مصر با دارا بودن ۴.۴ میلیارد بشکه ذخایر نفت‌خام و تولید میانگین روزانه حدود ۶۵۰ هزار بشکه نفت‌خام و مایعات نفتی، ششمین کشور از نظر ذخایر نفتی در قاره آفریقا و بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت‌خام غیر عضو اوپک این قاره است. همچنین این کشور با در اختیار داشتن حدود ۷۲۰ هزار بشکه ظرفیت اسمی پالایشی عنوان بزرگ‌ترین پالایشگر قاره آفریقا را در اختیار دارد. افزون بر این، در جهان نفت، مصر به‌علت داشتن کانال سوئز و خط لوله ۲۰۰ مایلی سومد، بزرگ‌ترین انتقال‌دهنده نفت‌خام خلیج فارس به اروپا و آمریکاست. شایان ذکر است که نیمی از ذخایر نفتی این کشور در مناطق فراساحلی قرار دارد.
هم‌اکنون بیش از ۵۰ درصد از تولید نفت‌خام این کشور از ذخیره‌های نفتی واقع در خلیج سوئز تامین می‌شود. مناطق صحرای شرقی، صحرای غربی و شبه جزیره سینا از نقاط اصلی تولید نفت مصر به شمار می‌آیند. بر پایه داده‌های منتشر شده برآورد می‌شود در منطقه Safaga Quseir در صحرای شرقی ۴.۵ میلیون بشکه و در منطقه ابوطرتور در صحرای غربی ۱.۲ میلیون بشکه ذخایر نفت شیل وجود داشته باشد.
زمانی مصر یکی از بازیگران اصلی تامین نفت در دنیا بود، اما در سال‌های گذشته تولید این کشور به‌شدت کاهش یافته و کار به جایی رسیده که مصر به واردکننده تبدیل شده، آن هم پس از سال‌هایی که به عنوان صادرکننده نفت‌خام شناخته می‌شد. شرکت ملی نفت مصر (EGPC) عهده‌دار اداره امور صنعت نفت در این کشور عربی است. شرکت‌های انگلیسی بی‌پی، ایتالیایی انی و انگلیسی-هلندی شل مهم‌ترین شرکت‌های فعال در صنعت نفت مصر هستند.
صنعت پالایش مصر دولتی است، به طوری که از ۱۰ پالایشگاه آن تنها یک پالایشگاه به بخش خصوصی تعلق دارد. این موضوع سبب می‌شود که صنعت پالایش در مقابل بالادست صنعت نفت سرمایه کمتری به خود جذب کند. برای نمونه، در سال ۲۰۱۵ میزان سرمایه‌گذاری در صنعت پالایش مصر برابر ۴۰ میلیون دلار بوده، در حالی که میزان سرمایه‌گذاری در بخش بالادست بالغ بر ۲۳۰ میلیون دلار بوده است. این در حالی است که در سال ۲۰۱۶ به میزان ۶.۲ میلیارد دلار و در ۹ ماه نخست سال ۲۰۱۷ به میزان ۷ میلیارد دلار به واردات فرآورده‌های پالایشی اختصاص داده و سهم فرآورده‌های نفتی را به ۳۸ درصد کل واردات مصر رسانده است.
عربستان بر اساس یک قرارداد بلندمدت پنج ساله تا سال ۲۰۲۱ ماهانه ۷۰۰ هزار تن فرآورده‌های پالایشی به این کشور صادر می‌کند. کویت هم قراردادهای مشابهی درباره صادرات نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی به مصر دارد. براساس این قرارداد، تا سال ۲۰۱۹ کویت سالانه ۱.۵ میلیون تن فرآورده‌های نفتی و ماهانه ۲ میلیون بشکه نفت‌خام به مصر صادر خواهد کرد. در ضمن بر اساس توافق بین این دو کشور، شرکت کویت انرژی، یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های صنعت نفت کویت، تولید در میدان نفتی الجهراء واقع در منطقه صحرای غربی را آغاز کرده است.
شرکت پالایش نفت مصر که در سال ۲۰۰۷ برای تحقق طرح خودکفایی تقاضای مصرف داخلی تأسیس شده، به‌دنبال طرح‌های توسعه و ارتقای پالایشگاه‌ها در راستای موازنه عرضه و تقاضای مصرف فرآورده‌های پالایشی در این کشور است. با این همه مصر هم‌اکنون تنها به ۶۵ درصد از تقاضای داخلی خود می‌تواند پاسخ دهد و مابقی نیازش را که حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز است از خارج تأمین می‌کند. هرچند با ادامه روند افزایش مصرف و عدم افزایش چشمگیر عرضه در این کشور انتظار می‌رود میزان واردات کماکان صعودی باشد. بر اساس آمارهای منتشره، مصرف نفت‌خام این کشور در ۱۰ سال (از سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷) تقریباً ۱۶ درصد افزایش یافته و به ۸۰۲ هزار بشکه در روز رسیده است.
نکته قابل توجه در صنعت پالایش این کشور این است که هم‌اکنون تقریباً همه پالایشگاهای مصر به‌دلیل فرسودگی و مشکلات فنی، کمتر از ظرفیت پالایشی خود تولید دارند و تمامی فرآورده‌های تولیدی‌شان را در بازار داخل عرضه می‌کنند و بالطبع صادراتی ندارند. هرچند این کشور به‌دنبال افزایش توان پالایشی خود است، اما طرح‌های افزایش و بهینه‌سازی ظرفیت پالایشی پالایشگاه‌ها با تاخیرهای فراوان مواجه شده‌اند. از جمله این تاخیرها می‌توان به برنامه افزایش ظرفیت ۶۰ هزار بشکه در روز پالایشگاه MIDOR اشاره کرد که قرار بود در سال ۲۰۱۸ پایان یابد، اما احتمالا در سال ۲۰۲۰ به بهره برداری خواهد رسید. همچنین طرح گسترش پالایشگاه MOSTOROD نیز که قرار بود از سوی شرکت (ERC) Egyptian Refining Corporation در سال ۲۰۱۷ پایان یابد، به‌دلیل مشکلات مالی متوقف شده و در صورت رفع این مشکل ممکن است که اجرای آن در سال ۲۰۲۰ پایان یابد.
با توجه به موارد مطروح شده و با فرض ثابت ماندن دیگر عوامل موثر بر شرایط نفتی و پالایشی کشور مصر، به نظر می‌رسد که در کوتاه‌مدت و میان مدت صنعت نفت این کشور عربی چه در حوزه تولید و چه در حوزه پالایش جهش چشمگیری نخواهد داشت و تنها به‌دنبال ایجاد توازن در میزان تولید و پالایش از یک سو و میزان مصرف از سوی دیگر خواهد بود. اهدافی که به باور تحلیلگران نفتی به دلایل متعدد از جمله مشکلات اقتصادی، دستیابی به آنها برای این کشور بسیار سخت به نظر می‌رسد.
ایمان نیکزاد
کارشناس ارشد انرژی
نظر شما