در حالی که کمتر از دو هفته به آغاز رسمی تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران مانده، تردیدها نسبت به محقق شدن اهداف پیش‌بینی شده ترامپ نسبت به محدود کردن فروش نفت ایران به‌ویژه به صفر رساندن آن، افزایش یافته است. در بروز این شرایط و پیامدهایی که می‌تواند برای فروش نفت ایران در پی داشته باشد، موارد زیر قابل توجه است:

1- به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، ایده به صفر رساندن فروش نفت ایران از سوی ترامپ از ابتدا بیش از آنکه مبتنی بر منطق و واقعیت‌های بازار بوده باشد، بیشتر یک حرکت تبلیغاتی برای تقویت بعد رسانه‌ای و سیاسی بین‌المللی تحریم‌ها با دو هدف مشخص به آشوب کشاندن فضای اقتصادی و سیاسی داخلی ایران و جریان‌سازی بین‌المللی برای بزرگ نشان دادن اهمیت و ابعاد تحریم‌های یکجانبه آمریکا و پرکردن خلأها و ابزارهای قانونی و سیاسی تحریم‌های جدید نسبت به تحریک‌های گذشته است. ترامپ اگرچه با رسانه‌ها، میانه خوبی ندارد، اما خود وی به همراه تیم سیاست خارجی و امنیتی‌اش به صورت مستقل، حضور فعالی در فضای رسانه دارند، بنابراین یک بعد مهم اجرایی موج جدید تحریم‌های آمریکا، رسانه‌ای و متکی بر جریان‌سازی‌های روانی است. بعدی که اگرچه در کوتاه‌مدت در داخل ایران، اثرگذار بوده، اما قطعا اثرگذاری آن در حوزه بین‌المللی با برخورد تقابلی کشورهای مختلف و حتی متحدان سنتی آمریکا از یک سو و روشن شدن ابعاد و زوایای اجرایی تحریم‌ها در میان‌مدت از سوی دیگر، اثر خود را از دست خواهد داد.

2- دولت آمریکا در ماجرای تحریم نفتی ایران، در کنار تحرک رسانه‌ای و روانی، اقدام‌های عملی گسترده‌ای برای جایگزینی نفت صادراتی ایران و به دنبال آن جلوگیری از اعمال فشار افزایش قیمت نفت در پی کاهش فروش نفت ایران در بازارهای جهانی و به عبارتی کاهش آثار منفی و هزینه‌های همکاری کشورها و شرکت‌هایی که با ایران قطع همکاری می کنند در پیش گرفت. به این شرایط تاثیرپذیری منفی رأی‌دهندگان آمریکایی از افزایش هزینه حامل‌های انرژی را نیز باید اضافه کرد که برای شخص ترامپ، این مسئله از اهمیت زیاد برخوردار است. بر این اساس، ترامپ و تیم امنیتی وی، حساب زیادی روی عربستان سعودی برای جبران هزینه‌های تحریم نفتی ایران از طریق افزایش تولید نفت به صورت یکجانبه و همچنین در قالب اوپک باز کرده بود. اعمال فشار بر اوپک برای افزایش تولید در آستانه تحریم‌های نفتی آبان ماه باوجود تلاش ائتلاف سعودی بی‌فایده ماند و تاکنون اوپک به‌رغم هجمه‌ها و فشارهای سیاسی و روانی ترامپ، مقاومت کرده است. اقدامات یکجانبه عربستان نیز در شرایط حاضر با توجه به نبود توانایی در تولید پایدار نفت در کوتاه‌مدت و تکیه بر ذخیره‌سازی‌های تولیدی نفت که پاسخگوی انتظار آمریکا برای جایگزینی مقادیر قابل توجه نفت ایران نیست، ترامپ را با دردسر روبه‌رو کرده است. آنچه این دردسر را در دو هفته اخیر بیشتر کرده، ماجرای قتل روزنامه‌نگار سعودی جمال خاشقچی است که حادثه‌ای غیرقابل پیش‌بینی برای هیئت حاکمه آمریکا به حساب می‌آید. ماجرایی که در عمل قدرت مانور آمریکا و عربستان علیه ایران را به شدت کاهش داده است.

3- نتیجه عملی اقدام‌های رسانه‌ای ترامپ در تحریم‌های نفتی و تکیه صرف بر نقش‌آفرینی عربستان و تاثیر ماجرای خاشقچی در مناسبات خارجی عربستان، تلاطم و آشفتگی بازار نفت برخلاف پیش‌بینی ترامپ است که می‌تواند مشتریان سنتی و پایدار نفت ایران را از یک سو و کشورهای اروپایی را در اجرای طرح حمایتی از ایران در مقابل آمریکا، نسبت به ادامه خرید نفت ایران مصمم کند. این شرایط انسجام و قوام سیاست‌ها و برنامه‌های تحریم نفتی آمریکا علیه ایران را از هم اکنون پیش از اجرای عملی تحریم‌ها از بین برده و آن را متزلزل کرده است و این فرصت مناسبی برای ایران است تا از کاهش قابل توجه فروش نفت در کوتاه‌مدت جلوگیری کند. به‌طور قطع مقامات آمریکایی در شرایط حاضر به صورت ناگفته مجبورند برای حفظ ثبات بازار نفت در آستانه انتخابات کنگره، از برخی فشارها نسبت به مشتریان نفت ایران کوتاه آیند، به این معنا که یا چشم روی برخی از خریدهای نفت ایران ببندند، یا اینکه معافیت‌های ناگفته‌ای را اعمال کنند.

4- تمدید فرصت FATF به ایران برای اعمال اصلاحات مورد نظر در ساختار بانکی خود به همراه بسته حمایتی اتحادیه اروپایی که در روزهای آینده رونمایی خواهد شد، ظرفیت‌های مناسبی برای مقابله با سیاست‌های تحریمی آمریکا و ادامه فروش نفت ایران به مشتریان آسیایی است. این شرایط سبب می‌شود مشتریان نفت ایران نسبت به ادامه خرید نفت ایران احساس امنیت بیشتری کنند. بنابراین در چشم‌انداز کوتاه‌مدت سه تا چهار ماهه نه تنها ترامپ به خواسته خود یعنی به صفر رساندن فروش نفت ایران نخواهد رسید، بلکه میزان فروش نفت ایران نسبت به شرایط غیرتحریمی، افتی کمتر از 30 درصد را تجربه خواهد کرد. در این اثنا، فروش نفت به مشتریان کمتر شناخته شده و در محموله‌های کوچک، فروش به مشتریان سنتی با شرایط خاص و جذاب، تهاتر نفت با کالا و بهره‌گیری از ظرفیت‌های بخش خصوصی داخلی برای فروش نفت، ابزارهایی هستند که ایران می‌تواند برای حفظ فروش نفت خود در شرایط جدید آنها را مورد توجه قرار دهد.

5- شرایط یادشده به این معنا نیست که ترامپ و تیم ضد ایرانی وی از سیاست اعمال فشار بر ایران به‌ویژه در حوزه تحریم نفتی کوتاه آمده است. به‌طور قطع ترامپ همه راه‌های لازم برای تحریم نفتی ایران را البته با محاسبه هزینه‌های آن دنبال می‌کند، اما شاید تحرکات وی تا زمان انتخابات کنگره یعنی 6 نوامبر (15 آبان‌ماه) به تأخیر افتد. نتیجه انتخابات و پیروزی حزب وی در مجلس نمایندگان و حفظ اکثریت در مجلس سنا، می‌تواند ترامپ را به اعمال فشار بیشتر نفتی مصمم کند، در غیر این صورت، ترامپ در ادامه این راه با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌شود. ایران باید برای فرار از فشارهای تحریم نفتی آمریکا، برای هر دو وضع، برنامه داشته باشد. به‌طور قطع شکست جمهوری‌خواهان در انتخابات آینده، سیاست‌های تحریمی دولت آمریکا علیه ایران را بیشتر متزلزل می‌کند و این فرصتی است که ایران می‌تواند از آن برای تداوم فروش نفت استفاده کند.

علیرضا سلطانی

کارشناس اقتصاد انرژی

منبع: روزنامه شرق