سیدامیر طالبیان، مشاور اجتماعی وزیر نفت در بخش نخست گفت‌و‌گوی خود با شانا، به بررسی اجرایی شدن طرح‌های مسئولیت‌های اجتماعی صنعت نفت در کشور پرداخت. بخش دوم و پایانی این گفت‌و‌گو را در ادامه می‌خوانید:

بی تردید، طرح‌های مسئولیت های اجتماعی، هزینه های زیادی را به خود اختصاص می دهند، منابع مالی اجرای این طرح‌ها چگونه تامین می‌شود؟

برای اجرای طرح‌های مسئولیت‌های اجتماعی دو منبع مالی در نظر گرفته شده، نخستین منبع که به تایید وزیر نفت و تصویب شورای اقتصاد رسیده آن است که درصدی از اعتبارات طرح‌ها و پروژه‌ها به اجرای امور مسئولیت‌های اجتماعی اختصاص یابد، هر پروژه صنعتی دارای میزان اعتبار، ردیف و منابعی هست که از محل آن برای اقدامات مسئولیت‌های اجتماعی شرکت مربوطه و مناطق همجوار صرف می‌شود، منبع دوم مربوط به منابع داخلی شرکت‌هاست. شرکت‌هایی که در مناطق نفتخیز مستقر هستند از محل منابع مالی خود به اجرای طرح‌های مربوط می پردازند. از سوی دیگر پالایشگاه‌ها هزینه ای را به عنوان عوارض آلایندگی پرداخت می‌کنند، همچنین مالیات بر ارزش افزوده که به سازمان‌های محلی تعلق می‌گیرد به همراه اعتبارات دهیاری‌ها که از طریق استانداری در اختیارشان قرار می‌گیرد و عوارضی که از مردم دریافت می‌شود از دیگر منابع محلی هستند که در مجموع با هماهنگی مسئولان هر منطقه و با بهره‌مندی از منابع مالی یادشده، به اجرایی شدن طرح‌های مسئولیت‌های اجتماعی کمک می‌کنند. 

به هرحال وضع معیشت مردم در مناطق نفت و گاز نباید از میانگین شاخص‌های کشور پایین تر باشد حتی باید وضع زندگی مطلوب‌تری نسبت به دیگر مناطق کشور داشته باشند، بنابراین از همکاران و مدیران صنعت نفت می‌خواهیم تا نگاهی ویژه به توسعه اجتماعی در مناطق محروم داشته باشند زیرا توسعه توامان صنعتی و اجتماعی به نفع هر دو گروه است.

چندی پیش، نماینده اهواز در مجلس شورای اسلامی، از پرداخت نشدن عوارض نفت در این منطقه گلایه داشتند. لطفا در این باره توضیح دهید.

بر اساس مقررات کشور، پالایشگاه‌هایی که آلایندگی دارند باید عوارض آلایندگی را پرداخت کنند، این عوارض از سوی پالایشگاه های صنعت نفت به شهرداری‌ها پرداخت می‌شود و این موضوع مورد تاکید صنعت نفت است، البته اعلام شده که گاهی شهرداری‌ها توان استفاده بهینه از این منابع مالی را ندارند بنابراین توصیه شده تا در این زمینه به شهرداری‌ها نیز مساعدت شود، ضمن آنکه در اهواز پالایشگاهی نداریم که موظف به پرداخت عوارض باشد. با این حال پروژه‌های زیادی در استان خوزستان در حال اجراست. این استان هم اکنون 228 پروژه در دست اقدام دارد که شامل ۲۴ پروژه آموزشی، ۲۹ پروژه ورزشی، ۱۲ پروژه بهداشتی، ۷۹ پروژه راه و ۸۴ پروژه خدماتی است. شایان یادآوری است در سال‌های اخیر حدود یک هزار و 319 طرح نیز با هزینه بیش از 429 میلیارد تومان به اتمام رسیده و مورد بهره برداری قرار گرفته است.

هر کدام از استان‌ها که یک استان نفتی محسوب شوند، 2 درصد از درآمدهای نفتی انجام شده در آنجا به آن استان تعلق می گیرد که این مبلغ به طور مستقیم از سوی سازمان مدیریت کشور در اختیار استانداری قرار داده می‌شود و یک منبع مالی برای استان مربوطه به شماره می آید. بنابراین نماینده مردم اهواز نیز باید پیگیری‌های لازم را از طریق استانداری انجام دهند.

واکنش مردم محلی در مناطق نفتی نسبت به اقدامات صنعت نفت در زمینه طرح‌های مسئولیت اجتماعی چه بوده است؟

ما برای اجرایی کردن طرح‌های مسئولیت اجتماعی در هر کدام از مناطق همجوار تاسیسات نفت و گاز بررسی می‌کنیم که چه جمعیتی از مردم آن منطقه تحت تاثیر مثبت اجرای طرح قرار می گیرند، گاهی اوقات اجرای یک پروژه هزینه زیادی را به خود اختصاص می‌دهد اما افراد زیادی را تحت پوشش قرار نمی‌دهد و در واقع بی‌فایده است و گاهی اوقات نیز جمعیت زیادی از مردم و کارکنان از آثار این اقدام بهره مند می‌شوند که این امر یک توجیه اقتصادی عاقلانه محسوب می‌شود.

ما آموزش‌های مهارت محور را برای توانمند سازی جوانان جویای کار منطقه آغاز کرده‌ایم که مدت سه تا چهار ماه در مراکز معتبر آموزشی مهارت‌محور به صورت شبانه‌روزی مستقر شدند و از این آموزش‌ها بهره مند شدند، افزون بر این الگویی را طراحی کردیم برای جذب جوانان جویای کار دو منطقه غرب کارون و عسلویه و شرکت‌های ما در این مناطق موظف شده‌اند که در یک رده‌های شغلی از این جوانان استفاده کنند حتی اگر توانمند نیستند نیز آنها را توانمند کنیم.

مطابق ماده 47 قانون برنامه ششم یک الزام گذاشته مبنی بر اینکه اولویت با جذب نیروهای بومی است و ما نیز این اولویت را در شرکت های خود قائلیم زیرا هم از بعد اجتماعی و هم از بعد اقتصادی مناسب است. از منظر اجتماعی سبب تقویت نگاه مثبت مردم به صنعت نفت می شود از بعد اقتصادی نیز به سبب کاهش رفت و آمد کارکنان و هزینه های جانبی سکونت آنان مقرون به صرفه است.

به عنوان مثال برگزاری کلاس‌های کنکور مورد استقبال بسیار دانش آموزان قرار گرفت و خانواده های آنان نیز از این کار بسیار راضی بودند، ما اساتید برتر در زمینه برگزاری کلاس های کنکور را از شهر تهران به مناطق نفتی فرستادیم ولی در سفری که به اهواز داشتم برخی از دانش آموزان عنوان می کردند که حتی هزینه رفت و آمد به محل برگزاری کلاس ها و بهره مندی از محضر استادان برتر کنکور را هم نداشته اند در حالی که باید به یاد داشته باشیم همین نوجوانان و دانش آموزان کم سن و سال، در آینده ای نزدیک ارکان و پایه‌های توسعه در نقاط مختلف کشور محسوب می‌شوند.

بر همین اساس بحث اشتغال نیز اهمیت فراوانی دارد، اما ما برای جذب و توانمند سازی نیروها با یک مشکل بزرگ در مناطق نفتی و گازی روبه‌رو شده‌ایم. متاسفانه برخی جوانان جویای کار به دنبال یافتن شغل در رده‌های نگهبان، راننده، خدمات و مشاغل این‌چنینی هستند، یعنی با وجود آنکه امکان آموزش و رشد علمی و مهارتی آنان فراهم شده نیز حاضر نمی شوند در این دوره‌ها شرکت کنند، تحصیل خود را ادامه دهند و یک تخصص یا یک مهارت مناسب پیدا کنند و زندگی‌شان را توسعه دهند و به پایین ترین رده های شغلی سازمانی بسنده می کنند، البته که وجود این مشاغل نیز نه تنها در نفت بلکه در هر صنعت و سازمان دیگری مورد نیاز است اما هر شغلی به تعداد مشخصی از افراد نیاز دارد که نفت نیز از این بابت اشباع شده و ما مشتاقیم شاهد حضور جوانان متخصص، متعهد و مسئولیت پذیر باشیم نه اینکه مدام با درخواست کار برای بخش های یادشده شده رو‌به‌رو شویم. دوست دارم صدایم به گوش جوانان مناطق نفت برسد، من با تمام وجود از این جوانان می‌خواهم تا از امکانی که صنعت و وزیر نفت برای رشد زندگی آنان فراهم کرده استفاده کنند، و حتی رشد بیشتر را از ما مطالبه کنند. ما همانطور که از مدیرانمان می خواهیم نسبت به جوانان نگاه ارزشمند و منبع گرایانه داشته باشند در مقابل از جوانان نیز می‌خواهیم که تحرک و انگیزه بیشتری نشان دهند.

برای صنعت نفت بسیار خوشایند است که خانواده‌ها و جوانان نسبت به بهره‌مندی از خدمات ارائه شده روی خوش نشان دهند، پیمانکاری های جدید، آگاه و پرتلاش را راه‌اندازی کنند و مدام دنبال این نباشند که درون سازمان‌ها استخدام شوند و یک زندگی کارمندی و عادی را در پیش بگیرند، آنها باید در بازارهای منطقه ای نیز فعال شوند و برای خود درآمدزایی کنند.

چه اقداماتی برای شناسایی مشکلات زیست محیطی در مناطق نفتی و گازی انجام داده اید؟

در الگوی مطالعاتی که به شرکت های صنعت نفت برای شناسایی و اجرای طرح‌های مسئولیت‌های اجتماعی داده ایم، جایگاهی نیز به امور زیست محیطی اختصاص یافته و از آنها خواسته ایم طی گزارشی وضعیت آب، خاک، اقلیم، دریا و سایر بخش های زیست محیطی مناطق تحت پوشش خود را شناسایی کرده و بررسی کنند که فعالیت های تاسیسات نفتی و گازی تا چه حد بر سلامت این بخش ها اثرگذار بوده است که این امر موجب شده تا واحدهای مختلف به فکر مدیریت محیط زیست بیافتند مانند جمع آوری و مدیریت پساب‌های صنعتی، کاهش سوختن گازهای همراه مشعل و ....

اقدامات و مطالعات زیست محیطی باید قبل از اجرایی شدن پروژه ها مورد توجه قرار بگیرند زیرا پس از اتمام پروژه ها دیگر در یک موضع انفعالی قرار می گیریم، خاک آلوده شده یا هور از بین می رود یا اتفاقات ناخوشایند دیگری می افتد که مدیریتش بسیار سخت می شود ، وزیر نفت نیز موضوع رعایت مسائل زیست محیطی را ابلاغ کردند و به طور صریح بارها اعلام کرده اند که " ما راضی نیستم تولید به قیمت از بین رفتن منابع زیست محیطی و اکوسیستم صورت پذیرد" و به واحدهای اچ.اس.ای برای بررسی و رسیدگی به این موارد ماموریت داده اند.

ما از تمامی شرکت های صنعت نفت خواسته ایم تا گزارش سالانه مسئولیت اجتماعی خود را بر پایه صداقت و شفافیت تهیه و تنظیم کنند و این شرکت‌ها نیز موظف شده اند به ما اعلام کنند آلودگی ناشی از اقدامات انجام شده در تاسیساتشان چقدر بوده و برای رفع آن چه تلاش‌هایی انجام شده، ضمن آنکه تاکید شده این آمار به صورت سالیانه باید روند کاهشی داشته باشد. به همین منظور شاخص هایی برای بررسی وضعیت زیست محیطی در نظر گرفته ایم که براساس این شاخص‌ها، گزارش‌ها را بررسی می کنیم اما یک گلایه هم داریم؛ اینکه در بحث های مختلف مسئولیت های اجتماعی مانند محیط زیست، مشکلاتی مانند سطح آلودگی‌ها بسیار به چشم می آید اما اقداماتی که برای رفع آنها می شود، اصلا دیده نمی شود.

به عنوان نمونه در  منطقه عسلویه، مجتمع گازی پارس جنوبی تلاش کرده که میزان تخریب آلاینده‌ها را کاهش دهد و برای نیل به این مقصود هزینه‌های را متحمل شده، ممکن است شعله های پالایشگاه ها همچنان دیده شوند اما در کنار آن، تلاش شرکت ها برای حفظ سلامت مردم و محیط زیست نیز دیده می شود؟!

آیا اقدامات صنعت نفت در زمینه مسئولیت‌های اجتماعی در مناطق نفتی به خوبی دیده می‌شود؟

متاسفانه با وجود توانمندی صنعت نفت در زمینه اجرایی کردن پروژه های مسئولیت های اجتماعی در مناطق محروم ، این خبر به گوش مردم نرسیده که طرح‌ها با همت و هزینه نفت اجرایی شده زیرا این پروژه‌ها با منابع مالی نفت اما از طریق دستگاه های مربوطه اجرایی می شوند به عنوان مثال یک طرح توسعه راه و جاده از سوی وزارت راه انجام می شود اما متولی و تامین کننده منبع مالی آن نفت است اما این موضوع هیچ کجا گفته نمی‌شود و مردم نیز مطلع نمی شوند و همچنان گلایه‌مند هستند.

آقای زنگنه بارها در این باره صحبت کرده اند، ایشان گفته‌اند هر سازمانی با یک نام و نشان خاص در هر کجای کشور، خود و طرح‌ها و اقداماتش را به مردم می‌شناساند، ما هم باید یک نمادی از نفت در طرح های اجرایی شده داشته باشیم تا مردم بدانند که متولی اصلی اجرای آنها کدام سازمان بوده است.

هم اکنون 490 پروژه مسئولیت اجتماعی در مناطق نفتی کشور در دست اجراست و 3 هزار و 549 پروژه طی دولت یازدهم مورد بهره برداری قرار گرفته اما اطلاع رسانی خوبی درباره این طرح‌ها به مردم صورت نگرفته است. در سیاست های مسئولیت های اجتماعی باید هدف ما مبتنی بر تقویت تعامل با جامعه مدنی باشد تا دوگانگی‌ها کاهش یافته و توسعه اجتماعی افزایش یابد تا هم مردم از زندگی خود راضی باشند هم کارکنان نفت از بودن در مناطق نفتی احساس رضایت داشته باشند. ما باید از ارائه خدمات مستقیم به مردم پرهیز کنیم بلکه باید آنها را در جهت تامین نیازهایشان توانمند کنیم یعنی به جای آنکه به مردم ماهی بدهیم باید به آنها ماهیگیری را یاد بدهیم. مسئولیت اجتماعی مسیری است که آمده تا راهبردهای ما را اصلاح کند نه اینکه تایید کننده راه های رفته قبلی باشد زیرا ادامه روند قبلی در مناطق نفتی و گذاشتن کلاهی با عنوان مسئولیت اجتماعی سبب بروز انحراف در رسیدن به مقاصد اجتماعی- اقتصادی می شود.

مقرر شده بود تا پایان مهرماه، پیش نویس نظام نامه مسئولیت‌های اجتماعی در صنعت نفت آماده شود، آیا این امر محقق شده است؟

بله این پیش نویس در یک روند مشارکتی میان مشاوران اجتماعی شرکت‌ها و مشاور اجتماعی بانوان در موعد مقرر آماده شده که نهایی شده آن باید به شورای معاونان وزارت نفت برود تا پس از تایید از سوی وزیر نفت ابلاغ شود که یک رکن پیشروی جدی در صنعت نفت محسوب می شود، هیچ وزارت خانه ای تاکنون مسئولیت‌های اجتماعی را در سطح عالی سازمانی و وزارتی مطرح و اجرایی نکرده است و وزارت نفت در این زمینه پیش قدم بوده و موفقیت آمیز عمل کرده است و امیدواریم این تلاش ها ادامه یابد و مردم نیز با آرامش خاطر بیشتری از صنعت نفت یاد کنند.

گفت‌و‌گو: فاطمه شعبانی