به گزارش شانا، از آنجا که ایران بزرگ‌ترین ذخایر اثبات شده گاز طبیعی را در جهان دارد، صادرات گاز ایران می‌تواند در مبادلات و همکاری‌های حوزه انرژی در دنیا از جنبه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و بین المللی بسیار مهم و تاثیرگذار باشد. با توجه به این‌که گاز طبیعی به عنوان سوختی پاک در جهان شناخته می‌شود، سهم این نعمت خدادادی در سبد مصرف انرژی روز به روز در حال افزایش است به نحوی که طبق گزارش آژانس بین المللی انرژی تا سال ۲۰۲۰ گاز طبیعی به عنوان بهترین گزینه برای سوخت جایگزین نفت خواهد بود.

بر اساس برنامه‌های وزارت نفت، اولویت صادرات گاز ایران در مرحله نخست، کشورهای همسایه و در مرحله بعدی و با توسعه صنعت گاز طبیعی مایع شده (LNG) ورود به دیگر بازارهاست.

در همین باره تاکنون تلاش بر این بوده تا زمینه‌های تقویت جایگاه ایران در بازارهای تجارت گاز جهان و همکاری با شرکت‌های گازی بزرگ دنیا فراهم شود. حجم صادرات گاز ارتباط مستقیمی با چهار عامل حجم تولید، مصرف داخلی، تقاضای خارجی و روابط سیاسی و تجاری دارد.

ایران به سبب داشتن ذخایر عظیم و موقعیت راهبردی خود، مستعدترین کشور منطقه برای صادرات گاز به اروپاست. بر اساس مطالعات انجام شده حجم صادرات بالقوه منابع عرضه به اروپا در مقطع زمانی سال 2020 مشخص شده و پیش بینی شده که در این سال ایران می‌تواند حدود 30 میلیارد مترمکعب از تقاضای گاز طبیعی اتحادیه اروپا را پاسخگو باشد.

نتایج حاصل از مطالعه مربوط به گزارش کمیسیون انرژی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد ایران می‎تواند یکی از عرضه کنندگان گاز طبیعی باشد و افزایش قابل توجه تقاضای گاز در اروپا، توجه قاره سبز به عرضه کنندگان جدید را اجتناب ناپذیر می‌کند؛ این بدان معناست که ایران، عراق، قطر و ترکمنستان که هزینه واردات گاز از آنها به دلیل هزینه‌های انتقال و ترانزیت، گاه به 2 برابر هزینه واردات از کشورهای الجزایر و لیبی می‌رسد، باید مورد توجه قرار گیرند.

ایران، تاکنون برنامه‌های بزرگی برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی و دیگر میدان‌های گازی و افزایش تولید این سوخت پاک داشته است و این کشور در جایگاه دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی دنیا نمی‌تواند به بازارهای صادرات گاز بی‌تفاوت باشد؛ توسعه زیرساخت‌های صادراتی از جمله اجرای طرح احداث خط لوله انتقال گاز ششم سراسری و تاسیسات تقویت فشار گاز روی این خط، از برنامه‌های جدی ایران برای افزایش سهم خود در بازارهای تجارت گاز دنیا به ویژه کشورهای همسایه به شمار می‌آید که بر اساس برنامه‌ای مدون در حال انجام است.

به گفته بهزاد بابازاده، مدیر امور بین‌الملل شرکت ملی گاز، از ابتدای امسال تا اواخر مردادماه به‌طور میانگین روزانه حدود 50 میلیون مترمکعب گاز صادر شده که این رقم رشد 64 درصدی مجموع صادرات را نسبت به مدت مشابه پارسال نشان می‌دهد. ایران در ماه‌های فروردین، اردیبهشت و خردادماه امسال به ترتیب روزانه ۳۵، ۳۰ و ۳۲ میلیون مترمکعب گاز صادر کرده است.

ترکیه؛ بازار پایدار صادرات گاز ایران

پس از پیروزی انقلاب اسلامی از زمانی که صادرات گاز ایران به اتحاد جماهیر شوروی سابق متوقف شد، ترکیه به عنوان نخستین بازار هدف صادراتی گاز در نظر گرفته شد، بنابراین این کشور قدیمی‌ترین حوزه صادرات گاز برای ایران به شمار می‌آید. ایران در سال ۱۹۹۶ میلادی (۱۳۷۴) قراردادی به منظور فروش گاز با ترکیه امضا کرد که بر اساس آن باید سالانه حجم معینی از گاز به ترکیه تحویل داده شود بنابراین ایران می‌تواند در زمان اوج مصرف گاز داخلی مربوط به فصل سرما، حجم صادرات گاز به ترکیه را کاهش دهد.

پس از گذشت مدتی از زمان امضای قرارداد، ترکیه به قیمت آن روز خرید گاز از ایران اعتراض کرد و مذاکراتی در این باره آغاز شد اما سرانجام ترکیه در سال ۲۰۰۵ (نیمه دوم سال ۱۳۸۴) به داوری بین المللی شکایت کرد. این شکایت در سال ۲۰۰۹ میلادی یعنی ۱۳۸۷ منجر به صدور حکمی شد که براساس آن، ایران باید قیمت گاز صادراتی خود به ترکیه را ۱۲.۵ درصد کاهش می‌داد و مابه التفاوت دریافتی‌های پیش از آن را که رقمی حدود یک میلیارد دلار می‌شد به ترکیه بازپرداخت می‌کرد که البته این رقم توسط دولت وقت پرداخت شد.

ترکیه در سال ۲۰۱۲ (۱۳۹۱) دوباره به قیمت گاز و نیز کمیت و کیفیت گاز صادراتی ایران به این کشور اعتراض کرد. درخواست و ادعای ترکیه ۲۵ درصد اعمال جریمه برای اشکال در کیفیت و کمیت گاز تحویلی و ۳۷.۵ درصد کاهش قیمت به علت گران بودن قیمت گاز صادراتی ایران نسبت به قیمت‌های خرید گاز از دیگر کشورها توسط ترکیه بود. در مجموع ترکیه متقاضی کاهش ۶۲.۵ درصد در قیمت گاز صادراتی ایران به این کشور شده بود. با طرح موضوع در داوری و دفاعیات شرکت ملی گاز ایران، داوری درخواست ترکیه برای جریمه ایران (به میزان ۲۵ درصد) را به طور کامل رد کرد و در مورد کاهش قیمت نیز تنها با ۱۳.۳ درصد کاهش موافقت کرد (در برابر درخواست ۳۷.۵ درصدی طرف ترکیه). زمان اجرایی شدن این حکم نیز ۹ ماه بعد از درخواست ترکیه تعیین شد و به همین دلیل ایران معادل مبالغی که از ترکیه در ازای صادرات گاز، اضافه بر رقم قیمت جدید دریافت کرده بود به این کشور بدهکار شد که در ازای آن به کشور ترکیه گاز صادر کرد.

صادرات گاز به ترکیه با ادامه خط لوله دوم سراسری انتقال گاز که منبع اصلی تامین گاز پالایشگاه گازی فجرجم است، انجام می‌شود و این خط لوله تا قزوین ادامه می‌یابد و از آنجا یک خط لوله به سمت استان آذربایجان غربی منشعب می‌شود و سرانجام در مرز بازرگان این گاز به ترکیه می‌رسد.

ایران به طور میانگین روزانه حدود ۳۰ میلیون متر مکعب گاز به ترکیه گاز صادر می‌کند که از مرز بازرگان به ترکیه صادر می‎شود، در طول سال گذشته نیز، هشت میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر شده است.

صادرات روزانه یک میلیون مترمکعب گاز به نخجوان

پارسال یک قرارداد سوآپ بین جمهوری آذربایجان و نخجوان امضا شد که بر اساس آن ایران مقداری گاز را با حجم کمتر از یک میلیون مترمکعب در آستارا تحویل می‌گرفت و در شهرهای نزدیک آستارا استفاده می‌کرد. در مقابل این مقدار گاز دریافتی، مطابق همان حجم گاز را از طریق جلفا به نخجوان تحویل می‌داد، در این مواقع به ازای هر انتقال گاز یک حق العمل یا هزینه انتقال گاز از کشورهای طرف قرارداد دریافت می شود، بنابراین انجام این کار از یک سو برای ایران صرفه اقتصادی دارد و از سویی دیگر سبب برقراری گاز دو طرفه در کشور می‌شود. با انجام فرایند ذکرشده،  اگر در حوزه آستارا و خط اول سراسری مشکلی پیدا می‌شد و خط نیاز به تعمیرات داشت یک منبع از سمت آذربایجان گاز آن منطقه را تامین می‌کرد و هیچ اختلالی در روند گازرسانی به وجود نمی‌آمد.

به گفته سعید توکلی، مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران، وقتی گاز را از کشوری به عنوان سوآپ یا تهاتر می‌گیریم تعهدی نداریم که دقیق همان گاز دریافت شده را عینا به مقصد تحویل دهیم؛ مثل ترکمنستان که گاز را از یک کشور می‌گیریم و در حوزه داخلی مصرف می کنیم؛ اما معادل آن را به کشور دیگر تحویل می دهیم.

هم اکنون روزانه یک میلیون مترمکعب گاز به نخجوان صادر می شود که این رقم طی هشت ماه نخست امسال به ۲۵۰ میلیون متر مکعب رسیده است.

صادرات 250 میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان در هشت ماه نخست امسال

ایران و ارمنستان سال ٢٠٠٤ میلادی (١٣٨٣ شمسی) یک قرارداد 20 ساله تهاتر گاز و برق امضا کردند که بر اساس آن گاز صادراتی ایران به مصرف نیروگاه های تولید برق در ارمنستان می‌رسد و در عوض ایران از ارمنستان، برق وارد می کند، شایان یادآوری است که ارمنستان از اواسط سال ٢٠٠٩ واردات گاز از ایران را آغاز کرده است.

پیش از این، بیژن زنگنه، وزیر نفت از افزایش صادرات گاز ایران به ارمنستان از روزانه یک میلیون متر مکعب به سه میلیون مترمکعب از اواخر سال ۲۰۱۸ خبر داده بود البته در دوره کوتاهی که ارمنستان برای دریافت گاز از روسیه با مشکل روبه‌رو شده بود، ایران میزان صادرات گاز به ارمنستان را خارج از چارچوب قرارداد به حدود سه میلیون مترمکعب در روز افزایش داده بود که تنها به عنوان یک کمک برای کشور همسایه محسوب می‌شد.

ایران در ازای یک متر مکعب گاز، سه کیلو وات ساعت برق از ارمنستان در مرز تحویل می گرفت که این میزان هم اکنون به ۳,۲ کیلو وات ساعت برق افزایش یافته است، به گفته مسئولان وزارت نیرو و شرکت برق، در تابستان امسال ۳۰۰ مگاوات برق از ارمنستان و ۱۵۰ مگاوات برق از جمهوری آذربایجان وارد کشور شده است.

بر اساس قرارداد تهاتر برق بین ایران و ارمنستان برای صادرات گاز و دریافت برق، در هشت ماه نخست امسال ۲۵۰ میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان صادر شده است. بر اساس قرارداد امضا شده بین دو کشور، ایران گاز خود را به ارمنستان صادر می‌کند و در مقابل آن برق دریافت می‌کند. ایران از طریق مرز نوردوز با یک خط لوله اختصاصی ۳۰ اینچ به طول ۱۱۰ کیلومتر در تبریز، روزانه حدود یک میلیون مترمکعب گاز به ارمنستان صادر می‌کند.

مدیرعامل شرکت انتقال گاز درباره حجم گاز صادراتی به این کشور گفت: در سال ۹۵ طبق قرارداد، ۳۶۵ میلیون مترمکعب و در نیمه نخست امسال ۲۵۰ میلیون مترمکعب گاز از این خط لوله به ارمنستان صادر شده، البته ظرفیت سالانه خط لوله صادراتی حدود ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب است.

صادرات روزانه 14 میلیون مترمکعب گاز به عراق

صادرات روزانه گاز به بغداد هفت تا ۲۵ میلیون مترمکعب تعیین شده و از پایان خرداد امسال، صادرات گاز به بغداد از پایانه نفت‌شهر آغاز شده که تاکنون یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون مترمکعب گاز از این پایانه به عراق صادر شده است. دو پایانه مرزی در نفت شهر و شلمچه در مناطق عملیاتی هفت و یک، برای صادرات گاز طبیعی به عراق اختصاص یافته‌اند که به این منظور 2 رشته خط لوله ۴۸ اینچ منشعب از خط ششم سراسری شامل خط کوهدشت-نفت‌شهر به طول ۲۳۱ کیلومتر و اهواز-شلمچه به طول ۱۴۱ کیلومتر طراحی و احداث شده است.

هم اکنون از طریق شبکه موجود ایلام و کرمانشاه، روزانه ۱۴ میلیون مترمکعب گاز برای مصارف نیروگاهی به بغداد صادر می‌شود که افزایش آن بستگی به مصرف گاز داخلی دارد با این وجود، بر اساس قرارداد بین ایران و عراق، با تکمیل خط ششم سراسری میزان صادرات از حداقل ۷ میلیون مترمکعب گاز شروع می شود و تا 35 میلیون مترمکعب در روز قابلیت افزایش دارد.

پایانه شلمچه نیز برای صادرات گاز به بصره در نظر گرفته شده، خط لوله صادراتی اهواز-شلمچه گازدار شده و به محض آمادگی طرف عراقی صادرات گاز ایران به بصره آغاز می‌شود که همانند قرارداد بغداد قابلیت صادرات تا 35 میلیون مترمکعب در روز وجود دارد. شرکت ملی گاز ایران در سال نخست قرارداد، متعهد به صادرات روزانه ۷ میلیون مترمکعب بوده که با توجه به نیاز و درخواست طرف عراقی، این شرکت حجم یادشده را تا حدود ۱۴ میلیون مترمکعب در روز در اوج فصل گرم در عراق، افزایش داد.

بر اساس این آمار، صادرات گاز طبیعی در ۱۰۰ روز ابتدایی دولت دوازدهم با رشدی مناسب، به سه میلیارد و 650 میلیون مترمکعب رسیده، ضمن این که راه‌اندازی طرح‌های جدید گازرسانی تا پایان سال جاری نیز، می‌تواند در رشد بیشتر صادرات گاز مؤثر باشد.

شرکت ملی گاز ایران همواره به تعهدهای خود در قبال صادرات گاز پایبند بوده اما مردم نیز باید به این نکته توجه داشته باشند که هرچه میزان مصرف گاز در داخل بهینه باشد سبب صادرات بیشتر و افزایش ارزآوری می‌شود  زیرا میزان افزایش صادرات گاز به عراق به ویژه در ماه‌های سرد سال بستگی به موازنه تولید و مصرف داخلی دارد.

خط انتقال گاز ششم سراسری یکی از راهبردی‌ترین خطوط انتقال گاز در کشور است که اکنون روند پیشرفت آن، آخرین مراحل خود را طی می‌کند و در هفته نخست دی‌ماه به بهره‌برداری می‌رسد.  این خط که همسو با اهداف برنامه پنجم توسعه تعریف شده، یکی از راهبردی‌ترین خطوط انتقال گاز کشور به طول یک‌هزار و ۲۰۰ کیلومتر با قطر ۵۶ اینچ است که وظیفه انتقال گازهای تولیدی در عسلویه به ظرفیت روزانه ۱۱۰ میلیون مترمکعب را به استان‌های غرب و شمال‌غرب به عهده دارد و امکان سهولت در صادرات گاز به عراق را از مسیرهای شلمچه و نفت‌شهر فراهم می‌کند.

بر اساس برنامه وزارت نفت در دولت دوازدهم، سهم ایران در تجارت گاز دنیا در چشم انداز ۱۴۰۰، به حدود ۱۰ درصد افزایش خواهد یافت و به عبارتی هفت برابر میزان کنونی می‌شود.