با این حال، محدودیت هاى تولید در روزگار ما که عملاً مطابقت چندانى با اشتهاى فزاینده جوامع مصرف کننده ندارد باعث شده است تا بهاى نفت خام در بازارهاى جهانى طى ۱۸ ماه گذشته حدود ۹۰ درصد رشد داشته باشد. آسودگى از دغدغه هاى فراوان موجود پیرامون نحوه تأمین نیاز بازار به نظر نمى رسد که در آینده نزدیک در پرتو حفارى هاى بیشتر در مناطق متنوع ترى از جهان قابل حصول باشد: شرکت هاى نفتى در سال ۲۰۰۳ هشت میلیارد دلار براى اکتشافات جدید صرف کردند، اما فقط چهار میلیارد دلار نفت قابل استحصال به شیوه تجارى را کشف کردند. • گزینه هاى جایگزین در هاله اى از ابهام متأسفانه بیشتر گزینه هایى که امروزه به عنوان جایگزین نفت خام مطرح مى شوند قادر نخواهند بود تا در آینده مقادیر هنگفت انرژى مورد نیاز را بدون وارد آوردن آسیب به محیط زیست یا به مخاطره افکندن امنیت ملى کشورها یا حتى ورشکست کردن آنها تأمین کنند. جایگزین هایى که این روزها نام آنها بیش از سایرین بر سر زبان ها جارى است باز هم از جنس سوخت هاى فسیلى هستند: گاز طبیعى و فرآورده هاى نفتى مشتق از ریگ هاى قیراندود، سنگ نفت زا (oil shale) و حتى زغال سنگ. اما ذخایر گاز طبیعى در حال تمام شدن هستند، لااقل در آمریکاى شمالى. و البته سوزاندن سوخت هاى فسیلى باعث انتشار دى اکسید کربن مى شود که به عنوان یک گاز گلخانه اى مى تواند نقش جبران ناپذیرى را در تغییر شرایط آب و هوایى زمین ایفا کند. در مورد آن دسته از منابع انرژى که مصرف آنها به تولید گاز آلاینده دى اکسید کربن نخواهد انجامید تأمین بخش عمده اى از نیازهاى انرژى آمریکا (در مقام بزرگترین مصرف کننده انرژى جهان) با صرف یک هزینه منطقى، لااقل در آینده نزدیک، غیرممکن خواهد بود. به عنوان مثال، انرژى هسته اى را در نظر بگیرید. این انرژى (پس از مصرف) هیچ گاز گلخانه اى را در فضا منتشر نمى سازد. با این حال، برآورده ساختن رشد مورد انتظار در کل تقاضاى انرژى آمریکا طى ۵۰ سال آینده نیازمند احداث ۱۲۰۰ نیروگاه هسته اى جدید علاوه بر ۱۰۴ نیروگاه فعلى است که این خود به معناى لزوم احداث یک نیروگاه در فاصله هر دو هفته در آمریکا خواهد بود. • دو نمونه شهودى دیگر انرژى خورشیدى را به عنوان یک انرژى پاک دیگر در نظر بگیرید. برآورده ساختن تقاضاى فعلى برق ایالات متحده با استفاده از فناورى امروزى نیروگاه هاى خورشیدى نیازمند بهره بردارى از ۱۰ میلیارد متر مربع صفحه فتوولتائیک جدید خواهد بود؛ این فرضیه براى تحقق نیازمند ۵ تریلیون دلار (معادل ۵۰۰۰ میلیارد دلار) سرمایه گذارى خواهد بود که به تنهایى حدود نیمى از تولید ناخالص داخلى سالانه این کشور را خواهد بلعید. هیدروژن هم به عنوان یک سوخت پاک امروزه بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. در این مورد نیز اگر قرار باشد که کل سوخت مصرفى حمل و نقل زمینى آمریکا شامل خودروها و کامیون ها با استفاده از پیل هاى سوختى فعال توسط هیدروژن پوشش داده شود، این کشور مجبور خواهد بود تا روزانه ۲۳۰ هزار تُن گاز هیدروژن تولید کند که این میزان براى پُر کردن ۱۳ هزار بالن هوایى هیندنبورگ کافى خواهد بود. • لزوم توسل به راهکارهاى میان مدت در آینده نزدیک، هیچ چشم انداز روشنى از جانشینى سوخت هاى جایگزین به چشم نمى خورد. از این رو، کار مهمى که امروزه انجام آن ضرورى به نظر مى رسد تلاش براى توسعه فناورى هایى است که به عنوان «فناورى هاى واسطه اى» مى توانند نیاز شهرها، کارخانه ها و خودروهاى ما را به انرژى پاکیزه تر در قیاس با انرژى حاصل از سوخت هاى فسیلى تأمین کنند، ضمن اینکه باید تلاش شود تا زمینه براى فراگیر شدن انرژى هاى پاکیزه نظیر انرژى خورشیدى، بادى و هسته اى فراهم شود. یک مثال واضح در این زمینه فناورى موسوم به «گازى سازى سوخت» است که امروزه کاملاً در دسترس قرار دارد. نحوه عملکرد این فرآیند به این ترتیب است که در نوع خاصى از نیروگاه هاى برق موسوم به «تأسیسات مجتمع سیکل ترکیبى گازسازى» ما هر سوخت فسیلى از قبیل زغال سنگ را به یک گاز فوق العاده داغ تغییر مى دهیم که سرشار از هیدروژن است و طى فرآیندى آلاینده هاى موجود در آن نظیر گوگرد و جیوه جداسازى شده اند. درست همانند یک نیروگاه احتراقى رایج، حرارت موجود در این فرآیند باعث تولید «مقادیر فراوانى برق» مى شود؛ اما در این مورد، محصولات فرعى گازى شکل مى توانند جریان هاى خالص هیدروژن و دى اکسید کربن باشند. این به دلایل متعددى اهمیت دارد. هیدروژن تولید شده در فرآیند مورد اشاره مى تواند به عنوان یک سوخت در صنعت حمل و نقل کشور مورد استفاده قرار داده شود. چیزى که به همین اندازه اهمیت دارد آن است که ضایعات خطرآفرین این فرآیند یعنى گاز گلخانه اى دى اکسید کربن به شکلى است که مى تواند به اعماق زمین پمپاژ شده و در آنجا به طور فرضى (تئوریک) براى میلیون ها سال در حوزه هاى قدیمى نفت و گاز یا منابع آبى شور ذخیره شود. فرآیند مذکور اصطلاحاً ذخیره سازى ژئولوژیکى یا منزوى ساختن کربن نامیده مى شود و نمایش هاى میدانى اخیر در دو کشور کانادا و نروژ نشان داده اند که در آینده مى توان کارایى اطمینان بخشى را از آن انتظار داشت. • ترکیب اندیشه هاى راهگشا ترکیب دو اندیشه «راه اندازى نیروگاه هاى فعال به وسیله زغال سنگ گازى» و «ذخیره سازى ژئولوژیکى کربن» مى تواند به ما اجازه دهد تا نیروگاه هایى احداث کنیم که ضمن تولید مقادیر انبوهى انرژى عملاً هیچ مقدار دى اکسیدکربن را در هوا منتشر نمى سازند. وانگهى، این نیروگاه ها بسیار انعطاف پذیر هستند: اگر چه زغال سنگ «بدیهى ترین منبع سوخت» شناخته مى شود، نیروگاه هاى مذکور مى توانند تقریباً هر ماده ارگانیکى، اعم از پوست ضایعاتى خشن ذرت و خرده اى چوب را بسوزانند. البته موانعى بر سر راه ما خودنمایى مى کنند. به عنوان مثال، پیشبرد اهداف اولیه ما در این زمینه خاص نیازمند تدوین یک برنامه جامع تحقیقاتى است تا به مدد آن بتوان پى برد که بهترین و کارآمدترین شیوه براى ذخیره سازى ژئولوژیکى دى اکسیدکربن در طولانى مدت کدام است. با این حال، در مقام مقایسه، ترکیب یادشده از فناورى هاى مختلف احتمالاً در زمره بهترین راه ها براى تأمین انرژى مورد نیاز جوامع پیشرفته امروزى بدون ایجاد تغییرات فاحش در شرایط آب و هوایى زمین طبقه بندى مى شود. ممالک بسیار پُرجمعیت، گرسنه انرژى و غنى از زغال سنگ چین و هند از جمله ممالکى به شمار مى روند که با بهره بردارى از این فناورى ها خواهند توانست نظم و انضباط جدیدى را بر بازار مصرف انرژى خویش حاکم سازند. هماهنگ سازى نیروگاه هاى زغال سوز گازى با فناورى ذخیره سازى ژئولوژیکى کربن مى تواند پلى باشد براى راهیابى صحیح بشر به عصر انرژى هاى پاک یعنى قرن بیست و دوم و ماوراى آن. منبع: شرق، یکشنبه 1 خرداد 1384