اعضای قدرتمند‌تر سازمان کشورهای صادر کننده نفت (اوپک) درحال پذیرش قیمتهای پایینتر‌ از ١٠٠ دلار  برای هر بشکه هستند و همه این موارد بیانگر این است که در سال ٢٠١٥ شاهد پایین‌ترین سطح قیمت از سال ٢٠١٠ خواهیم بود. با کاهش تقاضا، رقابت برای سهم بازار  میان کشورهای عضو و غیر عضو اوپک و میان خود اعضای اوپک تشدید می شود. کاهش اخیر در قیمتهای رسمی فروش تولید‌کنندگان خاورمیانه‌ای نفت‌خام نظیر عربستان به آسیا، نشان می‌دهد که نبود انسجام در اوپک چه میزان فقدان می‌تواند آسیب‌زا باشد.

تحلیل عوامل راهبردی

کشورهای غیر عضو کشورهای سازمان توسعه و همکاریهای اقتصادی (OECD) بویژه در آسیا، محرک اصلی تقاضای نفت در دهه اخیر بوده‌اند.

صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی می‌کنند که کشورهای نوظهور و درحال توسعه آسیایی در سال‌های ٢٠١٩- ٢٠١٥ دارای میانگین رشد 6.6 درصد خواهند بود که کمتر از  میانگین رشد 7.6 درصدی در دوره پنج سال پیشین (١٤-٢٠١٠) و میانگین رشدی 9.7 درصدی در پنج سال پیش از آن (٠٩-٢٠٠٥) بوده است. این چشم‌انداز سبب می‌شود که شرکتها و دولتها به ارزیابی مجدد نگرش خود در مورد تقاضا و قیمت نفت بپردازند.

تغییر مفروضات

میانگین قیمت در سالهای ٢٠١٣ - ٢٠١١ بالا بود که این سبب جریان گسترده سرمایه‌گذاریهای اکتشاف و تولید نفت در سراسر جهان بود. این سرمایه‌گذاریها در سال ٢٠١٤ بر اساس برآوردهای Barclays برابر با ٧١٢ میلیارد دلار بوده است.

تولید‌کنندگان نفت مطمئن بودند که رشد قوی تقاضا از طرف اقتصادهای درحال توسعه، روند فزاینده کاهش نرخ تولید میدانهای قدیمی و مشکلات اکتشاف منابع نفتی تازه سبب می‌شود که سرمایه‌گذاری در منابع نامتعارف در وضع قیمت بالا توجبه‌پذیر باشد. این اطمینان هم اکنون  و با کاهش قیمت جهانی نفت مورد تردید قرار گرفته است.

انقلاب نفت شیل در ایالات ‌متحده بیش از میزان پیش ‌بینی‌شده محقق شده است. مجموع عرضه نفت‌خام و مایعات نفتی ایالات‌متحده از 8.56 میلیون بشکه در روز در سال ٢٠٠٨ به 12.34  میلیون بشکه در روز در سال ٢٠١٣ رسیده است.

اداره اطلاعات انرژی ایالات متحده پیش‌بینی می‌‌کند که به عرضه نفتی 13.82 میلیون بشکه ‌ای این کشور درسال ٢٠١٤ به میزان 1.23 میلیون بشکه در روز در سال ٢٠١٥  افزوده شود.

درحالی که تولید ایالات‌ متحده افزایش یافته است، مجموع مصرف نفتی این کشور از 24.3 در سال ٢٠٠٣ به 23.3 میلیون بشکه در روز در سال ٢٠١٣ کاهش یافته است. درحالی که در همین دوره، میزان اسمی GDP ایالات‌متحده ٥٠ درصد افزایش یافته و جمعیت این کشور از ٢٩٠ به ٣١٧ میلیون نفر افزایش یافته است. نتیجه این موضوع کاهش تقاضای نفت در جهان است.

در دیگر اقتصاد‌های توسعه‌یافته، هرچند که انقلاب عرضه تجربه نشده است اما با کاهش مصرف نفت روبرو شده‌اند. مصرف نفت اتحادیه اروپا از 15.1 میلیون بشکه در روز به 12.8 میلیون بشکه در روز کاهش یافته است.مصرف نفت ژاپن با وجود افزایش تقاضای نفت متعاقب بحران هسته‌ای فوکوشیما در مارس ٢٠١١- از 5.39 در سال ٢٠٠٥ به 4.55 میلیون بشکه در روز در سال ٢٠١٣ کاهش یافت.

در مجموع،‌ به نظر می‌رسد که روند کاهشی مصرف نفت در جهان توسعه‌یافته به دلیل تصویب قوانین مربوط به افزایش کارایی انرژی و مصرف سوختهای بدیل و بویژه گازطبیعی افزایش می‌یابد.

تراز کشورهای عضو و غیر عضو اوپک

افزایش تولید نفت ایالات‌متحده سبب شده است که کاهش قابل ‌ملاحظه تولید نفتی در دیگر کشورهای غیراوپکی جبران شود. تولید کشورهای غیر عضو اوپک به جز ایالات‌ متحده در سالهای ١٣- ٢٠٠٨ روزانه یک میلیون بشکه کاهش یافته درحالی که تولید ایالات‌متحده 3.22 میلیون بشکه افزایش یافته است.

تولید کشورهای غیراوپک

به جز کشورهای ایالات‌ متحده و کانادا، دیگر کشورهای غیراوپکی با چالش کاهش تولید میدانهای قدیمی و اکتشافهای کوچک میدانهای تازه روبرو هستند. بدتر از آن، تولید نفت روسیه در سال ٢٠١٥، با توجه به تشدید تحریمهای غربی (در مورد عرضه خدمات به این کشور) ثابت مانده و یا کاهش خواهد یافت. هرچند که تحریمهای غربی بیشتر بر توسعه بلندمدت نفت روسیه تأثیر خواهد داشت زیرا ممنوعیت در انتقال فناوری توسعه شیلهای نفتی روسیه و برنامه های EOR عاملی در کاهش توانایی روسیه در حفط تولید کنونی میدانهای قدیمی این کشور در آینده خواهد بود.

تولید نفت ایالات متحده در سال ٢٠١٥  به طور احتمالی با رشد روبرو خواهد بود زیرا بیشتر برآوردها نشان می‌دهد که تولید نفت نامتعارف این کشور در قیمت ٨٥ دلار نیز اقتصادی خواهد بود، اما از سال ٢٠١٦ با آهنگ کمتری رشد خواهد داشت. احتمال می رود کاهش رشد تولید ایالات متحده در این زمان با توسعه مخازن نمکی برزیل، توقف افت تولید نروژ و احتمال می رود تولید منابع شیل در آرژانتین جبران می‌شود. به هرحال، همه پروژه‌های فوق حداقل در فازهای اولیه توسعه خود تا حدودی با هزینه بالا روبرو خواهند بود و آنها را نسبت به کاهش قیمت نفت آسیب‌پذیر خواهد کرد.

تولید نفت اوپک

اوپک ظرفیت زیادی برای رشد تولید دارد. حجم صادرات نفت لیبی از وضع سیاسی  داخلی آسیب دیده است. اگرچه تولید افزایش یافته، اما بازگشت آن به ٦/١ میلیون بشکه در روز- تولید پیش از بحران - در سال ٢٠١٥ همچنان غیرقابل پیش‌بینی است.

با وجود کنترل و تهدید داعش بر مناطق شمالی عراق، تولید مناطق جنوب این کشور بی‌تأثیر مانده است، اما افزایش بیش از این تولید، با مشکل نبود ایستگاه‌های پمپ، زیرساخت خط‌ لوله و تجهیزات ذخیره‌سازی روبروست که در کوتاه مدت حل ‌نشدنی است؛ با این وجود، انتظار می رود که در بازه میان ‌مدت - نه کوتاه ‌مدت -  تولید عراق از حدود سه میلیون بشکه در روز کنونی به ٧-٦ میلیون بشکه در روز افزایش یابد. این موضوع می‌تواند بسیاری از مفروضات مهم در باره قیمت نفت در میان‌ مدت را دچار تغییر کند.

ایران نیز ممکن است که با کاهش تحریمها با افزایش تولید اندکی روبرو شود، اما رشد تولید نفت ایران در میان ‌مدت- به شرط کاهش تحریمها - رخ خواهد داد. گفتگوهای جاری در باره موضوع هسته‌ ای ایران، می‌تواند سبب افزایش سرمایه‌گذاری در مناطق تولید سنتی (متعارف) شود. در مجموع، افزایش تولید بعضی از کشورهای عضو اوپک، ممکن است برخی از مفروضات در باره قیمت جهانی نفت، سالهای آینده را تحت‌الشعاع قرار دهد.

نتیجه‌گیری

نشست ٢٧ نوامبر اعضای اوپک در وین به توافق در باره مداخله در بازار از طریق کاهش عرضه منجر نشد. نکته مهم این جاست که کاهش قیمت نفت در درجه نخست، سبب ارزیابی دوباره شرکتها در طرحهای توسعه‌ای، بویژه پروژه‌های پرهزینه نظیر ماسه‌های نفتی کانادا و نفت فوق سنگین ونزوئلا خواهد شد و نه نفت شیل ایالات ‌متحده. علاوه براین، بهبود تولید لیبی در کنار انفعال رفتاری اوپک و توافق هسته‌ای با ایران، می‌تواند در سال 2015 قیمت نفت را به طور میانگین پایین‌تر از 65 دلار در بشکه برساند درحالی‌که شکست گفتگوهای هسته‌ ای ایران و کشورهای عضو گروه ١+٥ و گسترش نیروهای شبه نظامی می‌تواند قیمت را به سمت بالا سوق دهد.

محمد صادق جوکار - کارشناس ارشد موسسه مطالعات انرژی

      Oxford Analytica, 2015 Prospects: منبع