ایجاد اشتغال در مناطق محروم و جلوگیری از مهاجرت جمعیت- ازدیاد درآمد ارزی کشور، ایجاد رفاه اجتماعی، به کارگیری فناوری جدید غیرآلاینده- حمایت از انرژی های نو- ترویج فرهنگ بهینه سازی مصرف سوخت، بهبود وضعیت هوا و محیط زیست، کمک به اجرای سیاست های اقتصادی آمایش سرزمین در مناطق مختلف کشور به ویژه مناطق محروم که از مصادیق بارز توسعه پایدار و دستور کار 21 است در این راهبرد مدنظر قرار گرفته است. چشم انداز عبارت از تصویر مطلوب و آرمان قابل دستیابی جامعه در افق زمانی معین و بلندمدت است که متناسب با مبانی ارزشی و آرمان های نظام و مردم تعیین می شود. ویژگی ها و مشخصات آن به شرح زیر است: - قابل دستیابی در زمان مورد نظر و همچنین کمیت پذیر باشد. - برآیند آثار ناشی از مولفه های قوت و فرصت از یک سو و رفع کننده نقاط ضعف و تهدیدها با توجه به جهت گیری های تعیین شده باشد. - مشارکت همگان را برانگیزد و مشوق حرکت جامعه باشد. - جامع، پویا، آینده نگر و تحول گرا باشد. - از افق زمانی معین برخوردار باشد. - تصویر مطلوب از اهداف ممکن به دست دهد. در تهیه و تنظیم چشم انداز بلندمدت دو رویکرد مورد استفاده قرار می گیرد: یکی پیش بینی و دیگری آینده نگری است. پیش بینی، روشی است که در آن وضعیت موجود به دقت بررسی و براساس امکانات، قابلیت ها و فرصت های موجود، تصویری از آینده طراحی می شود. آینده نگری، فرآیندی است که در آن ابتدا تصویری از وضعیت مطلوب و آرمانی آینده شکل می گیرد و براساس توانمندی ها، ظرفیت ها و قابلیت های موجود برنامه ریزی استراتژیک برای دست یابی به چشم انداز تهیه می شود. در تصویر چشم انداز، آرمان ها و ارزش ها در رای قرار می گیرند و از رهنمودها و نظرات رهبران عالی نظام استفاده می شود. همچنین در تجزیه و تحلیل و شناخت محیط داخلی، محیط خارجی و بررسی طبیقی تجارب سایر کشورها و نظرات مدیران ارشد نیز مورد توجه قرار می گیرد. در شناخت محیط داخلی عواملی چون قوت و ضعف و در شناخت محیط خارجی عواملی مانند فرصت ها و تهدیدها بررسی می گردد و از تعامل نقاط کلیدی به دست آمده از این روند است که چالش های استراتژیک شکل می گیرد و در پرتو چنین مدل و فرآیندی، چشم انداز تهیه می شود. بررسی و شناخت محیط ملی (داخلی) نقاط قوت سرزمین ایران در چشم انداز 1404 به شرح زیر است: 1- موقعیت ژئوپلیتیک کم نظیر در دنیا. 2- جامعه جوان و منابع انسانی پویا، مستعد و باسواد. 3- برخورداری از ذخایر غنی هیدروکربوری و معدنی. 4- وجود زیربناهای فیزیکی ساخته شده در کشور. 5- وجود سرمایه های فیزیکی در بخش های صنعت و خدمات و مهیا بودن کشور برای حرکت پرشتاب به سوی توسعه. 6- ظرفیت های بالقوه اقتصادی اجتماعی و فرهنگی در کشور. - نقاط ضعف سرزمین ایران نیز به شرح زیر می باشد: 1- وابستگی دولت به درآمدهای نفتی و تبدیل نشدن ذخایر ملی به سرمایه های در گردش برای توسعه ملی 2- تمرکز و انحصار اقتصاد دولتی و سهم اندک بخش های غیر دولتی در اقتصاد ملی 3- سهم ناچیز منابع انسانی در تولید ثروت ملی 4- بهره وری اندک نیروی کار، سرمایه و همه عوامل تولید ملی 5- نبود تعادل در پهنه سرزمینی و نابرابری در توسعه در استقرار جمعیت و فعالیت در کشور 6- روند شدید تخریب منابع خاک و محیط زیست و بیابان زایی 7- کاربردی نبودن تحقیقات و ناکارآمدی نظام آموزشی کشور فرصت ها و تهدیدها فرصت ها و تهدیدها در عرصه منطقه ای و بین المللی به شرح زیر است: 1- جهانی شدن در ابعاد اقتصادی، سیاسی 2- موقعیت ویژه ژئوپلیتیک ایران 3- نیاز جهانی به ذخایر معدنی و هیدروکربوری موجود در ایران 4- وجود ظرفیت های متعدد برای همکاری ها و گسترش بازارها و سرمایه گذاری های مشترک منطقه ای و جهانی 5- وجود زمینه های فراوان در عرصه های توسعه و ایجاد صنایع مکمل و مشترک در کشور و منطقه براساس تقسیم کار منطقه ای 6- وجود بازار مناسب برای محصولات نفتی و پتروشیمیایی ایران در بازارهای منطقه و جهان تهدیدها بیرون از اختیار شکل گرفته و به شرح زیر می باشد: - جلوگیری از انتقال فناوری و در نتیجه وابستگی کشور در این بخش - سرمایه گذاری کشورهای پیشرفته در جذب نیروی انسانی متخصص ایران و فرار سرمایه ها - مخاطره آمیزشدن موقعیت ژئوپلیتیک ایران - تعداد زیاد کشورهای همسایه و بروز منابع تهدید و تنش در نقاط مرزی - اتحاد مصرف کنندگان نفت در غرب با مدیریت شرکت های چند ملیتی و پراکنش نامناسب خریداران نفت ایران در دنیا - نوسان های غیرقابل پیش بینی بازار جهانی نفت و تاثیر آن بر اقتصاد ملی براساس سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی، ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام بخش در جهان اسلام و دارای تعامل سازنده و موثر در روابط بین الملل. برای تحقق چشم انداز ملی در افق مورد نظر، تصویر مطلوب صنعت نفت و گاز کشور در این افق به ترتیب زیر ارائه می شود: اولین تولیدکننده مواد و کالای پتروشیمی در منطقه از لحاظ ارزش. دومین تولیدکننده نفت در اوپک با ظرفیت 7 درصد از تقاضای بازار جهانی. سومین تولیدکننده گاز در جهان با سهم 10 درصد از تجارت جهانی گاز. اهداف و سیاست ها منابع هیدروکربوری از سرمایه های زاینده کشور هستند و از این جهت صنایع نفت و گاز بخش پیشتاز در توسعه ملی محسوب شده و ایجاد کننده فرصت های جدید برای مدیریت کلان کشور در جهت تنوع بخشی به اقتصاد ملی و بهره برداری کامل از ظرفیت های نفت برای ارتقا امنیت ملی و مهم ترین عامل در ارتقای توان استراتژیک کشور خواهد بود. بنابراین با اتکا به منابع درآمدی حاصل از ارزش افزوده این ثروت ملی، صنایع نفت و گاز کشور باید به سرعت توانایی های بالقوه و راهبردی خود را از طریق دنبال نمودن اهداف و سیاست های زیر و در چارچوب سیاست های کلی نظام در بخش نفت ارتقا بخشند: 1- روزآمد ساختن شرکت های نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی کشور و ارتقای آنها به سطح شرکت های بین المللی فعال و قابل رقابت اقتصادی در این بخش ها و تعیین دقیق رابطه مالی بین دولت و بخش نفت و گاز براساس اصول تجارت و روش های بنگاه داری. 2- حداکثر سازی ارزش افزوده صنعت نفت و گاز کشور از طریق هم افزایی مزیت های نسبی با توسعه سرمایه گذاری در منابع و صنایع نفت و گاز، پالایش، صنایع پتروشیمی، صنایع انرژی بر و صنایع و خدمات مهندسی پشتیبان آنها (از جمله صنایع و خدمات دریایی مرتبط). 3- حمایت از ایجاد و تقویت بخش خصوصی داخلی در صنعت نفت کشور به ویژه در بازرگانی نفت و نیز صنایع پایین دستی و صنایع و خدمات پشتیبان صنعت نفت و خدمات پیمانکاری و فنی و مهندسی با هدف حضور شرکت های ایرانی در بازارهای منطقه ای و جهانی. 4- ایجاد مرکزیت جذب، تولید و انتقال و ارتقای فناوری های نوین صنایع نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی در منطقه خلیج فارس از طریق تعامل سازنده با کشورهای موثر در عرضه فناوری نفت و گاز در بازارهای جهانی و تقویت موسسات تحقیقاتی، علمی، فنی و توسعه مراکز R&D داخلی فعال در امور نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات و گسترش همکاری شرکت ها با نهادهای علمی و تحقیقاتی بین المللی. 5- حمایت از پذیرش سرمایه گذاری خارجی در توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و تولید فرآورده های نفتی. 6- حمایت از سرمایه گذاری های مشترک کشورهای منطقه و یا ادغام شرکت های مرتبط در بخش پتروشیمی و صنایع پایین دستی نفت با هدف ایجاد شرکت های بزرگ تاثیرگذار در مقیاس جهانی. 7- ایجاد مرکزیت خدمات مالی، بازارهای پولی، سرمایه، بیمه، بورس، کالا، تجهیزات و امکانات صنعت نفت و گاز و خدمات لازم از طریق بازارها برای کشورهای منطقه و نیز ایجاد مرکز جذب سرمایه و تامین منابع مالی مورد نیاز از بازارهای جهانی با تاسیس نهادهای مالی مشترک. 8- مشارکت و توسعه همکاری های منطقه ای و بین المللی در امور اکتشاف، استخراج و بهره برداری از مخازن نفت و گاز و طرح های سرمایه گذاری بالادستی و پایین دستی خارج از کشور با اولویت کشورهای منطقه و آسیا با هدف تضمین بازار و تقویت تعامل بین المللی. 9- جایگزینی صادرات فرآورده های نفت، گاز و پتروشیمی به جای صدور نفت خام و گازطبیعی و حمایت و تقویت زنجیره تولید پایین دستی صنایع نفت، گاز و پتروشیمی. 10- تاثیرگذاری در مدیریت بازار نفت و گاز جهان و استفاده از موقعیت ژئوپولتیک کشور در حمل و انتقال نفت خام و فرآورده های آن، گازطبیعی، مواد پتروشیمی و معاوضه نفت خام برای تصفیه در پالایشگاه های کشور. 11- تمرکز بر ایجاد زیرساخت های لازم توسعه صنایع نفت، گاز و پتروشیمی و صنایع انرژی بر در مناطق مستعد کشور با اولویت سواحل و جزایر شمال خلیج فارس. 12- بهینه سازی مصرف همراه با کاهش شدت انرژی مصرفی در تمامی بخش های اقتصادی کشور. 13- سرمایه گذاری از طرف ایران در بخش های نفت، گاز و پتروشیمی در خارج از کشور. گام نخست در ارتباط با چشم انداز مذکور و دستیابی به اهداف بلندمدت، لازم است اهداف ذیل تا سال 1394 به عنوان گام نخست تحقق یابد. 1- ایجاد ظرفیت تولید 5/5 میلیون بشکه روزانه نفت خام در پایان برنامه چهارم و 7 میلیون بشکه در روز در افق 1394. 2- تولید 900 میلیون مترمکعب روزانه گازطبیعی در افق 1394. 3- تحقق بیست میلیارد دلار سالانه تولید مواد پتروشیمی در افق 1394 با توسعه صنایع پتروشیمی مصرف کننده مشتقات گاز به عنوان خوراک. 4- توجه خاص به صنایع انرژی بر (با پیش بینی مصرف حداقل 100 میلیون مترمکعب گازطبیعی در روز) جهت کسب ارزش افزوده از این طریق. 5- جذب سرمایه گذاری و منابع خارجی برای تضمین بازار و تقویت تعامل بین المللی و حمایت از آنها جهت توسعه صنعت نفت برای تحقق معادل 100 میلیارد دلار سرمایه گذاری درمجموعه صنعت نفت تا افق 1394. 6- افزایش ظرفیت پالایشی کشور به میزان حدود یک میلیون بشکه در روز با تاکید بر پالایش میعانات گازی و نفت بسیار سنگین و در مجموع رسیدن به ظرفیت کل پالایشی کشور به حدود 3/2 میلیون بشکه در روز و بهینه سازی پالایشگاه های موجود با هدف تولید محصولات سبک تر سازگار با محیط زیست و کاهش تولید نفت کوره. منبع: بولتن شورایعالی حفاظت محیط زیست، شماره 14