درحالی که فضای رسانه‌ای برگزاری این نشست را با تصمیم‌گیری برای ایجاد سازمانی مانند اوپک برای کشورهای صادرکننده گاز پیوند زده ‌است، به‌ نظر نمی‌رسد ایجاد چنین سازمانی در کوتاه مدت در دستور کار اعضای این مجمع باشد و در این مورد اعضا بیشتر به تقویت مجمع فعلی و بررسی کارشناسی این موضوع خواهند پرداخت.

در شرایطی که سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) با نزدیک به گذشت 50 سال از عمر خود، به جایگاهی پر اهمیت و تاثیر گذار در سیاست‌ های بخش تولید و عرضه نفت دست یافته است، با جایگزینی منابع گازی به جای نفت در عرصه انرژی بین الملل، نیاز برای ایجاد سازمانی همچون اوپک برای صادرکنندگان گاز بیشتر خود را نشان می‌دهد، ولی به نظر می‌رسد که برآورده کردن این نیاز به گذشت زمان و برنامه‌ریزی دقیق برای تبیین سیاست‌ های روشن چنین سازمانی احتیاج دارد.

اما در حالی که اوپک پس از گذشت حدود نیم‌ قرن و تجربه تغییر چندین عضو خود اکنون به هماهنگی نسبی در زمینه سیاست‌گذاری و تعامل اعضا دست یافته، این نکته اهمیت بیشتری می یابد که صادرکنندگان گاز برای ایجاد یک اتحادیه باید از برخی منافع شخصی خود گذشته و علاوه بر آن برای رسیدن به چارچوب همکاری های مشترک تلاش کنند.

در بررسی رویکرد کشورهایی که از آن ها به عنوان اعضای احتمالی اوپک گاز نام برده می‌شود، روسیه به عنوان دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گازی جهان از وزنه و جایگاه استراتژیک بالایی برای اقدام نسبت به تشکیل چنین سازمانی برخوردار است و از آن جا که بخش عمده واردات گاز اتحادیه اروپا از روسیه تامین می‌شود، نگرانی‌های زیادی از سوی این کشورها و حتی آژانس بیمن‌المللی انرژی که نمایندگی مصرف‌کنندگان را دارد درخصوص تلاش روسیه برای ایجاد یک "کارتل گازی" ابراز شده‌ است.

اما مقام های روسیه با وجودی که مشخص‌است کاملا به اجرای سیاست ایجاد اوپک گاز برای هماهنگی تولید کنندگان علاقه‌مند هستند و حتی ولادیمیر پوتین ، رئیس جمهور این کشور، نیز از پیشنهاد تشکیل چنین سازمانی که از سوی ایران مطرح شده‌بود استقبال کرده است، احتمالا با هدف مواجه نشدن با فشارها و انتقادات مصرف کنندگان اروپایی بارها ایجاد چنین کارتلی را رد کرده‌اند و در پی بروز واکنش‌های منفی از سوی مصرف‌کنندگان، تلاش کرده اند که ایده تشکیل یک سازمان جدید با هدف تاثیرگذاری بیشتر بر نحوه عرضه یا قیمت گذاری گاز را تکذیب کند.

رئیس جمهور روسیه ضمن استقبال از پیشنهاد ایجاد چنین سازمانی معتقد است که "اوپک یک سازمان است، درحالی که ما به همکاری مشترک با هدف هماهنگی سیاست‌های خود خواهیم پرداخت."

این در حالی ‌است که رئیس کمیته انرژی مجلس دومای روسیه گفته است که تولیدکنندگان و صادرکنندگان گاز که هر یک به صورت جداگانه و با سیاست‌های تک گرایانه اقدام می‌کنند، نیازمند دستیابی به فرایند مذاکرات و گفت و گو هستند و در حال حاضر این مصرف‌کنندگان هستند که در هماهنگی با هم و مانند یک سازمان عمل می‌کنند.

ایران نیز که خود به عنوان پیشنهاد دهنده ایجاد چنین سازمانی مطرح است و به عنوان دارنده بزرگ ترین ذخایر گازی پس از روسیه از تاثیرگذاران عرصه جهانی گاز است،  تاکید دارد که این مجمع به دنبال امنیت عرضه و ثبات بازار گاز به نفع کشورهای مصرف کننده و تولید کننده است و علیه هیچ گروهی به ویژه کشورهای مصرف کننده نیست.

حسین کاظم‌پور اردبیلی، رئیس هیئت عامل اوپک، با اشاره به تلقی اشتباه برخی کشورها از ایجاد کارتل گازی به وسیله این مجمع و توهم کشورهای مصرف کننده در این باره خاطرنشان کرده است که تعامل کشورهای صادر کننده و تولید کننده گاز می تواند در ایجاد امنیت عرضه و ثبات بازار گاز در آینده بسیار موثر باشد.

اما باید پذیرفت که حتی با وجود همه این تکذیب‌ها، تنها مطرح شدن احتمال ایجاد یک اتحاد انرژی غیر غربی کافی است تا نگرانی‌هایی در رابطه با تشکیل سازمانی مانند اوپک در کانون توجهات قرار بگیرد؛ چرا که  مجموع ذخایر گازی روسیه، کشورهای آسیای مرکزی و ایران بیش از 50 درصد از حجم کل ذخایر گازی جهان را شامل می‌شود.

الجزایر نیز اعلام کرده است که به سوی تلاش‌های مشترک در زمینه اکتشاف، تولید و بازاریابی گاز در حرکت است و رئیس جمهور این کشور از ایده ایجاد اوپک گازی استقبال کرده‌ است.

الجزایر از حدود 16.5 تریلیون متر مکعب ذخایر تثبیت شده گاز برخوردار است که این کشور را از این نظر در رتبه هشتم جهان قرار می‌دهد، الجزایر همچنین یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی در اوپک به شمار می‌رود و به عنوان مهم‌ترین تامین‌کننده گاز جنوب اروپا مطرح است و در حال حاضر حدود 95 درصد از گاز خود را به اروپا صادر می‌کند و یکی از سه تامین‌کننده اصلی گاز این قاره در کنار روسیه و نروژ به شمار می‌رود.

اما در حالی که احتمال ایجاد یک اتحاد گازی مدت زیادی نیست که مورد بحث و توجه قرار دارد، اجلاس کشورهای صادر کننده گاز (GECF)‌ که شامل گروهی از بزرگترین کشورهای صادرکننده گاز و دارای 73 درصد از ذخایر گازی جهان و 41 درصد از حجم تولید گاز جهان است، نزدیک به 6 سال است که تلاش زیادی برای نمایندگی و بهبود وضعیت منافع مشترک اعضای خود داشته است.

از زمان تشکیل این نشست در سال 2001، مساله تشکیل یک اتحاد گازی در مباحث این گروه بوده است، ولی استحکام و انسجام کم این گروه و نبود یک دفتر دبیرخانه ثابت با بودجه مشخص باعث تاخیر در به نتیجه رسیدن این هدف بوده است.

در سال‌های اولیه دهه اخیر، روسیه پیشنهاد همگرایی تولیدکنندگان گاز اوراسیای مرکزی را نیز مطرح کرده بود، ولی این طرح درحالی بی‌نتیجه ماند که کارشناسان دلیل اصلی آن را اختلافات میان اعضای قدرتمند آن و به طور مشخص روسیه و ترکمنستان در خصوص قیمت گاز و نرخ ترانزیت ارزیابی کردند.

برخی پیش بینی می کنند که اعضای احتمالی سازمان کشورهای صادرکننده گاز احتمالا شامل  روسیه،‌ ایران، الجزایر، قطر، ترینیداد و توباگو، لیبی، ترکمنستان، قزاقستان و ازبکستان خواهد بود و باید اذعان داشت که چنین گروهی از توانایی لازم برای افزایش قیمت گاز صادراتی به اروپا در صورت اتخاذ سیاست‌های درست برخوردار است، هرچند که اعضای احتمالی آن تاکید بیشتری بر هماهنگی سیاست‌ها داشته باشند.

با این حال مشکلاتی از جمله اجماع در خصوص سیاست‌گذاری تولید و به طور مشخص نحوه سهمیه‌بندی میزان تولید ایجاد خواهد شد که این موضوع در کنار قراردادهای بلندمدت عرضه گاز به عنوان موانع ایجاد اوپک گازی از سوی منتقدین مورد توجه ویژه‌ای قرار دارد.

اما شاید منتقدین غربی به این موضوع بی‌توجه باشند که حتی درصورت اجرایی نبودن ایده "اوپک گاز" ، گازپروم به تنهایی به دنبال گسترش حضور در خارج از روسیه خواهد بود و آن را رهبری بازارهای جهانی می‌خواند و این در حالی ‌است که این شرکت درحال حاضر نیز یک چهارم از گاز اتحادیه اروپا را تامین می‌کند و انتظار می‌رود که این میزان در 10 تا 15 سال آینده نیز افزایش پیدا کند.

در حالی ‌که گاز به تدریج خود را به عنوان منبع اولیه تامین انرژی به جای نفت مطرح می‌کند، ضرورت اتخاذ سیاست‌های هماهنگ از سوی تولید کنندگان بیش از پیش به چشم می‌خورد و این کشورها در صورتی که بخواهند در زمینه تولید، فرآوری و انتقال گاز جایگاه بهتری در بازار جهانی داشته‌ باشند، نیازمند اقدام های همسو و هدفمند هستند.

هر چند که تولیدکنندگان گاز باید به این نکته توجه داشته‌باشند که گاز برخلاف نفت رقابت تنگاتنگی با دیگر منابع تامین انرژی همچون ذغال ‌سنگ پاک و انرژی اتمی دارد و در صورتی که کشورهای مصرف کننده در خصوص مصرف گاز احساس خطر کنند، می‌توانند به دیگر حامل‌های انرژی روی بیاورند.

با این وجود، در حالی ‌که به نظر می‌رسد با گذشت زمان و جایگزینی گاز به جای نفت در بازارهای مبادلات انرژی، جای سازمان یا اتحادیه‌ای که مسئولیت هماهنگی رویکرد بزرگ‌ترین تولید‌کنندگان گاز جهان را بر عهده‌ داشته باشد، کاملا در این عرصه احساس می‌شود، چنین اقدامی شاید در ابتدا با مخالفت کشورهای بزرگ مصرف کننده رو به ‌رو شود، ولی در بلندمدت تولید‌کنندگان می‌توانند با تصمیمات کارآمد جایگاه خود را تحکیم کنند و این مصرف ‌کنندگان هستند که باید سیاست‌های خود را بر اساس این تصمیم تغییر دهند.

اما در حالی‌ که زمزمه‌های نیاز برای ایجاد چنین سازمانی بیش از پیش به گوش می‌رسد، آنچه که مشخص ‌است این نکته است که ایجاد چنین سازمانی ضرورتی انکار ناپذیر است که اجرای آن تنها به گذشت زمان و تقویت مجمع فعلی از سوی اعضای آن نیاز دارد و تا با جایگزینی تدریجی گاز به جای نفت در بازارهای بین‌المللی و توسعه بازار ال.ان.جی، تشکیل سازمان کشورهای صادر کننده گاز در آینده به وزنه‌ای تاثیرگذار در اقتصاد بین الملل بدل شده و با نظم بخشی به بازار گاز باعث آرامش خاطر کشورهای مصرف کننده شود.
 

گزارش از : مانی فرهنگ