۴ خرداد ۱۳۸۴ - ۰۹:۵۹
  • کد خبر: 53742
بازی بزرگ در خزر

چهارم خرداد روز بزرگى در تاریخ خواهد بود لااقل در تاریخ دریاى خزر و حوزه قفقاز، لااقل تا آنجا که به افتتاح پروژه هاى نفتى بزرگ قرن مربوط مى شود، لااقل تا آنجا که به افتتاح خط لوله باکو- تفلیس- جیحان مربوط مى شود، لااقل تا آنجا که به کم شدن وابستگى کشورهاى غربى به نفت خاورمیانه مربوط مى شود.

سه رئیس جمهور قزاقستان، گرجستان و ترکیه قرار است در مراسم افتتاح خط لوله باکو- تفلیس- جیحان در باکو شرکت کنند. هیاتى ۱۰۰ نفره از ترکیه با حضور احمد نجدت سزر رئیس جمهور و رجب طیب اردوغان نخست وزیر در این مراسم شرکت مى کنند. نمایندگان کشورهاى حاشیه دریاى خزر نیز دعوت شده اند. اروپایى ها هم دعوت هستند و آمریکایى ها نیز. ساموئل بادمن وزیر انرژى آمریکا که از اوائل هفته راهى مسکو و کى یف شده تا درباره نفت و انرژى با مقامات روسیه و اوکراین صحبت کند، قرار است چهارم خرداد در باکو حاضر باشد و با حضور در این مراسم تاکید کند که کاخ سفید از جارى شدن نفت در خط لوله اى که نفت خزر را به دریاى مدیترانه مى رساند به شدت حمایت مى کند. تا قبل از دهه نود میلادى، کسى نمى دانست که دریاى خزر مى تواند مثل خلیج فارس یا دریاى شمال یک حوزه نفتى مهم در جهان باشد. اما در پى اکتشافات عظیم نفت و گاز در بستر خزر در اوایل دهه نود میلادى، حالا مى گویند که این ناحیه سومین مخزن بزرگ نفت و گاز کره زمین شده است.حالا نفت خزر آنقدر مهم شده که کشورهاى حوزه قفقاز و دریاى خزر در یک بازى بزرگ جدید مثل همان بازى بزرگ معروف قرن نوزدهمى که در آن انگلستان و روسیه براى کنترل مسیرهاى بازرگانى به هند رقابت مى کردند به تکاپو افتاده اند. این بار، بازى بر سر استخراج منابع نفت و گاز خزر است و بر سر ایجاد خط هاى لوله براى انتقال نفت. پروژه سه و نیم میلیارد دلارى احداث خط لوله باکو- تفلیس- جیحان آنقدر مهم بوده است که کشورهایى مثل گرجستان و آذربایجان سعى دارند اختلافات قومى را کنار بگذارند که نفت توسعه مى آورد و آبادانى و البته چیزهاى دیگر. امانوئل کاراجیانیس یک تحلیل گر حوزه خزر در کتابى با عنوان «انرژى و امنیت در قفقاز» مى نویسد، «انتقال منابع انرژى جمهورى آذربایجان به بازارهاى بین المللى به یکى از بحث برانگیزترین موضوعات پس از جنگ سرد تبدیل شده است.»ترکیه که در این بین تنها نقشى ترانزیتى بر عهده دارد قرار است از محل ترانزیت نفت سالانه بیش از ۲۰۰ میلیون دلار عایدات ببرد. •خط لوله خط لوله انتقال نفت باکو- جیحان توسط کنسرسیومى به رهبرى شرکت غول پیکر «بى پى» (بریتیش پترولیوم) ساخته شده است. نفت خزر با گذر از این خط لوله ۷۶۲/۱ کیلومترى از باکو پایتخت جمهورى آذربایجان به جریان مى افتد و با گذر از کنار تفلیس پایتخت گرجستان و همچنین بخش شرقى ترکیه به بندر جیحان در مدیترانه مى رسد. تنها پر کردن این خط لوله براى آن که نفت در آن جارى بشود، پنج ماه زمان مى برد. شبکه خبرى بى بى سى به نقل از سخنگوى بى پى در باکو پیش تر نوشت، «انتظار داریم پیش از پایان سال، نفتکش هاى بندر جیحان را با نفت خزر بارگیرى کنیم.» •راستى ایران نیز یکى از کشورهاى حاشیه دریاى خزر است بازیگران این بازى بزرگ جدید هنوز مشخص نشده اند. هر جا که بوى نفت مى آید، بازیگران خارجى نیز جمع مى شوند. علاوه بر پنج کشور حوزه خزر، کشورهایى مثل ایالات متحده که حالا نفت فراوان خارج از سبد اوپک را ابزارى براى کنترل قیمت ها مى دانند از بازیگران اصلى هستند. صحنه بازى نیز هنوز به طور کامل مشخص نشده است. اما آنجا که باز بوى نفت مى آید، این جمهورى آذربایجان است که گلِ سرسبد شده و از آن به عنوان کویت دوم نام برده مى شود که به نظر مى رسد بخش اصلى منابع نفت و گاز خزر در سواحل این کشور نهفته باشد.ایران به عنوان یکى از بازیگران بالقوه، اما نه چندان فعال، به دنبال دو چیز است: یکى حضور امنیتى، دومى دستیابى به ۲۰ درصد از منابع خزر که البته در پى شکستى دیپلماتیک به نظر مى رسد بخش «منصفانه اى» از این منابع نیز ایران را راضى خواهد کرد. ایران اعتقاد دارد که پنج کشور در حاشیه دریاى خزر زندگى مى کنند و در نتیجه منابع باید تقسیم بر پنج بشود. قبلاً که این پنج کشور وجود نداشتند و فقط ایران و اتحاد جماهیر شوروى وجود داشتند، قراردادى امضاء شده بود که بنا بر آن منابع دریاى خزر تقسیم بر دو مى شد. به این ترتیب، دو دو تا چهارتاى ایران، منطقى به نظر مى رسد. با یک تفاوت نسبت به قبل: تا قبل از دهه نود خبرى از نفت و گاز نهفته در دریاى خزر نبود. در این بین، تهران نیز به نظر مى رسد که پس از چهارسال شکست دیپلماتیک در حوزه خزر دارد تا حدودى سیاست دستیابى به منابع ۲۰ درصدى را تعدیل مى کند و این روزها به همان منابع «منصفانه» بسنده کرده است. تا آنجا که به امور امنیتى خزر مربوط مى شود، تهران یک پیش نویس امنیتى به پنج کشور دریاى خزر ارائه کرده تا نشان بدهد که مى داند حوزه خزر دارد مثل خلیج فارس مهم مى شود. تهران، در همین حال دارد با روسیه نیز نوعى همکارى هاى نظامى را بررسى مى کند تا به پیشنهاد روسیه در ایجاد یک نیروى واکنش سریع در ناحیه خزر براى مقابله با تروریسم و البته تامین خط لوله هایى که احتمالاً در آینده نزدیک در زیر دریا ساخته مى شود، سهیم باشد. امضاى یک قرارداد امنیتى با جمهورى آذربایجان نیز نشان از آن دارد که ایران نیز مثل دیگر کشورهاى دریاى خزر ثبات را به بحران ترجیح مى دهد. اما این اقدامات نسبت به فعالیت هاى گسترده سایر کشورهاى حوزه خزر اندک و ناچیز تلقى مى شود. •جلسه هفدهم براى تقسیم منابع هفته گذشته هفدهمین اجلاس گروه کارى ویژه تدوین کنوانسیون رژیم حقوقى دریاى خزر در تهران برگزار شد. این نشست که آخرین آن هم نبود و چنانکه دیپلمات ها مى گویند، حالا حالاها ادامه دارد، سعى دارد مشخص کند که سهم هر کدام از کشورهاى حاشیه این دریا از منابع موجود در دریاى خزر چقدر است. خوشگلدى بابایف رئیس اداره دولتى در امور مسایل دریاى خزر وابسته به ریاست جمهورى ترکمنستان و سرپرست هیات این کشور، آب و هواى هفدهمین نشست را «خوب و مطبوع و نشاط آور» توصیف کرد. اما همان روز، اداره هواشناسى ایران نظر دیگرى داشت. ایرنا گزارش داد، «سازمان هواشناسى کشور با بررسى آخرین نقشه هاى هواشناسى، هواى سواحل دریاى خزر را در ۲۴ ساعت آینده نیمه ابرى تا ابرى و گاهى همراه با رگبار و آسمانى مه آلود پیش بینى کرد.» تا آنجا که به منابع روى دریا مربوط مى شود، مثل ماهى و خاویار، آب و هوا «خوب و نشاط آور» بود. اما تا آنجا که به تقسیم منابع بستر دریاى خزر (نفت و گاز) مربوط مى شود، آب و هواى مه آلود همراه با رگبارهاى پراکنده، همچنان ادامه خواهد داشت که مهدى صفرى نماینده ایران در نشست نیز گفت: «تدوین رژیم حقوقى دریاى خزر، یک پروسه طولانى است و نباید انتظار داشت که در چند نشست محدود کارى به پایان برسد.» صفرى با امیدوارى گفت: «برگزارى منظم اجلاس گروه کارى تدوین رژیم حقوقى نشان دهنده این است که پنج کشور علاقه مند هستند که در تمام موارد به توافق نهایى برسند.» نمایندگان دیگر کشورها نیز این صحبت ها را تائید کرده اند.ایرنا گزارش داد پس از سخنان صفرى نماینده ویژه ایران در امور دریاى خزر، نمایندگان ویژه کشورهاى جمهورى آذربایجان، روسیه، قرقیزستان و ترکمنستان شرکت کننده در این اجلاس، به ترتیب در سخنان جداگانه اى، از تلاش هاى جمهورى اسلامى ایران در برگزارى مطلوب این نشست قدردانى کردند.خلف اف معاون وزیر امور خارجه جمهورى آذربایجان و نماینده ویژه این کشور در امور دریاى خزر در سخنانى بر اراده کشورهاى ساحلى دریاى خزر براى دستیابى به توافق کامل در زمینه رژیم حقوقى دریاى خزر تاکید کرد. راپیل ژوشیبایف معاون وزیر امور خارجه قزاقستان و نماینده ویژه این کشور در امور دریاى خزر نیز ادامه مذاکرات کشورهاى ساحلى دریاى خزر براى دستیابى به توافق برروى مفاد کنوانسیون رژیم حقوقى دریاى خزر را مهمترین اهداف این نشست عنوان کرد. به این ترتیب، به نظر مى رسد در کنار بازیگران و صحنه بازى، قاعده بازى نیز تا حدودى شکل گرفته باشد: کشورها در نشست هاى مشترک شرکت مى کنند؛ در پایان نشست از یکدیگر قدردانى و تشکر مى کنند. اما این بازى یک روى دیگر هم دارد: همان زمانى که تشکرها رد و بدل مى شوند، قرارداد، یا تفاهم نامه اى یک یا چند جانبه، نفتى یا امنیتى با شخص یا کشور دیگرى امضا مى شود: در این بین، امضاى سه نوع تفاهم نامه و قرارداد دیگر دارد چهره ژئوپولتیک ناحیه خزر را دگرگون مى کند. ۱- امضاى توافق هاى دو جانبه و سه جانبه بر سر منابع نفتى و حفظ امنیت خزر ۲- امضاى قراردادهاى چند میلیارد دلارى نفتى با شرکت هاى غول پیکر خارجى مثل بریتیش پترولیوم ۳- امضاى قراردادى امنیتى براى توسعه همکارى هاى نظامى با ایالات متحده آمریکا، که حالا سایه اش دارد بر نفت خزر سنگینى مى کند. جمهورى آذربایجان توافق هاى دو یا سه جانبه اى را درباره منابع خزر با روسیه و قزاقستان امضا کرده است. آذربایجان در نشست هاى پنج جانبه، مثل همین نشست اخیر تهران هم ظاهر شد. نماینده این کشور هم تاکید کرد که کشورش مصمم است توافق کامل در زمینه رژیم حقوقى دریاى خزر حاصل شود. اما همان روز، وزیر کشور جمهورى آذربایجان براى گسترش روابط نظامى کشورش با سفیر آمریکا در باکو دیدار کرد. ایران به نظر مى رسد که سعى دارد در این بازى بزرگ جدید حضور داشته باشد. اما تا آنجا که به قاعده بازى مربوط مى شود، ایران فعلاً بخش اول بازى یعنى شرکت در نشست ها و قدردانى و تشکر از چهار کشور دیگر دریاى خزر را انتخاب کرده است. ایران یک کار دیگر هم دارد مى کند، در سخنانى که اغلب از سوى وزارت خارجه ایران ادا مى شود، ایران تاکید کرده است تا بیگانگان، مثل ایالات متحده، از دخالت در امور خزر خوددارى کنند.کشورهاى حوزه دریاى خزر، همچنان دارند از ایران به خاطر موضع آرام و تنش زداى این کشور تشکر مى کنند. منبع: روزنامه شرق، چهارشنبه 4 خرداد 1384
کد خبر 53742

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
0 + 0 =