چنین برنامه‌ریزی دقیق و کوتاه مدتی برای نشست وزیران نفت و انرژی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) در پشت درهای بسته، به آن معناست که این سازمان در زمینه نگاه به روندهای عرضه و تقاضا و نیز قیمت‌ها کاملا یکپارچه عمل می‌کند، یکپارچگی و انسجامی که با توجه به تشدید اختلاف‌های میان ایران و عربستان غیرمنتظره است.
این سوال مطرح است، نشست‌های اوپک که طی سال‌های سال عرصه تسری اختلاف‌های سیاسی 2 کشور بود، چگونه به نحوی برگزار می‌شود که گویی ایران و عربستان و به طور کلی اوپک، متحد عمل می‌کنند.
در توضیح این چرایی، می‌توان ادعا کرد که اوپک یک سازمان تخصصی بین‌المللی است که هدف اصلی آن تامین منابع ارزی برای کشورهای عضو است و از این رو فارغ از سیاست خارجی کشورهای عضو تنها تصمیم‌های کارشناسی اتخاذ می‌کند، اگرچه این استدلال به میزان زیادی متقاعد کننده است، اما تاریخ نشست‌های اوپک چنین نگرشی را تایید نمی‌کند.
برای نمونه، کافی است به اوایل سال 2016 که تحریم‌های نفتی ایران لغو شد بازگردیم تا دریابیم که چگونه سیاست نفتی عربستان به عنوان تابعی از سیاست خارجی این کشور عمل کرده است.
مرور مواضع مقام‌های عربستان سعودی از ابتدای لغو تحریم‌های نفتی ایران در ژانویه سال 2016 نشان می‌دهد که هم وزیر نفت وقت کشور، علی النعیمی، و هم محمد بن سلمان، ولیعهد، خواستار گنجاندن ایران در نظام موسوم به توافق جهانی برای کاهش تولید نفت بودند.
این 2 مقام عربستان همزمان با لغو تحریم‌های نفتی علیه تهران اعلام کردند در صورتی که ایران در طرح موسوم به توافق جهانی برای کاهش تولید نفت شرکت نکند توافقی در زمینه کاهش تولید وجود نخواهد داشت.
نتیجه پافشاری عربستان بر لزوم گنجاندن ایران در طرح توافق جهانی کاهش تولید نفت در نشست وزیران نفت عضو و غیرعضو اوپک در نشست دوحه و دست نیافتن به توافق در این زمینه، زمینه ساز کاهش قیمت‌های نفت به کمتر از 30 دلار برای هر بشکه شد.
عربستان عنوان می‌کرد برای جلوگیری از کاهش قیمت‌های نفت، در گام نخست کشورهای تولیدکننده نفت باید تولید خود را در سطح تولید ماه ژانویه متوقف کنند و ایران نیز باید جزیی از این طرح باشد، تلاشی که به نتیجه نرسید.
اکنون در شرایطی که اختلاف‌های ایران و عربستان تشدید شده است، همسویی و یکپارچگی سیاست‌های 2 کشور در اوپک را چگونه باید توضیح داد؟
به نظر می‌رسد تغییر موازنه قوا در اوپک به زیان عربستان بخشی از چرایی این همسویی را توضیح می‌دهد.
از خرداد سال گذشته که روابط عربستان و امارات در شورای همکاری خلیج فارس با دیگر عضو این شورا، قطر، به تیرگی گرایید چهار کشور عضو این شورا، که در اوپک نیز عضویت دارند، برای اولین بار با موضع واحدی پای به نشست اوپک نمی‌گذارند، از این چهار کشور، عربستان اکنون تنها امارات را در کنار خود دارد، کویت مشی مستقلی اتخاذ کرده است و قطر دیگر دنباله رو سیاست‌های عربستان نیست.
عراق هم اکنون به ایران نزدیک‌تر است و در شرایطی که بازهای اوپک در شمال آفریقا، الجزایر و لیبی، و نیز در آمریکای لاتین، ونزوئلا و اکوادر، سیاست نفتی متفاوتی با عربستان دارند، جایگاه تاثیرگذار عربستان در اوپک در مقایسه با گذشته تضعیف شده است.
نکته دیگر این‌که قیمت‌های نفت طی سال گذشته به اندازه‌ای کاهش یافت که روسیه و حداقل 9 کشور دیگر عضو غیرعضو اوپک را بر آن داشته است تا خواستار هماهنگی بیشتر تولیدکنندگان اوپک و غیراوپک در زمینه کاهش عرضه و بهبود قیمت‌ها شوند.
در نشست آوریل 2016 در دوحه، روسیه که تصمیم گرفته بود در اثنای تحریم‌های غرب و کاهش درآمدهای ارزی خود، برای بهبود قیمت‌ها تلاش کند، با حمایت از دیدگاه ایران به عربستان هشدار داد که از سیاست سهم بازار و کاهش قیمت‌ها دست بکشد.
فشارهای روسیه، عربستان را به میزان زیادی متقاعد کرد تا برای افزایش قیمت‌ها با کل مجموعه صادرکنندگان نفت اوپک و غیراوپک همکاری کند.
اما جدای از این فشارهای خارجی، مداخله عربستان در کشمکش‌های خاورمیانه و هزینه‌های هنگفت این کشور برای خرید تسلیحات از یک سو و تامین مالی جنگ‌های نیابتی و مداخله مستقیم نظامی در یمن از سوی دیگر، درآمدهای ارزی این کشور را به شدت تحلیل برده است.
کسری بودجه حدود 100 میلیارد دلاری ریاض در سال 2015 زنگ خطری بود برای تداوم سیاست کسب سهم بازار و به دنبال آن کاهش قیمت‌های نفت.
این تنگناهای داخلی ریاض را بر آن داشته است تا همه نوع گزینه‌ای را برای خلاصی از بحران ارزی در دستور کار قرار دهد، از فروش سهام شرکت عظیم سعودی آرامکو در بازارهای بورس جهانی گرفته تا دستگیری شاهزادگان با اتهام فساد، تصور می‌رود عربستان با مصادره دارایی‌های شاهزادگان دستگیر شده بتواند کسری بودجه امسال خود را جبران کند.
در چنین شرایطی است که محمد بن سلمان 2 هفته پیش از برگزاری نشست 173 اوپک پیشنهاد رادیکال تداوم کاهش 1.8 میلیون بشکه نفت در روز توسط اعضای اوپک و غیر اوپک را تا پایان سال آینده میلادی مطرح می‌کند.
حال در شرایطی که محافظه کارترین عضو اوپک رادیکال‌ترین پیشنهادها را برای بهبود قیمت‌های نفت مطرح می‌کند، منطقی است نشست‌های اوپک که در مواردی چندین روز به درازا می‌کشید، بر اساس برنامه‌ریزی دبیرخانه اوپک طی سه ساعت به نتیجه برسد.
سید حشمت الله رضوی
کارشناس ارشد روابط بین‌الملل
نظر شما