۱۵ اسفند ۱۳۸۳ - ۱۳:۳۲
  • کد خبر: 46947

عربستان به دلیل داشتن بزرگ ترین ذخایر نفت جهان و ثروت فراوان ناشی از تولید و صدور آن، توانسته است نفوذ سیاسی زیادی غیرمنطبق با قابلیت های جمعیتی، اقتصادی، علمی و پیشینه فرهنگی و تاریخی خود به دست آورد.

عربستان سعودی جمعیت بسیار اندکی دارد و هم از نظر نیروی انسانی کارآمد و هم به لحاظ منابع معدنی و ذخایر طبیعی مواد اولیه غیر از نفت، کشوری فقیر به شمار می آید. موقعیت جغرافیایی عربستان سعودی با مساحت 5/21 میلیون کیلومتر مربع از شمال با اردن، عراق و کویت، از جنوب شرقی با جمهوری دموکراتیک یمن و از شمال شرقی با قطر و امارات متحد عربی هم مرز است. این کشور مرزی طولانی با دریای سرخ و مرز کوتاه تری با خلیج فارس دارد. بخش وسیعی از این کشور را بیابان های غیرزراعی تشکیل می دهد. جمعیت کنونی عربستان حدود 22 میلیون نفر است که 85 درصد آن سنی و 15 درصد بقیه شیعه هستند. پایتخت عربستان ریاض و مرکز اداری آن، جده است. پیشینه جغرافیای سیاسی عربستان سعودی تاریخ دینی سرزمین عربستان بس کهن است و به روزگار ابراهیم خلیل الله، پیامبر نخستین دین بزرگ توحیدی، بازمی گردد. سرزمین عربستان، تاریخی به درازای تاریخ دیگر سرزمین های عربی خلیج فارس دارد، اما عربستان سعودی کشوری بسیار جدید است. شبه جزیره عربستان، سرزمین اصلی عرب هاست که مردمی از دو نژاد را دربرمی گیرد. سامی نژادها که در عربستان داخلی به سر می برند و حامی نژادها که در کرانه های دریای عمان و دریای عرب زندگی می کنند. سازمان سیاسی جوامع عربستان، پیش از پیدایش دین اسلام، سازمانی قبیله ای بود و هر بخش از شبه جزیره به دست مهم ترین قبیله ها اداره می شد. فدراسیون قریش، قرنها بود که بر بخش مکه و حجاز حکومت داشت. در نیمه اول قرن هجدهم، عربستان شاهد پیدایش اندیشه های تازه ای در میان عرب های شمال شبه جزیره بوده است. شبه جزیره عربستان در قرن 16 میلادی، بخشی از امپراتوری عثمانی ترکیه بود. پس از جنگ جهانی اول، امپراطوری عثمانی فروپاشید و به دنبال آن ابن سعود موفق شد مناطق اشغالی را به تدریج بازپس بگیرد. در سال 1953 اولین هیئت دولت سعودی ایجاد و به این ترتیب نظام دولتی در خاندان ابن سعود پایه گذاری شد. تحولات اساسی که از آغاز دهه 1970 به ویژه در زمینه نفت و روابط کشورهای تولیدکننده و صادرکننده نفت خلیج فارس از یک سو و کشورهای صنعتی و شرکت های نفتی از سوی دیگر به وقوع پیوست، مهم ترین عاملی بود که سبب شد کشوری مانند عربستان سعودی که تا همان اوان کمتر فعالیتی، فراتر از محدود جغرافیایی خود داشت، اهمیت و نفوذ ویژه ای در دنیای عرب و منطقه خلیج فارس بیابد. نقش نفت در جایگاه منطقه ای و جهانی عربستان در حال حاضر صادرات نفت خام عربستان سعودی حدود 90 تا 95 درصد از کل صادرات این کشور را تشکیل می دهد و تقریبا 40 درصد تولید ناخالص داخلی از محل صادرات نفتی تامین می شود. همین ویژگی ها کافی است که عربستان را کشوری به شدت وابسته به نفت بخوانیم. با توجه به قیمت هاى نفت در سال 2004 درآمد نفتى کشورهاى تولیدکننده عرب بسیار بالاتر از سال گذشته بود. در سال گذشته عربستان سعودى به تنهایى 46 درصد درآمدهاى نفتى OPEC را به خود اختصاص داد. عربستان سعودى در حال حاضر 5/10 میلیون بشکه در روز نفت تولید مى کند و این به معناى آن است که درآمد امسال این کشور، از محل صادرات نفتی کمتر از 120میلیارد دلار نبوده است. عربستان به دلیل داشتن بزرگ ترین ذخایر نفت جهان و ثروت فراوان ناشی از تولید و صدور آن، توانسته است نفوذ سیاسی زیادی غیرمنطبق با قابلیت های جمعیتی، اقتصادی، علمی و پیشینه فرهنگی و تاریخی خود به دست آورد. عربستان سعودی جمعیت بسیار اندکی دارد و هم از نظر نیروی انسانی کارآمد و هم به لحاظ منابع معدنی و ذخایر طبیعی مواد اولیه غیر از نفت، کشوری فقیر به شمار می آید. درصد بزرگی از جمعیت این کشور را بی سوادان تشکیل می دهند و علاوه بر آن، ثروت بیکران و بدون کار و تلاش به دست آمده چند دهه اخیر سبب شده است تا بخش هایی از مردم عربستان به طور کلی کمتر به کارهایی که تلاش جسمی و فکری لازم دارد، تن دهند. هر چند این پدیده در اغلب کشورهای نفت خیز وجود دارد، ولی در عربستان به شدت مشهود است. بنابراین، حضور گسترده کارگران و کارشناسان خارجی به ویژه آمریکاییان در بخش های مختلف و به طور عمده صنعت نفت و بخش نظامی ناشی از این پدیده است. رهبران عربستان به خوبى از وابستگى حیات خود به سلامت اقتصادى آمریکا و اولویت هاى امنیتى این کشور آگاهند. عربستان، نقش کلیدى و عمده اى در استراتژى جهانى آمریکا، چه از نظر اقتصادى و چه از نظر سیاسی، بازى مى کند و آمریکا به عنوان رهبر مجموعه اى که غرب نامیده مى شود و با توجه به نقش امنیتى متمایزى که به دنبال اضمحلال کمونیسم در شکل دادن به حوادث و ثبات جهانى بر عهده گرفته است، در راهبرد کلان خود، عربستان را نه تنها از دیدگاه تامین انرژى و امنیت ملى خود یک وزنه مهم محسوب مى کند، که از نظر امنیتى نیز به آن اعتبار فزاینده اى در بى ثبات ترین منطقه جهان یعنى خاورمیانه اعطا مى کند. ماهیت عملکرد کشورها برخاسته از شرایط داخلى و ویژگى هاى حاکم بر ارتباط میان کشورها است. حضور هم زمان این دو وضعیت، شکل دهنده خصلت رفتار بازیگران، بدون توجه به تمایزهاى فرهنگی، جغرافیایى و سیاسى آنان است. عربستان سعودى به دلیل ویژگى هاى خاص راهبردی در زمینه هاى اقتصادى و سیاسى از این دو وضعیت متاثر است و رفتارهاى این کشور با توجه به این شرایط دوگانه حاکم بر عملکرد کشورها، شکل مى گیرد. عربستان از نظر اقتصادی، نقش عمده اى در حیات اقتصادى کشورهاى غربى بازى مى کند؛ از این رو، ماهیت رفتارهاى این کشور تا حدود زیادى تعیین کننده کیفیت رفاه اقتصادى در غرب است. عربستان سعودى 261 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت در اختیار دارد و گفته مى شود که در صورت انجام عملیات بازیافت تا یک تریلیون بشکه قابل افزایش است. این کشور بزرگ‌ترین تولیدکننده و صادر کننده نفت در جهان است و بیشترین مازاد ظرفیت تولید را در اختیار دارد. به همین دلیل، مقامى متمایز و بى همتا در تعیین قیمت نفت و در نتیجه نقشى انکارناپذیر در شکل دادن به سیاست هاى حاکم نفتى جهان دارد. ظرفیت مازاد بر سهم تولید عربستان نزدیک به 3 میلیون بشکه در روز است؛ از این رو، براى مقابله با هرگونه حرکت رادیکال کشورهاى غیراوپک، براى کاستن از تولید و یا قطع جریان نفت به بازارهاى جهانى و تلاش براى آسیب زدن به حیات اقتصادى و رشد ماشین اقتصادى در غرب قدرت زیادى دارد. همچنین در مقابله با کشورهاى غربى به ویژه آمریکا، تحرک پذیرى بى نظیرى دارد. عربستان به ناچار، به نیازهاى امنیتى آمریکا و ضرورت هاى اقتصادى این کشور حساس است. آمریکا نیز، به ملاحظات داخلى رهبران عربستان سعودى و محدودیت هاى داخلى خاندان سلطنتى حاکم بر نفت این کشور، توجه ویژه اى دارد. هم از این رو است که در چنین شرایطى، تانگوى عربستان و آمریکا در باشگاه نفت، دور از انتظار نیست! برآورده کردن خواست هاى امنیتى آمریکا و پیاده سازى نیازهاى نفتى این کشور، رهبران عربستان را از نظر داخلى و منطقه ای، در وضعیتى قرار مى دهد که پیامدهاى ثبات زداى آن بر کمتر کسی، چه در دستگاه تصمیم گیرى آمریکا و چه به رهبران حاکم بر پادشاهى عربستان، پوشیده است. این نکته به خوبى گویاى پیچیدگى روابط آمریکا و عربستان و ماهیت سیال آن است و تا حدود زیادى روشن مى سازد که چرا تصمیم گیران آمریکایى در مقایسه با سایر کشورهاى خاورمیانه، فشار کمتری به عربستان براى حرکت به سوى مدرنیته وارد مى کنند؟ گفتنى است که شرکت هاى نفتى به رهبرى اکسون موبیل، شورون، تگزاکو و گلف، قدرت آمریکا در منطقه خلیج فارس را تا دهه 1970 نمایندگى مى کردند. همه این شرکت ها درگیر رقابت سخت با شرکت انگلیسى «بریتیش پترولیوم» و شرکت هلندى ـ انگلیسى «شل» بودند، اما از اوایل دهه 1970 عربستان سعودى و دیگر کشورهاى خلیج فارس، صنایع نفت خود را ملى کردند و شرکت هاى دولتى براى اداره چاه هاى نفت، خطوط لوله نفت و تاسیسات تولید نفت برپا ساختند. این کار نه تنها قدرت اوپک را افزایش داد و این سازمان را قادر به افزایش قیمت نفت کرد، بلکه هیئت حاکمه آمریکا را نیز هراسان کرد. تغییر سیاست های نفتی امروز عربستان اعلامیه ها و عملکردهاى اخیر وزارت نفت و شرکت هاى نفتى وابسته به دولت عربستان سعودی، روند تغییر سیاست های نفتی این کشور را تایید مى کند و به نظر مى رسد این سیاست ها تغییر کرده و یا حداقل در حال تغییراست. سیاست پیشین عربستان حاکى از روابط خاص میان ریاض و واشنگتن بود؛ زیرا عربستان سال ها بزرگترین عرضه کننده نفت خام به ایالات متحده شناخته مى شد. در آخرین گزارش سالیانه آرامکو ، به برخى از هدف های سعودى ها اشاره شده است. در این گزارش بیان شده که بزرگ ترین شرکت نفتى جهان در حال انجام یک سلسله تحقیقات راهبردى است. آرامکو در حالى از مسئولیت خود در قبال برقرارى ثبات در بازار نفت سخن می راند که در هفته هاى اخیر تلاش کرده است تا با نوید افزایش تولید اوپک، سطح قیمت هاى نفت را کاهش دهد، آرامکو از تعهدهای اقتصادى و اجتماعى خود در عربستان به خوبى آگاهى دارد و به گفته « النعیمى » وزیر نفت این کشور، وظیفه آنها برآورده کردن نیازهاى مردم عربستان از جمله افزایش درآمدها وکمک به توسعه اقتصاد و ایجاد شغل براى افراد بومى است. در این گزارش شش وظیفه راهبردی آرامکو، هم به عنوان یک واحد اقتصادى مستقل وهم به عنوان شرکتى که در قبال پادشاهى عربستان سعودى تعهدهایی دارد، بیان شده است، این شش وظیفه یا هدف عبارتند از: - افزایش درآمد هاى نفتى - حفظ سهمیه بازار درآینده - استفاده از منابع نفت و گاز براى توسعه اقتصادی - به حداکثر رساندن مسئولیت پذیرى شرکت - تغییر ساختارى در کارکرد شرکت - آماده کردن نیروى کار مورد نیاز شرکت براى آینده اولین هدف، رسیدن به حداکثر قیمت با توجه به میزان تولید و به حداکثر رساندن درآمد نفت در دراز مدت است. از دیدگاه تاریخى چنین الگویى به معناى قیمت هاى بالا و تولیدکم در یک چرخه زمانى کوتاه مدت وقیمت هاى پایین و تولیدبالا دربلند مدت است. در این راهبرد، مصرف کنندگان را به نفت ارزان عادت، سپس قیمت ها راافزایش مى دهند که این قیمت هاى بالا تا هنگام رسیدن عرضه و تقاضا به حالت تعادل ادامه مى یابد و پس از آن با افزایش شدید تولید، قیمت هاى نفت را کاهش مى دهند واین چرخه همچنان ادامه مى یابد. به همین دلیل هنگامی که سخن از منافع بلند مدت عربستان به میان می آید، در یک دوره مسئله افزایش قیمت ها و در دوره دیگر، مسئله حفظ سهمیه بازار اهیمت ویژه ای می یابد. در نیمه اول دهه 1980 عربستان سعودى می کوشد تا با کاهش تولید، قیمت ها را افزایش دهد. پس از سال 1986 عربستان سیاست خود را تغییر و سهم خود را در بازار با وجود کاهش قیمت نفت به سرعت افزایش داد تا درآمد بیشترى به دست آورد. اما چنین راهبردی با هدف های مدون عربستان مبنى بر ایجاد ثبات در بازارهاى جهانى نفت منافات دارد. علاوه براین، اگر آرامکو راهبرد حداکثر سازى درآمد نفت با استفاده از نوسان های قیمت نفت را پیش بگیرد، درآن صورت هدف دوم آرامکو مبنى بر حفظ سهمیه بازار نفت و تاکید بر افزایش استفاده از نفت در تولید برق و صنایع پتروشیمى به نتیجه نمى رسد. آرامکو همچنین مى کوشد درک عمومى از مقوله نفت و ارتباط آن با مسائل زیست محیطى را بهبود بخشد؛ هر چند که روى این هدف ها تاکید خاصى نشده است. موفقیت در به حداکثر رساندن در آمدهاى نفتى وحفظ سهمیه بازار تقریبا و به طور قطع به توسعه رشد اقتصادى منجر مى شود. آرامکو قصد دارد از توسعه بخش بالادستى نفت براى رشد در بخش معادن، تولید کالا و خدمات، همچنین ساخت پالایشگاه ها و کارخانه هاى پتروشیمى در داخل استفاده کند. به بیان نشریه «بازار جهانی نفت» آرامکو قصد دارد این شرکت را به سوى « سعودى سازى کردن » پیش ببرد. در مقدمه گزارش«عبدالله جمعه»، رئیس شرکت نفتى «آرامکو» از به کار گرفتن بیشترین نیروى کار از نیروهاى بومى عربستان و استفاده از پیمانکاران و فروشندگان داخلى براى کار با آرامکو صحبت شده است. در همین حال از آن دسته از شریکان خارجى که خواهان سرمایه گذارى و ایجاد اشتغال در کشور باشند، استقبال مى شود. ذخایر نفت عربستان سعودی افزون بر 264 میلیارد بشکه ذخایر اثبات شده نفت در اختیار دارد. مقامات سعودی ادعا می کنند که در صورت انجام دادن عملیات بازیافت، ذخایر نفت این کشور تا یک تریلیون بشکه قابل افزایش است. متخصصان، افزایش ذخایر نفتى عربستان سعودى را بر اثر اجراى برنامه‌هاى توسعه گسترده و تولید فناورى پیشرفته و درنتیجه رسیدن به لایه‌هاى عمیق تر موثر می‌دانند. افزایش ذخایر نفتی، نقش عربستان را در بازار جهانى برجسته‌تر می‌سازد. روی هم رفته نزدیک به 80 میدان نفت و گاز و افزون بر 1400 حلقه چاه نفت در عربستان وجود دارد، اما بیش از نیمی از ذخایر این کشور تنها در 8 حوزه قرار دارند. حوزه « قوار» با 70 میلیارد بشکه ذخیره نفت، بزرگ ترین حوزه خشکی و حوزه صفاییه با 35 میلیارد ذخیره نفت، بزرگ ترین حوزه دریایی جهان به شمار می آیند. حوزه «قوار» که نفت آن از نوع سبک با درجه گرانروی 34 است، به تنهایی بیش از نیمی از ظرفیت تولید عربستان را تامین می کند. این کشور انواع متنوع نفت- از نفت سنگین تا بسیار سبک – تولید می کند. انواع نفت سبک از مناطق خشکی و نفت‌هاى سنگین و متوسط از میدان‌هاى دریایى تولید می‌شوند. از سوی دیگر، حدود 5 میلیارد بشکه ذخایر نفت منطقه بی‌طرف میان دو کشور عربستان و کویت قرار دارد. تولید نفت در سال‌هاى اخیر، توسعه صنعت نفت و گاز در عربستان نسبت به سایر بخش‌‌ها در اولویت‌ قرار گرفته و سرمایه‌گذاری‌هاى داخلى و خارجى گسترده‌اى در این بخش صورت گرفته است. اگر طرح‌ها و پروژه‌هاى نفتى عربستان با موفقیت به پایان برسند، تاثیر به سزایى در بازار نفت عربستان و جهان خواهند گذاشت. این کشور یکی از بزرگ ترین تولید کنندگان نفت است و بیشترین ظرفیت مازاد ظرفیت تولید را در اختیار دارد. بخش تحلیل نفتى اداره اطلاعات انرژى آمریکا اعلام کرده است که ظرفیت کنونى تولید نفت عربستان حدود 5/10 میلیون بشکه در روز است که به احتمال زیاد تا سال 2025 به 22 میلیون بشکه در روز مى رسد. مقامات رسمی عربستان ادعا می کنند که امکان تولید روزانه 12 میلیون بشکه نیز وجود دارد. در گزارش آژانس بین المللى انرژى (یى آى ای) آمده است که عربستان با توجه به میزان ذخایر اثبات شده کنونی که 264 میلیارد بشکه است و یک چهارم کل نفت دنیا را تشکیل مى دهد، قادر است به سطح تولید 22 میلیون بشکه در روز برسد. این پادشاهى بدون سرمایه گذارى خارجی، حدود 5/10 میلیون بشکه نفت در روز تولید مى کند. به پیش بینى «یى آى ای»، مازاد تولید نفت عربستان و عراق مى تواند میزان کل تولید نفت سازمان کشورهاى صادر کننده نفت ( اوپک) را در سال 2025 به 56 میلیون بشکه در روز برساند که این میزان دو برابر میزانى است که اوپک براى متوسط تولید خود در سال جارى که 27 میلیون بشکه در روز است ، در نظر گرفته بود. با توجه به رشد اقتصاد جهانی، تلاش عربستان براى توسعه صنعت نفت و گاز در چارچوب منافع ملى این کشور قراردارد. رشد تولید ناخالص داخلى جهان از 4/3 درصد در سال 2003 به 2/4 درصد در سال 2004 خواهد رسید. رشد اقتصادى با افزایش مصرف انرژى همراه است. به موازات این رشد، عربستان سعودى هم می کوشد میزان تولید و صادرات خود را در آینده افزایش دهد. به طور کلى سیاست نفتى عربستان بر پایه چهار واقعیت استوار است: در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفتى جهان و کمترین هزینه تولید (حدود 5/1 دلار براى هر بشکه)، حفظ مازاد ظرفیت تولید، وابستگى اقتصاد کشور به صنعت نفت و ثبات رویه سیاسى و اقتصادی. با آن‌که حدود 15 تا 70 درصد کل ظرفیت تولید این کشور به نفت سبک اختصاص دارد و بقیه آن نفت متوسط و یا سنگین است، عربستان همچنان به افزایش ظرفیت تولید نفت سبک ادامه می‌دهد. در این میان توسعه میدان شعیبه در مناطق دوردست، هم مرز با امارات متحد عربى در اولویت قرار دارد. ذخایر این میدان 7 میلیارد بشکه نفت خام سبک و شیرین با درجه گرانروى (API)42-40 برآورد می‌شود که می‌توان روزانه 500 هزار بشکه نفت خام و 870 میلیون فوت مکعب گازطبیعى از آن برداشت کرد.گفتنى است دو شرکت آمریکایى «پارسونز» و«بکتل» نقش عمده‌اى درعملیات تولید این میدان برعهده دارند. سرمایه‌گذارى براى تولید بیشتر از میدان قوار هم در دستور کار وزارت نفت عربستان قرار دارد. میدان‌هاى حوزه «نجد» با ظرفیت حدود 30 میلیارد بشکه در روز، «زولوف» با ظرفیت تولید 500 هزار بشکه در روز و «مرجان» با ظرفیت تولید 270 هزار بشکه در روز در مناطق دریایی، براى این کشور اهمیت ویژه‌اى دارند. خطوط لوله و پایانه های صادراتی بخش عمده ای از نفت خام عربستان از طریق خلیج فارس و از منطقه « Abqaiq » بارگیری و صادر می شود. پایانه های « راس التنوره » با ظرفیت روزانه 6 میلیون بشکه و « راس الجمعیه » با ظرفیت روزانه 3 میلیون بشکه، در خلیج فارس و ینبع با ظرفیت روزانه 3 میلیون بشکه در دریای سرخ، بزرگ ترین پایانه صادراتی این کشور به شمار می روند. خط لوله شرق – غرب ( پترولاین ) با ظرفیت انتقال روزانه 5 میلیون بشکه نفت خام، بزرگ ترین خط لوله عربستان است که در سال 1984 اداره آن از شرکت موبیل گرفته و به شرکت آرامکو واگذار شد. این خط لوله نفت سبک و بسیار سبک را به پالایشگاه های استان های غربی و پایانه صادراتی دریای سرخ انتقال می دهد تا از آنجا به بازارهای اروپا صادر شود. در کنار و به موازات آن خط لوله «Abqaiq – Yanbu » با ظرفیت روزانه 290 هزار بشکه قرار دارد که مایعات گازی را برای استفاده در صنایع پتروشیمی به « ینبع » انتقال دهد. پالایشگاه های نفت عربستان سعودى 9 پالایشگاه در اختیار دارد که ظرفیت اسمى آن 7/1 میلیون بشکه در روز است. در سال 1998 این کشور برنامه‌هایى را براى نوسازى و توسعه پالایشگاه‌هاى خود در نظر گرفته است؛ از جمله نوسازى و به روز کردن تجهیزات پالایشگاه300 هزار بشکه‌اى «راس التنوره» که سرمایه مورد نیاز آن 2/1 میلیارد برآورد می‌شود. پالایشگاه «ربیق» با ظرفیت روزانه 325 هزار بشکه، بزرگ‌ترین پالایشگاه عربستان است که در کنار دریاى سرخ قرار دارد. براى نوسازى و بهینه‌سازى تولید و متنوع کردن فرآورده‌ها، طرحى مدنظر قرار گرفته است که ظرفیت آن را به 400 هزار بشکه در روز افزایش دهد. سرمایه مورد نیاز براى اجراى این طرح 2 میلیارد دلار برآورد می‌شد. با کاهش شدید قیمت نفت، هدف های این طرح تعدیل شد و در اکتبر 1998 اجراى آن به تعویق افتاد. اکنون با افزایش قیمت نفت و افزایش درآمد این کشور، این طرح، دوباره در دستور کار دولت قرار گرفته است. احداث کارخانه جداسازى نفت و گاز حوزه «قوار» از دیگر طرح‌هایى بوده است که درسال 1998 اجراى آن به تعویق افتاد و دوباره در اولویت قرار گرفته است. صادرات نفت و گاز عربستان سعودى یکى از عرضه‌کنندگان مهم نفت، به‌آمریکا، ‌اروپا و ژاپن است. در حال حاضر حدود 60 درصد نفت خام صادراتى و عمده فرآورده‌هاى نفتى صادراتى عربستان به کشورهاى آسیایى بارگیرى می‌شود و پس از آن اروپا و آمریکا بزرگ‌ترین واردکنندگان نفت این کشور هستند. این کشور پس از کانادا، بزرگ ترین صادرکننده نفت و فرآورده های نفتی به آمریکا بوده است. گفتنی است که بر اساس برآوردهاى اداره اطلاعات انرژى آمریکا، عربستان سعودى در چهار ماه نخست سال 2004 به رتبه چهارم صادرکنندگان نفت به آمریکا سقوط کرده است. کشورهاى مکزیک، کانادا و ونزوئلا رتبه هاى اول تا سوم را در اختیار دارند. به گزارش مقامات عربستان سعودی، درآمد عربستان از فروش بیش از 90 میلیارد بشکه نفت خام در 40 سال اخیر یک تریلیون دلار بوده است. این قدرت بزرگ نفتى جهان در سال‌هاى 2002-1962، 9/90 میلیارد بشکه نفت خام استخراج و تا پایان سال جارى 94 میلیون بشکه نفت خام تولید کرده است. پیش بینى مى شود که در سال 2020 میزان صادرات نفت عربستان به 17/11 میلیون بشکه در روز برسد. درپى افزایش تقاضاى نفت در آسیا، عربستان سعودى صادرات نفت خام خود را به این منطقه افزایش داده است، این کشور با محدود کردن میزان صادرات نفت خود به آمریکا نفت بیشترى را به آسیا روانه کرده و در نتیجه از افزایش ذخیره سازى هاى تجارى آمریکا جلوگیرى کرده است. این مسئله به حفظ قیمت ها درسطحى بالا کمک کرده است، در حالى که تغییر سطح ذخیره سازى هاى تجارى در آمریکا تاثیر بسزایى در تعیین قیمت ها در بازار دارد. منابع گاز طبیعی براساس آخرین آمار، ذخایر گاز عربستان 4/6 تریلیون متر مکعب و تولید آن سالانه 690/5 میلیارد مترمکعب است. 6/3 درصد از ذخایر گازطبیعى جهان به عربستان اختصاص دارد و این کشور پس از روسیه، ایران، قطر و امارات در مقام پنجم قرار دارد. دوسوم گاز عربستان در میدان نفتى «قوار» و میدان‌هاى دریایى «صفاییه» و «زولوف» واقع شده است. میدان نفتى قوار به تنهایى یک سوم ذخایر گاز همراه را در خود جاى داده است. بیشتر ذخایر گازى عربستان گاز همراه است. ذخایر مستقل گازى به طور عمده در میدان‌هاى «خوف» در مجاورت حوزه «قوار» و «الدوره» در منطقه بی‌طرف میان عربستان و کویت (مشترک با ایران) قرار دارد. تولید و برداشت گاز طبیعی افزایش تولید گازطبیعى و توسعه طرح‌هاى برداشت بیشتر گاز در اولویت‌هاى برنامه‌هاى توسعه صنعت نفت گاز عربستان است و شرکت عربستانی«آرامکو» اعلام کرده است که قصد دارد در 25 سال آینده 45 میلیارد دلار در صنعت گاز عربستان سرمایه‌گذارى کند. این سرمایه‌گذارى، هم در صنایع بالادستى و هم در صنایع پایین دستى، نفت صورت می‌گیرد. تامین خوراک صنعت روبه‌رشد پتروشیمی، خوراک نیروگاه‌هاى برق و جانشین کردن مصرف گاز با نفت از هدف های بزرگ و مهم توسعه صنعت گاز است. توسعه صنعت گاز و جانشینى آن با نفت، علاوه بر توسعه صنایع داخلی، صادرات نفت را می‌تواند افزایش دهد و میزان نفتى را که هم اکنون در داخل مصرف می‌شود، کاهش دهد. پتروشیمی عربستان سعودى 10 مجتمع پتروشیمى دارد. شرکت صنایع پایه عربستان (SABIC) به تنهایی حدود 5 درصد محصولات پتروشیمى جهان را تولید می‌کند. 70 درصد این شرکت متعلق به دولت است. در حال حاضرنیز، شرکت پتروشیمى سعودى (صدف) به همراه شرکت «سابیک» و شرکت آمریکایى «شل» طرح مشترکى را آغاز کرده‌اند که براساس آن، براى احداث یک کارخانه پتروشیمى با ظرفیت سالانه 700 هزار تن و با سرمایه یک میلیارد دلار برنامه‌ریزى شده است. شرکت مهندسى دایلیم کره جنوبی نیز، براى ساخت یک کارخانه شیمیایى در «الجبیل» قراردادی را با سرمایه 170 میلیون دلار منعقد کرد. ساخت این کارخانه به منظور تولید سالانه 500 هزار تن اتیلن بنزن و استیرین است. شرکت ژاپنى چی‌یودا هم مناقصه‌اى 500 میلیون دلارى را براى احداث یک کارخانه پتروشیمى در منطقه صنعتى الجبیل به خود اختصاص داده است. برق افزایش جمعیت در عربستان سعودی و کاهش غیر واقعی بهای برق، تقاضای استفاده از این انرژی را بیش از 5/4 درصد افزایش داده است. وزارت صنعت و برق عربستان سعودی اعلام کرده است که نیاز عربستان سعودی به برق در سال 2019 بیش از 20 گیگا وات مازاد بر توانایی تولید این نیرو است، یعنی حدود 6/26 گیگاوات در روز به ارزش 12 میلیون دلار. شرکت « سعودی الکتریک» اواخر سپتامبر 2003 از 7 طرح جدید به منظور احداث نیروگاه های برق در این کشور ( نیروگاه های «المزاحیمیه»، « القرایات2»، « سلبوخ»، « ریاض.پی.پی.10»، « ربیق 2 »، « ینبو 2» و « شغیب 2 » ) ، با توانایی تولید 5/14 گیگاوات؛ علاوه بر 10 طرح جدید خطوط انتقال نیرو خبر داد. عربستان سعودی در سال 2004 گام های مهمی را برای جذب سرمایه گذاری خارجی و حتی داخلی و نیز خصوصی سازی صنعت برق و الکتریسیته برداشت. این کشور تاکنون‌ با بسیاری‌ از شرکت‌های‌کشورهای‌ عربی‌ و شرکت‌های‌ انگلیسی‌ - بلژیکی‌، ژاپنی‌ و کره‌ای‌ برای‌ مشارکت‌ وسرمایه‌گذاری‌ در طرح‌ های خود مذاکره‌ کرده است. مقامات‌عربستان‌ سعودی‌ به دنبال‌ شرکتی‌ برای‌سرمایه‌گذاری‌ هستند که‌ مناسب‌ترین‌قیمت‌ را پیشنهاد بدهد و دارای شهرت‌ بین‌المللی‌ در این‌ زمینه باشد. شرکت برق عربستان سعودی در حال حاضر با چالش های عظیمی در برآورد تقاضا در 20 سال آینده روبه روست. انفجار جمعیت این پادشاهی و توسعه سریع صنعتی، تقاضای برق را در سال 2005 به 30800 مگاوات یعنی 2000 مگاوات بالاتر از ظرفیت نصب شده امروز می رساند. در سال 2020 تقاضا به 55000 مگاوات جهش خواهد یافت و این به معنای متوسط رشد پنج درصد در سال است. برای شرکت برق سعودی (SEC) چالش فنی هراس آور شده است. این کشور نه تنها باید در عرض 15 سال ظرفیت تولید خود را دو برابر کند، بلکه به شکلی اضطراری نیازمند گسترش زیربنای انتقال و توزیع کشور است تا بتواند شبکه ای ملی ایجاد کند که تمام گستره کشور در تمام نواحی از برق بهره مند شوند. بزرگ ترین چالش ها به سرمایه گذاری وسیع مورد نیاز این پروژه ها مربوط است. تنها هزینه سرمایه گذاری در بخش تولید به 44000 میلیون ریال سعودی تا 15 سال آینده می رسد. SEC که با چنین رقم بزرگی روبه رو شده است و تمایلی به تحمل بدهی سنگین یا افزایش بالای قیمت برق ندارد، گزینه ای جز رو آوردن به بخش خصوصی برای کمک ندارد. محیط زیست عربستان، کویت و امارات، به ترتیب بیشترین سهم را در آلودگی خلیج فارس دارند. عربستان اقدام های مثبتی در زمینه نصب تصفیه خانه و رعایت استانداردهای زیست محیطی انجام داده است. به رغم این اقدام ها هنوز این کشور با توجه به سطح درآمد و میزان بهره برداری از دریا بیشتر از کشورهای شمالی آلاینده ایجاد می کند. بخشی از آلاینده های موجود در آب های خلیج فارس در درون دریا، در مرز عربستان سعودی، از طریق فعالیت شناورها ، نفت کش ها، اسکله های نفتی و اکتشاف های نفتی و بخشی هم از طریق ساحل توسط صنایع حاشیه دریا به آن وارد آب دریا می شود که البته بخش اعظم آلاینده های موجود از نوع نفتی است . بخشی از آلاینده ها بر اثر حرکت نفتکش ها و شناورها ، رها کردن آب توازن کشتی ها ، حفاری ها و عملیات کشف نفت، تراوش و استخراج نفت ، ریختن زباله ها از داخل شناورها به داخل دریا وگل حفاری به دریای خلیج فارس تزریق می شوند. به طور کلی مصرف انرژی و انتشار کربن، مشکلات اساسی را برای پادشاهی عربستان به ارمغان آورده است. تولید و توسعه نفت و نیز تمرکز انرژی و کربن، کشور را به سوی تدابیر سریع تر و عمیق تری در زمینه محیط زیست راهنمایی می کند. عربستان در یک نگاه نظام سیاسی : پادشاهی پادشاه: فهد بن العزیز آل سعود ولیعهد: عبدالله بن العزیز آل سعود تاریخ استقلال: 23 سپتامبر 1932 جمعیت ( سال 2003 ): 22 میلیون نفر موقعیت: خاورمیانه، میان خلیج فارس و دریای سرخ وسعت: 865 هزار مایل مترمربع شهرهای اصلی: ریاض ( پایتخت سلطنتی )، جده ( پایتخت اداری)، مکه، مدینه، دمام و جبیل زبان رسمی: عربی ترکیب جمعیت: 90 درصد عرب، 10 درصد آفریقایی – آسیایی مذهب: 100 درصد مسلمان ( 85 درصد سنی و 15 درصد شیعه ) تولید ناخالص داخلی:5/210 میلیارد دلار بزرگ ترین شرکا تجاری: ژاپن، ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا صادرات در سال 2003 : 3/77 میلیارد دلار ( بخش اعظم صادرات را نفت خام و تولیدات نفتی تشکیل می دهد). واردات در سال 2003 : 8/30 میلیارد دلار ( بخش اعظم واردات به صنایع غذایی، فلزات و غذا اختصاص دارد). درآمد حاصل از صادرات نفت تا پایان سال 2003: 4/80 میلیارد دلار درآمد حاصل از صادرات نفت تا فوریه سال 2004 : 4/77 میلیارد دلار صنعت نفت عربستان وزیر نفت و منابع طبیعی: علی بن ابراهیم النعیمی وزیر آب و برق : عبدالله الحسین شرکت ملی نفت: سعودی آرامکو Saudi Arabian Oil Co. ( Saudi Aramco ) شرکت ملی پتروشیمی: سابیک Saudi Basic Industries Corp ( SABIC ) میدان های مهم نفتی: «قوار»، « سافانیه»، « ابکیگ»، « بری»، « مانیفا»، « زولوف»، « شعیبه»، « ابوصفا»، « خروسانیا». پالایشگاه های مهم: « آرامکو- ربیق » با ظرفیت 000/400 میلیون بشکه در روز؛ « راس تنوره » با ظرفیت 000/300 میلیون بشکه در روز؛ « ینبع » با ظرفیت 190،000 میلیون بشکه در روز؛ « ریاض» با ظرفیت 000/120 میلیون بشکه در روز؛ « جده » با ظرفیت 000/60 میلیون بشکه در روز؛ « سعودی آرانکو / موبیل – ینبع» با ظرفیت 000/340 میلیون بشکه در روز؛ « پترومین/ شل – الجبیل » با ظرفیت 000/305 میلیون بشکه در روز؛ « عربیان اویل کمپانی ( شرکت نفت عرب ) – راس الخفجی» با ظرفیت 000/30 میلیون بشکه در روز. ذخایر اثبات شده نفت در سال 2003 : 9/261 میلیارد بشکه مصرف نفت در سال 2003 : میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید نفت خام در سال 2004: 10 تا 5/10 میلیارد بشکه در روز ظرفیت پالایش نفت خام: 75/1 میلیون بشکه در روز ذخایر گاز طبیعی: 4/6 تریلیون متر مکعب ظرفیت تولید برق: 6/26 گیگاوات مصرف کل انرژی در سال 2002 : 7/218 تریلیون « بی.تی.یو» انتشار دی اکسیدکربن ناشی از مصرف انرژی در سال 2002 : 8/3 میلیون تن
کد خبر 46947

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
0 + 0 =