به گزارش شانا، گاز طبیعی به‌عنوان یکی از انرژی‌های پاک و ارزان با ارزش حرارتی بالا، در کشورهای برخوردار از این موهبت، می‌تواند تأمین‌کننده بخش عمده‌ای از نیازهای انرژی ساکنان آن سرزمین باشد. با توجه به بالا رفتن مصرف گاز طبیعی در جهان و تقاضا برای مصرف گاز در ماه‌های سرد سال، به‌طور معمول مصرف گاز در زمستان بیشتر از تابستان خواهد بود بنابراین باید به‌منظور ایجاد توازن میان عرضه و تقاضا در ماه‌های گرم و سرد سال و استفاده بهینه از تأسیسات پالایش و شبکه انتقال گاز و تأمین نیاز روزافزون، گاز تولیدشده در ماه‌های گرم به شکلی مناسب برای مصرف در فصل سرد ذخیره شود.
به این شیوه، ذخیره‌سازی گاز زیرزمینی (UGS) انواع مخازن UGS شامل مخزن‌های نفت و گاز تخلیه‌شده، طاقدیس‌های آبدار و گنبدهای نمکی هستند. از جمله مزایای مخازن هیدروکربنی تخلیه‌شده می‌توان به ظرفیت ذخیره‌سازی بالا، وجود اطلاعات کافی از میدان، ﻧﺰدﯾﮑﯽ اﯾﻦ ﻣﺨﺎزن ﺑﻪ ﺧﻄﻮط ﻟﻮﻟﻪ اﺻﻠﯽ اﻧﺘﻘﺎل ﮔﺎز، وجود گاز تولید نشده در مرحله تخلیه مخزن به‌عنوان گاز بالشتکی، وجود امکانات و تأسیسات بهره‌برداری سایت و امکان استفاده از چاه‌های تولیدی به‌منظور تزریق و در نتیجه پایین بودن هزینه ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮﺳﻌه اشاره کرد.
مزایای گنبدهای نمکی شامل تأمین دبی تولیدی بالا و معایب آن حجم کم، بالا بودن حجم گاز بالشتکی موردنیاز و هزینه بالای ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮسعه است. مهم‌ترین مزایای آبخوان‌های شور حجم بالا و معایب آن بالا بودن حجم گاز بالشتکی مورد نیاز، هزینه بالای ﺳﺎﺧﺖ و ﺗﻮسعه، سیکل‌های تزریق طولانی‌مدت و با دبی کم، نیاز به اعمال فشار اضافه برای جابه‌جایی آب درون فضای متخلخل و نیاز به اثبات قابلیت نگهداشت گاز در ساختمان است و آبخوان‌های شور گزینه بسیار مناسبی برای ذخیره‌سازی گاز دی‌اکسید کربن هستند.
تزریق گاز به مخازن زیرزمینی، به‌طور کلی با هدف تعدیل عرضه و تقاضا، بازگردانی گاز به‌منظور بازیافت میعانات در مخازن گاز میعانی معکوس، ازدیاد برداشت و تزریق گاز دی‌اکسید کربن برای جلوگیری از انتشار آن در جو انجام می‌شود. به‌طور کلی مزایای ذخیره‌سازی گاز طبیعی عبارت‌اند از:
- مهار عرضه و تقاضا در شهرهای بزرگ و مراکز صنعتی (مانند تهران، مشهد، اصفهان ...) در زمان‌های اوج مصرف؛
- کاهش هزینه تنظیم رگولاتورهای گاز در مراکز صنعتی در اثر تغییر فشار گاز در فصل زمستان و تابستان؛
- ایجاد توازن لازم برای دخالت بیشتر در بازارهای جهانی انرژی؛
- ایفای نقش بازدارنده هنگام سقوط جهانی انرژی در سطح بین‌المللی؛
- افزایش اعتماد در سرمایه‌گذاری خارجی؛
- در اختیار داشتن قدرت ذخیره‌سازی به‌عنوان یک ابزار قدرت در اقتصاد سیاسی؛
- مقابله با شوک‌های ایجادشده در عرضه و یا تقاضای گاز.
از عوامل ایجاد شوک در عرضه یا تقاضای گاز نیز می‌توان به اختلال در پروسه تولید یا انتقال گاز، اتفاقات سیاسی و تغییرات ناگهانی شرایط آب و هوایی اشاره کرد. بر این اساس از جمله مزایای ذخیره‌سازی گاز تضمین عرضه پایدار گاز و جلوگیری از تغییرهای ناگهانی قیمت گاز است.
این موارد را در چارچوب سه محور مهم که ذخیره‌سازی گاز را به‌عنوان راهبردی اساسی مطلوب می‌سازند می‌توان خلاصه کرد:
(الف) کنترل نوسانات ناشی از عوامل فصلی و در زمان‌های اوج مصرف؛
(ب) مهار اوج تقاضای کوتاه‌مدت که از چند ساعت تا چند روز ادامه می‌یابد؛
(ج) کاهش هزینه‌های سنگین ساخت سیستم‌های تولید و انتقال با ظرفیتی متناسب با اوج تقاضا.
ذخیره‌سازی گاز در کشور ایران در مقایسه با توسعه و تولید از میدان‌های گازی، نسبت به کشورهای پیشرو در این زمینه، پیشینه بالایی ندارد. ذخیره‌سازی در کشور با تزریق در میدان سراجه از سال ۱۳۹۰ آغاز شده و تاکنون ۱۲ سیکل تزریق و برداشت در این میدان اجرا شده و در سال ۱۴۰۱ میانگین دبی تزریقی روزانه ۴.۱ میلیون مترمکعب و مقدار تولید ۸.۶ میلیون مترمکعب بوده است.
از عمده مشکلات این میدان در فرآیند ذخیره‌سازی وجود آبده فعال در این میدان است که حجم ذخیره‌سازی را با محدودیت مواجه می‌سازد. دومین طرح ذخیره‌سازی، مربوط به میدان خانگیران (مخزن شوریجه D) است که سهم مهمی در تأمین گاز زمستانی شمال شرق کشور ایفا می‌کند.
سال ۱۴۰۱ به‌طور میانگین روزانه ۹ میلیون و ۷۰۰ هزار مترمکعب عملیات تزریق گاز به میدان انجام و در چهار ماه سرد سال روزانه ۱۴ میلیون و ۷۰۰ هزار مترمکعب بازتولید شده است.
شایان ذکر است با توجه به نیاز کشور به گاز در ماه‌های سرد سال، مطالعات ذخیره‌سازی روی دیگر میدان‌ها و ساختارهای زیرزمینی کشور در حال انجام است که می‌توان به مطالعات ذخیره‌سازی گاز در میدان‌های گازی تولیدی کنونی که در نیمه دوم عمر خود قرار دارند اشاره کرد.
سارا قربانی، صراحی عابدینی‌فر، مریم ذیفن و سمیه گلستانی معصومی
نظر شما