به گزارش خبرگزاری رویترز از لندن، آمریکا یا می‌تواند صادرات نفت ایران را کاهش دهد، یا این که قیمت متعادل بنزین در آمریکا را حفظ کند، اما به احتمال زیاد نمی‌تواند هر دو کار را با هم انجام دهد.

تعارض ناخواسته میان اولویت سیاست خارجی دولت آمریکا در زمینه تحریم‌های سختگیرانه ضدایران از یک سو و محاسبات انتخاباتی این دولت در زمینه حفظ قیمت پایین بنزین از سوی دیگر، می‌تواند اظهارنظرهای روزافزون مسئولان آمریکایی درباره نفت را توضیح دهد.

دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، پیش از این به دلیل جهش قیمت نفت که میانگین قیمت بنزین در آمریکا را به سه دلار برای هر گالن رسانده، سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) را مقصر دانسته است.

وی در پیامی در رسانه‌های اجتماعی گفت: «به نظر می‌رسد اوپک دوباره کار خود را می‌کند؛ قیمت‌های نفت به طور مصنوعی بسیار بالا هستند! این خوب نیست و پذیرفته نمی‌شود.»

اعضای اوپک در یکصدو هفتاد و چهارمین نشست عادی خود در وین توافق کردند از یکم ژوئیه میزان پایبندی خود به سقف تولید تعیین شده در نوامبر 2016 را به 100 درصد برسانند.

انتظار می‌رود عربستان بیشتر این افزایش تولید را به دوش بکشد و امارات، کویت و روسیه، بخش‌هایی کوچک‌تر را به دوش بکشند.

با این همه، این توافق نتوانست قیمت‌ها را پایین بیاورد و مسئولان ارشد آمریکایی از آن پس نشان داده‌اند که خواهان افزایش تولید بالاتری برای مهار بازار هستند.

توافق سیاسی

رئیس جمهوری آمریکا به تازگی با پیامی دیگر در رسانه‌های اجتماعی، فشار بر عربستان را برای افزایش تولید، بیشتر کرده است.

ترامپ در حساب کاربری توئیتر خود اعلام کرده بود» تازه با ملک سلمان صحبت کردم و به او توضیح دادم که به دلیل بحران و اختلال در ایران و ونزوئلا، از عربستان می‌خواهم تولید نفت را افزایش دهد، شاید این رقم روزانه دو میلیون بشکه باشد.»

وی در ادامه پیام خود، مدعی شد که قیمت‌ها بسیار بالا هستند و پادشاه عربستان با درخواست وی موافقت کرده است.

خبرگزاری رسمی عربستان این گفت‌و‌گوی تلفنی را تأیید کرد، اما به حجم افزایش تولید اشاره‌ای نداشت.

این خبرگزاری اعلام کرد: سران دو کشور بر لزوم تلاش برای حفظ ثبات بازار نفت، رشد اقتصاد جهانی و کوشش کشورهای تولیدکننده نفت برای جبران هرگونه کمبود احتمالی در عرضه، تأکید کردند.

کاخ سفید نیز موضع خود درباره عرضه اضافی نفت را تعدیل و در بیانیه‌ای رسمی اعلام کرد: سران دو کشور توافق کردند که متوازن کردن بازار نفت ضروری است.

در ادامه بیانیه کاخ سفید آمده است: در واکنش به ارزیابی رئیس جمهوری آمریکا درباره کمبود عرضه در بازار نفت، ملک سلمان تأیید کرد که عربستان ظرفیت مازاد تولید به میزان 2 میلیون بشکه در روز را حفظ کرده است که در صورت لزوم برای تضمین توازن و ثبات بازار و با هماهنگی دیگر تولیدکنندگان نفت، برای واکنش به هرگونه موقعیت احتمالی، این ظرفیت را به کار خواهد گرفت.

با این همه، رئیس جمهوری آمریکا اندکی بعد در یک مصاحبه تلویزیونی، پیوند میان تحریم‌های ایران و تولید عربستان را به شکلی صریح‌تر بیان کرد.

در پاسخ به این پرسش که آیا اوپک بازار نفت را دستکاری می‌کند یا نه، ترامپ پاسخ مثبت داد و گفت: 100 درصد اوپک این کار را می‌کند و آنها بهتر است این کار را متوقف کنند، زیرا ما از بسیاری از این کشورها حمایت می‌کنیم.

وی افزود: اوپک بازار را دستکاری می‌کند و می‌د‌انید که آنها هفته گذشته رشد تولید بسیار کمتری نسبت به انتظار ما را تجویز کردند؛ به نظر من آنها باید 2 میلیون بشکه دیگر به تولید خود بیفزایند، زیرا نمی‌خواهیم چنین اتفاقی بیفتد.

ترامپ گفت: فراموش نکنید که یک نکته منفی درباره مسئله (تحریم) ایران این است که نفت زیادی را از دست می‌دهیم و آنها (در اوپک) آن را جبران نمی‌کنند و دشمن بزرگ آنها چه کسی است؟ ایران.

رئیس جمهوری آمریکا گفت: ایران دشمن بزرگ آنهاست، بنابراین باید این کار را انجام دهند و من با پادشاه و ولیعهد عربستان و دیگران در اطراف آنها رابطه‌ای بسیار خوب دارم و آنها باید نفت بیشتری تولید کنند.

ظرفیت مازاد

برخلاف دولت باراک اوباما، رئیس جمهوری پیشین آمریکا که تحریم‌ها را برای کاهش تدریجی صادرات نفت ایران اعمال کرد، دولت ترامپ به صراحت اعلام کرده است که می‌خواهد شاهد توقف کامل صادرات نفت ایران از ماه نوامبر باشد.

گفته شده است که یکی از مسئولان ارشد وزارت امور خارجه آمریکا در ماه ژوئن امسال اعلام کرده است که دولت آمریکا از متحدان این کشور و همچنین هند و چین می‌خواهد که واردات نفت از ایران را به صفر برسانند و قصد ندارد معافیتی در این زمینه اعطا کند.

طبق اعلام مؤسسه جودی، تاکنون در سال 2018 میلادی، ایران روزانه بیش از 2 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی صادر می‌کرده است.

مشکل اصلی اینجاست که طبق اعلام آژانس بین‌المللی انرژی، ظرفیت تولید مازاد و استفاده نشده در میان کشورهای عضو اوپک، تا پایان ماه مه در مجموع 3 میلیون بشکه در روز بوده است.

بیشتر ظرفیت مازاد باقی مانده تولید روزانه نفت، مربوط به عربستان است (حدود روزانه 2 میلیون بشکه) و حجم کمتری نیز به عراق (330 هزار بشکه)، امارات (330 هزار بشکه) و کویت (220 هزار بشکه) اختصاص دارد.

تحلیلگران دیگر، ظرفیت مازاد تولید را به میزانی بسیار پایین‌تر برآورد کرده‌اند.

روسیه نیز از ظرفیت افزایش تولید به میزان چند هزار بشکه در روز در 6 ماه آینده، برخوردار است، اما ظرفیت مازاد تولید در مناطق دیگر جهان ناچیز است.

عربستان، امارات، کویت و روسیه پیش از این تعهد کرده‌اند که تولید روزانه خود را یک میلیون بشکه افزایش دهند.

اگر صادرات نفت ایران از ماه نوامبر به نزدیک صفر برسد و اگر عربستان و متحدانش برای جبران این کاهش، تولید خود را افزایش دهند، ظرفیت مازاد باقیمانده تا پایان سال 2018 میلادی به یک میلیون بشکه در روز کاهش می‌یابد.

حجم ظرفیت مازاد از سال 2004 میلادی به این سو، این قدر کاهش نیافته است و پیش از آن نیز در زمان نخستین جنگ خلیج فارس در سال 1991 میلادی ظرفیت مازاد به این میزان کاهش یافته بود.

اما اگر ظرفیت مازاد برای تأمین افزایش مصرف تنظیم شود، این رقم به پایین‌ترین حد خود پس از شوک‌های نفتی در سال‌های 1973 و 1980 میلادی خواهد رسید.

مهارکنندگان شوک

بازار نفت برای کمک به تنظیم متغیرها در تولید و مصرف نفت و برای تضمین عرضه روان نفت از میدان‌های نفتی به مشتریان، به مجموعه‌ای از مهارگران شوک تکیه می‌کند.

بر اساس اولویت نسبی دسترسی، این مهارکنندگان شوک، از این قرار هستند:

- ذخیره‌سازی تجاری (از جمله ذخایر شناور)؛

- ظرفیت مازاد تولید اوپک؛

- ذخیره‌سازی راهبردی؛

- تولید زودبازده نفت (نفت شیل و توسعه میدان‌های فعال).

بیشتر این مهارکنندگان شوک، در نتیجه محدودیت عرضه اخیر در بازار نفت، به شکلی جدی تخلیه شده‌اند.

ذخیره‌سازی راهبردی به کمتر از میانگین پنج سال گذشته رسیده و اگر رشد مصرف پس از سال 2013 را در نظر بگیریم، بسیار محدودتر به نظر خواهد رسید.

اگر صادرات نفت ایران به‌طور کامل حذف شود و عربستان و متحدانش برای جبران این مسئله تولید خود را افزایش دهند، ظرفیت مازاد اوپک به عنوان یک عامل مهارکننده شوک، از میان خواهد رفت.

در آن صورت، برای جبران اختلال بیشتر در عرضه نفت یا رشد فراتر از انتظار مصرف، بازار تنها به ذخایر راهبردی و افزایش تولید زودبازده متکی خواهد بود.

آزادسازی نفت از مخازن ذخیره‌سازی راهبردی نفت آمریکا و دیگر کشورهای عضو آژانس بین‌المللی انرژی می‌تواند به مهار کمبودهای آینده و پایین‌آوردن قیمت‌ها کمک کند، اما این تنها یک راهکار موقتی است.

آزادسازی ذخایر (که اصلاح موردی در سطح ذخیره‌سازی است)، نمی‌تواند یک اختلال مستمر در تولید را خنثی کند.

در میان مدت، برای جبران فاصله باقی مانده میان تولید و مصرف، بازار ناچار خواهد بود به افزایش تولید زودبازده تکیه کند.

تولیدکنندگان چرخه کوتاه، به ویژه شرکت‌های نفت شیل در آمریکا، می‌توانند تولید خود را افزایش دهند، اما واکنش آنها به دلیل محدودیت ظرفیت خطوط لوله، محدود خواهد بود.

انتخاب‌های سخت

بازار نفت اکنون در دوره‌ای نسبتا متأخر از چرخه است که در آن، قیمت‌ها افزایش می‌یابند تا رشد تولید تحریک و رشد مصرف تعدیل شود.

در صورت ثبات عوامل دیگر و با فرض استمرار رشد اقتصاد جهانی، احتمال افزایش قیمت نفت در 2 سال آینده بیش از احتمال کاهش قیمت است.

اگر دولت ترامپ در زمینه تحریم‌ها و تلاش‌ها برای صفر کردن صادرات نفت ایران موضعی سرسختانه اتخاذ کند، حدود 2 میلیون بشکه از عرضه نفت در بازار کم می‌کند؛ بازاری که هم‌اکنون نیز با محدودیت عرضه رو به‌رو است.

محتمل‌ترین نتیجه این است که قیمت‌ها افزایش می‌یابند تا مصرف محدود شود و ظرفیت مازاد ایجاد شود و مهارکنندگان شوک در زمینه ذخیره‌سازی، به سطحی مطلوب‌تر برسند.

پیامد تقریبا اجتناب‌ناپذیر، افزایش بیشتر در هزینه‌های بنزین و گازوئیل یا کند شدن رشد اقتصاد جهانی برای محدود کردن رشد مصرف به دلیل رشد قیمت نفت و جنگ‌های اقتصادی خواهد بود.

بازارها به خودی خود و مستقل از مسائل سیاسی، با محدودیت‌های ناشی از عوامل بنیادین روبه‌رو هستند. کاخ سفید هر چقدر هم که برای افزایش عرضه به عربستان فشار بیاورد، نمی‌تواند از این منطق بگریزد.