با تزریق گاز مورد نیاز به مخازن نفتی جنوب، در مجموع بیش از 14 میلیارد بشکه نفت به ذخایر کشور افزوده می شود که با قیمت های کنونی برای هر بشکه نفت، ارزش آن در مجموع حدود 560 میلیارد دلار برآورد شده است؛ عملیات تزریق گاز در 11 مخزن نفتی مناطق نفت خیز جنوب در حال انجام است و این مهم برای سه مخزن دیگر شامل میدان نفتی آغاجاری، نرگسی و قلعه نار نیز در دستور کار قرار دارد.

تزریق گاز در میدان های نفتی گچساران، بی بی حکیمه، کرنج، پارسی، مارون، رامشیر، کوپال، هفتکل، لب سفید، آغاجاری، نرگسی و قلعه نار از جمله میدان های نفتی واقع در جنوب کشور است که عملیات تزریق گاز در آنها انجام می شود.

مزیت های تزریق گاز در مخازن نفتی

ازدیاد بازیافت ذخیره های نفتی، استفاده از گازی که هم اکنون در حال سوختن است و رفع مشکلات هرچاه نفتی عادی شدن جریان نفت از چاه ها از جمله مزیت های تزریق گاز در مخازن نفتی است؛ بدون استفاده از این روش جریان عادی نفت متوقف و استخراج آن باید با تلمبه انجام شود، اما ممکن است این پرسش مطرح شود که چطور ممکن است با تزریق گاز در ذخایر نفتی قادر به استخراج بیشتر باشیم.

ذخایر نفتی در لایه های زمین که از صخره های شکسته، قالب های نامرتبی درست کرده اند، جای دارند. در این نوع مخزن، نفت هم در شکستگی ها و هم در خلل و فرج صخره ها وجود دارد. چاه های حفر شده از یک سو به سیستم شکستگی ها و از سوی دیگر به خلل و فرج قالب صخره ها مربوط می شوند. هنگام بهره برداری، نفت به سرعت از ترک ها طغیان می کند و هر یک از قالب ها به آهستگی نفت را به طرف شکستگی ها جاری می کنند. پس از تولید نفت، گازهای آزاد شده به تدریج جای نفت را نخست در شکستگی ها و بعد در خلل و فرج صخره ها در بالای مخزن نفتی می گیرند.

تزریق گاز در ذخایر نفتی موجب جلوگیری از پایین آمدن فشارنفت در مخزن می شود. نفت موجود در مخزن شامل مقداری گاز می باشد که در آن حل شده است؛ با پایین آمدن فشار مخزن نفتی، مقدار گاز موجود در محلول کم می شود (گاز محلول در نفت حالت شکری را دارد که در آب حل شده باشد) با کم شدن فشار مخزن نفتی گاز از نفت جدا شده و به علت فشردگی حجم نفت باقی مانده و کم می شود.

از آنجا که تزریق گاز باعث جلوگیری از کم شدن فشار مخزن می شود، از فشردگی و در نتیجه از کاهش حجم نفت نیز در مخزن جلوگیری می شود و چون مقدار حجم باقی مانده از نفت ثابت است با فشار ایجاد شده مقدار نفت بیشتری به بازار ارائه می شود. این مراحل ازدیاد بازیافت به عنوان یک پروژه مطمئن مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد.

از سوی دیگر به وسیله فشار برقرار شده در مخزن، نفت به حالت رقیق و معمولی باقی می ماند به طوری که سبب می شود نفت با جریان زیادتری از طرف صخره ها در ترک ها سرازیر شود؛ چون نفت و گاز از لحاظ کلی شبیه هم هستند قالب های صخره ای نمی توانند تفاوت زیادی بین گاز و نفت قائل شوند. این مراحل بازیافت یک فن جدید است و هیچ گونه تجربه ثبت شده در دنیا وجود ندارد که بتوان گفت عملکرد واقعی تزریق گاز چه نتیجه ای دارد.

تجربه های پیشین تزریق گاز راهنمای کنونی مهندسان

پروژه تزریق گاز به مخزن هفتگل جایی که نخستین پروژه تزریق گاز اجرا شده به صورت یک پروژه راهنما برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در طرح پروژه های وسیع تر نواحی در آینده استفاده شده است. این پروژه در خرداد 1354 به مرحله اجرا در آمد و در اواخر همان سال، 400 میلیون فوت مکعب گاز در روز از تاسیسات نفت سفید به مخزن هفتگل تزریق شد.

تزریق گاز به همین نسبت برای چند سال ادامه داشت تا زمانی که فشار مخزن به اندازه اولیه برگشت، سپس میزان تزریق به طور موثری کاهش داده شد؛ در آغاز پروژه تزریق گاز، فشار مخزن هفتگل به طور محسوسی بالا رفت.

پس از هفتگل، بزرگ ترین پروژه تزریق گاز به مخازن نفتی ابتدا در اردیبهشت 1356در گچساران به مرحله اجرا درآمد و روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز از میدان پازنان به مخزن گچساران تزریق شد؛ از آنجا که این گاز هیدورکربن به همراه داشت، هنگامی که کارخانه گاز و گاز مایع 900 (NGL900) راه اندازی شد گاز مایع جدا شده و حجم تزریقی تا حدود یک میلیارد و 500 میلیون فوت مکعب در روز افزایش یافت.

منطقه مارون، ناحیه بعدی استخراج گاز بود که آن هم از طریق میدان پازنان انجام شد این پروژه زمانی آغاز شد که خط لوله ای از کارخانه گاز و گاز مایع 1000 (NGL1000) به تاسیسات مارون احداث شد و یک تلبمه خانه تزریق گاز در مارون نیز راه اندازی شد؛ با انجام این برنامه مهندسی، میزان تزریق گاز به مخازن مارون در سال 1358 به یک میلیارد و 500 میلیون فوت مکعب در روز افزایش یافت.

در پی اجرای این پروژه ها، در نقطه ای دیگر از مناطق نفت خیز جنوب واقع در استان فارس، توسعه منطقه آغار/ در دستور کار قرار گرفت و با احداث یک خط لوله عظیم در مناطق نفت خیز طرح مهندسی تزریق گاز در دیگر نواحی مهم مانند آغاجاری، کرنج، پارسی، بی بی حکیمه و اهواز اجرا شد.

پیشینه عملکرد تزریق گاز در میدان های نفتی جنوب

میدان نفتی هفتکل

این میدان واقع در 75 کیلومتری شمال شرقی اهواز در سال 1306 کشف شد و یک سال پس از آن به تولید رسید. ظرفیت تولید کنونی این میدان روزانه 26 هزار بشکه نفت خام است. تاسیسات تزریق گاز این میدان در سال 1355 راه اندازی شده و هم اکنون روزانه 850 هزار متر مکعب گاز به این مخزن تزریق می شود. طبق آخرین آمار تا کنون در حدود 5/7 میلیارد متر مکعب گاز به این میدان تزریق شده است.

میدان نفتی گچساران

این میدان واقع در 220 کیلومتری جنوب شرقی اهواز است. در سال 1316 شناسایی شد و در همان سال به بهره‌برداری رسید. تزریق گاز به این میدان از سال 56 آغاز شده است و هم اکنون روزانه حدود 27 میلیون متر مکعب گاز به این میدان تزریق می شود. بر اساس آمار ارائه شده تا کنون بیش از 261 میلیارد متر مکعب گاز به این مخزن تزریق شده است.

میدان نفتی بی‌بی حکیمه

این میدان در 210 کیلومتری جنوب شرقی اهواز و در جنوب میدان نفتی گچساران واقع شده است. این میدان در سال 1341 کشف شد و همان سال به تولید رسید. ظرفیت تولید این میدان 116 هزار بشکه در روز است. تاسیسات تزریق گاز این میدان در سال 1374 راه اندازی شده و هم اکنون روزانه 23/6 میلیون متر مکعب گاز به این میدان تزریق می شود. طبق آخرین آمار تا کنون 17 میلیارد مترمکعب گاز به این میدان تزریق شده است.

میدان لب سفید

این میدان واقع در 40 کیلومتری شمال شرقی دزفول در سال 1347 کشف و در سال 1352 به تولید رسید و در سال 1363 نیز عملیات تزریق گاز آن آغاز شد. ظرفیت کنونی تولید نفت این میدان روزانه 27 هزار بشکه است. روزانه بیش از 71 هزار متر مکعب گاز به این میدان تزریق می شود و تا کنون نیز در حدود  8 میلیارد متر مکعب گاز به آن تزریق شده است.

میدان مارون

این میدان در شمال غربی امیدیه و جنوب شرقی اهواز واقع شده است. مخزن مارون در سال 1342 کشف و یک سال بعد به بهره برداری رسید. ظرفیت تولید این میدان روزانه 520 هزار بشکه نفت است. هم اکنون نیز به منظور تثبیت فشار مخزن روزانه 27 میلیون متر مکعب گاز به این میدان تزریق می شود و تا کنون در حدود 147 میلیارد متر مکعب گاز به آن تزریق شده است.

میدان کرنج

این میدان در شمال شرقی میدان آغاجاری و در 160 کیلومتری جنوب شرقی اهواز قرار دارد. میدان کرنج در سال 1342 کشف و یک سال بعد به تولید رسید. ظرفیت کنونی تولید نفت این میدان روزانه 237 هزار بشکه نفت خام است. به منظور تثبیت فشار مخزن تاسیسات تزریق گاز این میدان در سال 1371 به بهره برداری رسیده و روزانه 3/6 میلیون متر مکعب گاز به این میدان تزریق می شود. طبق آمار موجود تا کنون 45 میلیارد متر مکعب گاز به این میدان تزریق شده است.

میدان پارسی

این میدان در 165 کیلومتری جنوب شرقی اهواز و در مجاورت میدان کرنج قرار‌ دارد. این میدان در سال 1343 شناسایی و در سال 1345 به تولید رسید. ظرفیت کنونی تولید این میدان روزانه  110 هزار بشکه نفت است. عملیات تزریق گاز این مخزن نیز در سال 1378 آغاز شد. هم اکنون روزانه 92/5 میلیون متر مکعب گاز به این میدان تزریق می شود که طبق آمار موجود تا کنون 22 میلیارد متر مکعب گاز به این میدان تزریق شده است.

میدان کوپال

این میدان در 65 کیلومتری اهواز واقع است. این میدان در سال 1325 کشف و تولید نفت از آن در سال 1349 آغاز شد. ظرفیت کنونی تولید از این مخزن روزانه 56 هزار بشکه است. با بهره برداری از تاسیسات تزریق گاز این میدان و تزریق روزانه 12/2 میلیون متر مکعب گاز به این مخزن در شرایط کنونی، تا کنون چهار میلیارد متر مکعب گاز به این میدان تزریق شده است.

میدان رامشیر

این میدان در 120 کیلومتری جنوب شرقی اهواز و در مجاورت میدان های شادگان، رگ سفید و آغاجاری واقع است. وجود نفت در این میدان در سال 1341 اثبات شده و از سال 1345 تولید نفت از آن آغاز شد. این مخزن ظرفیت تزریق و دریافت روزانه 60 میلیون فوت مکعب معادل 7/1 میلیون متر مکعب گاز و 10 هزار بشکه مایعات گازی را دارد. گاز مورد نیاز تزریق در این میدان از میدان های آغار و دالان تامین می شود. روزانه 48 میلیون متر مکعب گاز به همراه چهار هزار بشکه مایعات گازی به این میدان تزریق می شود و طبق آمار موجود تا کنون 3 میلیارد متر مکعب گاز به این میدان تزریق شده است

پروژه های جدید تزریق گاز در میدان های نفتی

مخزن آغاجاری

در 90 کیلومتری جنوب شرقی اهواز در مجاورت میدان های مارون، پازنان، کرنج و رامشیر قرار دارد. این مخزن در سال 1315 کشف و تولید از آن از سال 1317 آغاز شد. ظرفیت تزریق گاز به این میدان روزانه 2 میلیارد فوت مکعب گاز است که در صورت تزریق، میزان بازیافت نفت آن به 5/52 درصد حجم نفت درجا افزایش می یابد. گاز مورد نیاز برای تزریق به این میدان از فازهای 6، 7 و 8 پارس جنوبی تامین می شود. عملیات تزریق گاز در این مخزن به زودی آغاز خواهد شد.

مخزن نرگسی

در 25 کیلومتری شمال غربی برازجان و 65 کیلومتری بوشهر قرار گرفته است. ظرفیت تزریق گاز به این میدان روزانه 33 میلیون فوت مکعب معادل935 هزار متر مکعب گاز است که از گازهای همراه نفت این میزان تامین و پس از فشار افزایی تزریق می شود.

مخزن قلعه نار

در 30 کیلومتری اندیمشک و در حاشیه شمالی دزفول قرار دارد. وجود نفت این میدان در سال 1353 به اثبات رسید و بهره برداری از آن نیز در سال 72 آغاز شد.  

گروه نفت شانا - مجتبی عوض زاده