینجا بود که فعالیت نهادی برای صدور گواهی کیفیت کالاهای ساخت داخل برای اطمینانبخشی هم به وزارت نفت و هم به پیمانکاران خارجی اهمیت پیدا کرد. بدیهی است این رویکرد، با ترغیب سازندگان به ارتقای کیفیت و همسویی استاندارد کالاهای ساخت داخل با استانداردهای جهانی، توسعه اقتصادی و افزایش صادرات را نیز به دنبال خواهد داشت.
درست؛ اما چطور پیمانکار خارجی به گواهی صادر شده از سوی یک نهاد ایرانی اطمینان پیدا میکند؟
دقیقا به همین دلیل، استانداردهای مورد پذیرش جامعه جهانی و سازگار با معیارهای جهانی از سوی سازمان ملی استاندارد به وزارت نفت پیشنهاد شد. استاندارد ISO/IEC17065 به عنوان استانداردی که الزامات یک نهاد صادرکننده گواهی کالاها و خدمات و فرایندها را مشخص میکند، به وزارت نفت پیشنهاد و اعلام شد که تاکنون در ایران، هیچ نهاد ملی صادرکننده گواهی کالاها و خدماتی طبق الزامات این استاندارد وجود نداشته است. وزیر محترم نفت هم موافقت خود را اعلام کردند و مراحل استقرار سیستم آغاز شد. با توجه به جهانی بودن الزامات استاندارد ISO/IEC17065، گواهینامههای صادر شده بر مبنای این استاندارد نزد پیمانکاران خارجی هم مورد پذیرش است و به این ترتیب، آن دسته از کالاهای سازندگان ایرانی که گواهی نهاد صدور گواهی کیفیت انجمن نفت را داشته باشد از سوی شرکتهای خارجی، معتبر و کیفی قلمداد میشود. ضمن اینکه خود نهاد هم باید از سوی یک نهاد اعتباربخشی (Accreditation Body) مورد تایید قرار گیرد.
این گواهی برای چه کالاهایی صادر میشود؟ صرفا اقلام 10 گروه تجهیزات نفتی پرمصرف؟
در مرحله نخست، بله. اما به تدریج دامنه فعالیتهای نهاد افزایش مییابد. همانطور که میدانید ، انجمن نفت آمریکا (API) در سطحی وسیع در جهان فعالیت میکند و بر اساس الزامات استانداردهای نهادهای صدور گواهینامه سیستمهای مدیریت کیفیت و الزامات مرتبط با ویژگیهای محصول ، تاکنون در 33 کشور دنیا بیش از 16 هزار گواهی صادر کرده است. زمانی که بحث راه‌اندازی نهاد صدور گواهی کیفیت انجمن نفت ایران مطرح شد، تاکید آقای زنگنه بر این بود که این نهاد تقویت شود و بتواند در آینده به کشورهای منطقه هم خدمات خود را ارائه دهد و انجمن نفت ایران (IPI)، کارکرد API را در سطح منطقه پیدا کند. این هدف غایی است و امیدواریم با ادامه روند فعلی، به آن دست پیدا کنیم.
اشاره کردید که نهاد صدور گواهی کیفیت انجمن نفت باید از سوی یک نهاد اعتباربخشی هم مورد بررسی قرار گیرد و تاییدیه بگیرد. آیا این فرایند اعتباربخشی طی شده؟
هنوز خیر. در هر کشوری، یک نهاد اعتباربخشی وجود دارد که با مرجع بینالمللی اعتباربخشی (IAF) مرتبط است. مرکز ملی تایید صلاحیت ایران وابسته به سازمان ملی استاندارد است و به عنوان نهاد اعتباربخشی در ایران فعالیت میکند. روال کار نهادهای اعتباربخشی به این شکل است که فرایند ممیزی نهاد صدور گواهینامه کالاها و خدمات را پس از صدور چند گواهینامه توسط نهاد، آغاز میکنند. به این ترتیب، پس از آنکه چند گواهینامه از سوی نهاد صدور گواهینامه کیفیت انجمن نفت ایران صادر شود، نهاد اعتباربخشی فرایند ارزیابی نهاد صدو رگواهینامه را آغاز و از فرآیندهای بررسی سازندگان توسط نهاد صدور گواهینامه، به عنوان شواهدی برای ارزیابی و اعتباربخشی استفاده میکند.
نخستین گواهینامه کیفیت چه زمانی از سوی نهاد صادر میشود؟
طی روزهای آینده، درخواست صدور2 گواهینامه برای 2 قلم کالا از مجموع بیش از 500 قلم کالایی که در طرح 10 گروه کالاهای پرمصرف صنعت نفت است، در فرآیند ارزیابی قرار میگیرد و در صورت اخذ تاییدیه بر اساس طرح گواهی محصول (شامل بازرسی خط تولید، ممیزی سیستم کیفیت و آزمون نمونه کالا)، گواهینامه کیفیت صادر خواهد شد.
پس با توجه به اینکه هنوز نهاد صدور گواهی کیفیت از سوی مرکز ملی تایید صلاحیت بررسی و تایید اعتبار نشده، گواهیای که صادر میشود معتبر نیست. درست است؟
معتبر است. در این مرحله، با توجه به ابلاغ آئیننامه نظام یکپارچه صدور گواهی کیفیت کالا از سوی وزیر نفت در خرداد 96، گواهی تطبیق برای کالا صادر میشود که اعتبار ملی دارد و پس از اعتباربخشی به نهاد، این گواهی به گواهی محصول با اعتبار جهانی بدل خواهد شد.
بنابراین آنچه طی روزهای آینده صادر میشود، گواهی تطبیق است نه محصول.
بله. دقیقا. البته فرایند صدور گواهی تطبیق (compliance) و طرح گواهی کردن، کاملا مانند فرایند گواهی محصول است و تنها تفاوت این است که گواهی تطبیق در بازه زمانی پیش از اعتباربخشی به نهاد صدور گواهینامه صادر میشود.
اعتباربخشی به نهاد صدور گواهینامه کیفیت چقدر زمان میبرد؟ به عبارت دیگر، از چه زمانی، نهاد اقدام به صدور گواهی کیفیت محصول میکند؟
پیشبینی ما این است که تا بهمن ماه امسال، فرایندهای اجرایی اعتباربخشی نهایی شود و نهاد از اسفندماه به درخواستهای صدور گواهی کیفیت محصول پاسخ دهد. مدت اعتبار این گواهی در صورت حفظ شرایط سازندگان سه ساله است و البته سالانه بازنگری میشود.
تکلیف گواهیهای تطبیق صادر شده تا پیش از اسفندماه چیست؟
گواهی تطبیق یک ساله است و پس از یک سال، بررسی و در صورت تایید فرایندها به گواهی محصول تبدیل میشود.
تا جایی که خاطرم هست، قرار بود پژوهشگاه صنعت نفت در این پروسه به عنوان شبکه آزمایشگاه‌های مرجع ایفای نقش کند. پژوهشگاه برای چنین فعالیتی آمادگی پیدا کرده؟
تغییراتی در برنامهها توسط وزارت نفت پیش آمده که بر مبنای آن، پژوهشگاه صنعت نفت مسئول توانمندسازی آزمایشگاهها شده است و بر اساس الزام استقلال نهاد صدور گواهینامه طبق استاندارد 17065، در فرایند صدور گواهینامه نقشی ندارد؛ اما با توانمندسازی آزمایشگاه‌های مرجع، نقش موثری در ارتقای کیفیت خدمات آزمون در کشور ایفا میکند و بهتبع نهاد صدور گواهینامه هم در آزمون کالاهای سازندگان، از این توانمندی آزمایشگاهها بهرهمند میشود.
پس شبکه آزمایشگاه‌های مرجع برای تستهای آزمایشگاهی کالاها تحت چه سازوکاری فعالیت میکند؟
در کشور تعداد بسیاری آزمایشگاه‌های مستقل و وابسته فعالیت میکنند که تنها حدود 600 آزمایشگاه دارای گواهی 17025 (استاندارد مدیریت کیفیت آزمایشگاهی) هستند و به آنها آزمایشگاه‌های مرجع یا تایید صلاحیت شده اطلاق میشود. نکته اینجاست که تنها برخی از معیارهای آزمون تجهیزات نفتی در دامنه تایید صلاحیت تعداد محدودی از این آزمایشگاهها قرار دارد. این نقص در شبکه آزمایشگاهی کشور وجود دارد. بنابراین اکنون توانمندسازی آزمایشگاهها در دستور کار قرار گرفته تا دامنه فعالیت خود را به منظور انجام آزمایش تجهیزات نفتی گسترش دهند. تا آن زمان، تستهای آزمایشگاهی کالاها در آزمایشگاه‌های متخصص (توانمند ولی بدون تایید صلاحیت) با حضور ارزیابان استاندارد 17025 انجام میشود.
سازوکار بازرسی محصولات به چه شکل خواهد بود؟
از تعداد زیاد شرکتهای بازرسی فعال در کشور، تنها حدود 165 شرکت بازرسی دارای گواهینامه تایید صلاحیت بر اساس الزامات استاندارد 17020 (استاندارد سازمانهای بازرسی) هستند و تعداد محدودی از این شرکتها در حوزه بازرسی تجهیزات نفتی فعالیت میکنند. البته شرکتهای بازرسیای نیز وجود دارد که فراوردههای نفتی را بازرسی میکنند و یا برای تجهیزات مکانیکی یا الکترونیکی تایید صلاحیت شدهاند، اما بازرسی تجهیزات نفتی ساخت داخل در دامنه تایید صلاحیت آنها قرار ندارد. ایرادی هم نمیتوان وارد کرد. پیشتر بازار کاری برای فعالیت در این حوزه نبوده است.
بنابراین میتوان توانمندسازی شبکه آزمایشگاهی و شرکتهای بازرسی را از دیگر دستاوردهای راه‌اندازی نهاد صدور گواهینامه کیفیت دانست؟
دقیقا. با رونق ساخت داخل در صنعت نفت، هم شرکتهای بازرسی و هم آزمایشگاهها برای افزایش دامنه فعالیت و اخذ تایید صلاحیت انگیزه پیدا کردهاند. به همین دلیل است که معتقدم اقدام وزارت نفت در حمایت همهجانبه از راه‌اندازی نهاد صدور گواهی کیفیت انجمن نفت ایران، افزون بر اینکه به کیفیسازی و استانداردسازی کالاها در کشور کمک میکند، فرایند توانمندشدن شبکه آزمایشگاهی و بازرسی را هم به جریان انداخته و با تعمیم این فرایند به بخشهای خدماتی، صادرات و ... در آینده، میتواند به تدریج زیرساختهای اقتصاد کشور را تقویتکند. اتفاقا میخواهم از این فرصت استفاده کنم و از 2 زیرمجموعه معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت هم تشکر ویژهای داشته باشم. معیارهای صدور گواهی برای ما بسیار اهمیت داشت و از الزامات اولیه کار بود. در واقع باید این معیارها کاملا مشخص میشد تا تعیین شود آزمایشگاهها، واحدهای بازرسی و ... بر اساس چه معیارهایی باید بازرسیها، آزمونها و ارزیابیهای خود را انجام دهند. در این زمینه، همکاران اداره کل نظام فنی و اجرایی و ارزشیابی طرحهای معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت با تشکیل 14 کارگروه مرجع استانداردسازی، در تعیین استانداردهای مرجع و معیار سنجش بیش از 500 قلم کالای طرح بومیسازی تجهیزات پرمصرف صنعت نفت کمک بسزایی کردند. از سوی دیگر، تا زمان تامین خدمات آزمون توسط آزمایشگاه‌های تایید صلاحیت شده بر اساس الزامات استاندارد 17025، برای انجام آزمون تجهیزات، آزمون در آزمایشگاه‌های متخصص در حضور ارزیابهای 17025 در دستور کار قرار گرفته است. این گروه ارزیابهای 17025 در قالب یک نهاد پیمانکار فرعی مرکز ملی تایید صلاحیت ایران زیر نظر اداره کل نظام تامین و تجاریسازی فناوری معاونت مهندسی، پژوهش و فناوری وزارت نفت فعالیت میکنند و نهاد را در بحث ارزیابی آزمایشگاه‌های همکار یاری میدهند.
هانیه موحد
نظر شما