معماری در مفهوم کلی، به معنی خلق و پدید آوردن یک اثر عنوان می‌شود، یک ساختار جامع خلاقانه و دارای تفکر که هدف معینی را تعریف می‌کند. چنانچه خداوند متعال، یگانه معمار جهان هستی است.
هدف یک معماری آرمانی، محقق ساختن نیازهای عملکردی زیباشناختی، سازه‌ای و ... به همراه آسایش ساکنان یا استفاده‌کنندگان از ساختار معماری است. اگر معماری یک فضای کالبدی مانند یک ساختمان مسکونی، مناسب باشد، ساکنان ساختمان در آن فضای معماری احساس آسایش خواهند داشت. البته آسایش دارای جنبه‌های مختلفی بوده و به بهره‌مندی مطلوب از منابع گوناگون مربوط است.
فرآورده‌های سوختی، آب، برق و ... از جمله منابعی هستند که ارتباط مستقیم با یک ساختار معماری دارد و از آنها به منابع ملی یاد می‌شود. اگرچه بدون بهره‌مندی از این منابع، امروزه نمی‌توان در یک فضای مصنوع زندگی کرد، اما استفاده بیش از حد مورد نیاز هر کدام از منابع ذکر شده، افزون بر عدم تامین جنبه‌هایی از آسایش ساکنان، ثروت عمومی جامعه و به تبع آن رفاه اجتماعی را در مخاطره قرار خواهد داد.
در معماری سنتی ایران به‌دلیل «محدودیت استفاده از منابعی مانند نفت و گاز» روش‌های متنوعی برای تامین آسایش حرارتی وجود دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهره‌گیری از مصالح بومی و استفاده از ظرفیت حرارتی این مصالح با بدنه‌های ضخیم
- طراحی معماری اقلیمی، جهت‌گیری و نحوه استقرار، ابعاد بازشوها، سایبان‌ها، فرم بام
- ستفاده از عناصر عملکردی معماری نظیر بادگیرها، گودال باغچه‌ها، سرداب‌ها و ...
- بهره‌گیری از فضای سبز برای تامین رطوبت، سایه، هوای پاک و ...
با گسترش استفاده از سوخت‌های فسیلی و بهره‌مندی آسان از منابع ملی، روش‌هایی که در معماری سنتی وجود داشت منسوخ شده و استفاده از گاز طبیعی، نفت، گازوئیل و برق برای تامین شرایط دمایی، بدون ملاحظات استفاده بهینه در فصول مختلف سال، جایگزین راهکارهای غیرفعال و کالبدی گذشته شده است. ضخامت دیوارها کاهش یافته و برای جبران کاهش مقاومت حرارتی، سوزاندن فرآورده‌های نفتی توسط تجهیزات کم بازده، متداول شده است.
اگرچه اجرای بسیاری از روش‌های معماری سنتی، امروزه امکان‌پذیر نیست، اما بدون توجه به روش‌های غیرفعال معماری و بهره‌گیری از عوامل محیطی، با استفاده بی‌رویه از منابع ملی برای گرم و سردکردن ساختمان‌ها، شرایط آسایش ساختمان غالبا تامین نشده است.
«بهبود در به‌کارگیری فناوری» یکی از عوامل موثر در «افزایش بهره‌وری» است و در معماری معاصر، «تکنولوژی و کاربرد مصالح نوین در معماری» از موثرترین ظرفیت‌های ساخت‌وساز فعلی است که در کشور ما تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.
شایان ذکر است، دیگر عوامل موثر بر افزایش بهره‌وری نظیر «بهبود کیفی عامل کار» نیز باید در فرآیند معماری مدنظر قرار گیرد. این عامل در ارتباط با موضوع معماری شامل موارد زیر است:
- بالا رفتن سطح آموزش عمومی نیروی کار (مهندسان، کارگران ماهر و...) و استفاده‌کنندگان از فضاهای معماری
- بهبود روش‌های ساخت‌وساز
- ظرفیت صرفه‌جویی انرژی (بهره‌وری از منایع ملی)
«شدت انرژی» شاخص سنجش کارایی انرژی کشورها با توجه به تولید ناخالص داخلی است. شدت انرژی در ایران بیش از چهار برابر متوسط جهانی و حدود ۲.۵ برابر متوسط خاورمیانه است. نرخ رشد مصرف انرژی در ایران، بیش از سه‌برابر متوسط جهانی بوده و سهم بخش ساختمان از مصرف انرژی نهایی کشور حدود ۴۰ درصد است.
این ارقام بیان‌کننده اتلاف بی‌رویه انرژی است. بخشی از این مقدار مصرف مربوط به نحوه مدیریت انرژی (بالادست و مصرف‌کننده) و بخش قابل توجه آن به چگونگی معماری ساختمان‌ها در ایران مربوط است.
مطابق برآوردهای انجام شده، با اجرای مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان (صرفه‌جویی در مصرف انرژی) که شامل عایق‌کاری حرارتی پوسته خارجی ساختمان و کاربرد سامانه‌های کنترل هوشمند تجهیزات تاسیساتی است، حدود ۳۰ تا ۶۰ درصد در مصرف انرژی ساختمان صرفه‌جویی می‌شود.
نتیجه‌گیری
هدف معماری، ایجاد شرایط آسایش برای افراد جامه در محیط خانه، کار، ورزش و ... است، بهره‌وری منابع نیز به معنی استفاده بهینه از منابع جهت تحقق رفاه جامه است.
با معماری صحیح می‌توان بهره‌وری در منابع ملی را افزایش و سطح رفاه عمومی و شرایط آسایش ساکنان را ارتقا داد.
کاربرد روش‌های غیرفعال در معماری می‌تواند بخش عمده‌ای از نیاز به مصرف منابع ملی برای تامین شرایط دمایی را برطرف کند و موجب افزایش بهره‌وری منابع شود.
استفاده از فناوری و مصالح نوین، بالابردن سطح آگاهی عمومی و متخصصان و بهبود روش‌های کار، ظرفیت‌های عمده برای افزایش بهره‌وری منابع در ارتباط با معماری است.
محمدرضا اسلامی
منبع: شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت
نظر شما