بازارهای انرژی در طول تاریخ تغییر و تحولات زیادی داشته‌اند. بازار نفت به‌عنوان یکی از بازارهای انرژی از زمان پیدایش با تغییرات زیادی همراه بوده و ورود بازیگران جدید به این بازار همواره آثار مهمی به همراه داشته است. اکتشاف، استخراج و فرآوری نفت شیل در آمریکا که از آن به‌عنوان انقلاب شیل یاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین تحولاتی به‌شمار می‌رود که تا به امروز در بازار نفت اتفاق افتاده است، به نحوی که در دهه گذشته، استخراج نفت شیل در کشورهایی همچون آمریکا توانست انحصار کشورهای اوپک را در تعیین قیمت و مقدار عرضه نفت در بازارهای جهانی از بین ببرد.
تولید نفت شیل همواره با یک روند ثابت یا رو به رشد همراه نبوده است. این نوع از نفت در سال‌های گذشته به‌شدت تحت‌تأثیر نوسان‌های بازار قرار داشته و با افزایش یا کاهش قیمت، مسئله مقرون‌به‌صرفه یا زیان‌بار بودن آن مطرح بوده است. اگرچه در حال حاضر قیمت نفت در بازارهای جهانی، یک حاشیه امن نسبی برای استخراج نفت شیل ایجاد کرده، اما ارزیابی چشم‌انداز آینده این صنعت حائز اهمیت است.
این بازار انرژی از زمان پیدایش با تغییرات زیادی همراه بوده و ورود بازیگران جدید به این بازار همواره تأثیرات مهمی به همراه داشته است. اکتشاف، استخراج و فراوری نفت شیل در آمریکا که از آن به‌عنوان انقلاب شیل یاد می‌شود، یکی از مهم‌ترین تحولاتی به‌شمار می‌رود که تا به امروز در بازار نفت اتفاق افتاده است، به نحوی که در دهه گذشته استخراج نفت شیل در کشورهایی همچون آمریکا توانست انحصار کشورهای اوپک را در تعیین قیمت و مقدار عرضه نفت در بازارهای جهانی از بین ببرد.
چالش‌های نفت شیل
هزینه استخراج نفت خام در کشورهای حوزه خلیج‌فارس متغیر بوده و به‌طور عمده می‌تواند کمتر از ۱۰ دلار هر بشکه باشد، در حالی که هزینه تولید نفت در کشورهایی مانند روسیه و اکثر کشورهای آفریقا و آسیا بیشتر از هزینه تولید در منطقه خلیج‌فارس است، از این رو هزینه پایین استخراج نفت در این مناطق سبب شده است حتی در صورت نوسان‌های بزرگ در بازار نیز همچنان تولید نفت مقرون‌به‌صرفه باشد، این در حالی است که نفت شیل بیشتر در معرض آسیب‌های ناشی از نوسانات بازار و تغییرات قیمت قرار دارد.
افزون بر این، استخراج نفت شیل به‌سادگی امکان‌پذیر نیست و به تجهیزات فنی پیشرفته نیاز دارد. این موضوع تولید نفت شیل را نسبت به نفت متعارف با هزینه بیشتری همراه کرده است، به همین دلیل اگر سطح قیمت نفت از میزان معینی که شامل هزینه تمام‌شده استخراج نفت شیل است، کاهش یابد یا حتی برابری کند، آنگاه تولید این نوع نفت چندان مقرون‌به‌صرفه نخواهد بود.
بر این اساس تنها آن دسته از شرکت‌هایی که بتوانند هزینه‌های تولید را پوشش دهند، توان ادامه رقابت در بازارهای جهانی را خواهند یافت. با این حال تعداد چنین شرکت‌هایی محدود است و به همین دلیل تولیدکنندگان در پی کاهش عمده هزینه‌های صنعت نفت شیل هستند تا به‌دلیل نوسان‌ها ناگزیر به تعطیلی تأسیسات زیان‌آور خود نشوند.
هنگامی که بیماری کرونا در جهان فراگیر شد و روسیه و عربستان یک جنگ قیمتی را علیه غرب پس از بحران اوکراین دامن زدند، بسیاری از کارشناسان انتظار فروپاشی آهسته صنعت نفت شیل را طی پنج سال آینده داشتند، زیرا شرکت‌های کوچکی که ورشکسته شده بودند، از سوی تولیدکنندگان بزرگ خریداری می‌شدند، به نحوی که برخی برآوردها نشان می‌داد به‌جای ۶۰ شرکت فعال در بورس آمریکا، تعداد این شرکت‌ها پس از پنج سال تنها به ۱۰ کاهش یابند.
رؤیای آمریکایی
استخراج نفت شیل موجب شده که ایالات متحده به پیشتاز کشورهای تولیدکننده نفت جهان تبدیل شود و حتی از عربستان سعودی و روسیه نیز پیشی گیرد. هم‌اکنون ایالات متحده بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت شیل در جهان محسوب می‌شود و میانگین میزان استخراج این کشور حدود ۴.۳ میلیون بشکه است. تعداد کارگران مستقیم در صنعت نفت شیل آمریکا تقریباً ۳۵۰ هزار نفر است که حدود ۳۰۰ هزار حلقه چاه که در ۲۱ ایالت آمریکا پراکنده شده‌اند، کار می‌کنند. در نمایی بزرگ‌تر، صنعت نفت شیل آمریکا به دایره‌ای از فعالیت‌های اقتصادی مرتبط است که حدود ۱.۷ میلیون نفر در آن مشغول به کار هستند.
اگرچه دموکرات‌ها به دلیل برنامه‌های خود که در حوزه منابع انرژی تجدیدپذیر عمدتاً با توسعه بهره‌برداری از نفت شیل مخالفت می‌ورزند، با توجه به حجم بزرگی اشتغال و درآمدزایی این نوع نفت برای ایالات متحده، هیچ‌یک از احزاب سیاسی آمریکا توان نادیده گرفتن آن را در انتخابات مهم ندارند، از این رو هرگونه نوسان در بازارهای جهانی که به کاهش عمده قیمت‌ها منجر شود، می‌تواند صنعت نفت شیل را از دایره مقرون‌به‌صرفه بودن خارج کند. در چنین شرایطی، اولین اقدام شرکت‌های نفتی امریکا، تعدیل نیروی انسانی است. چنان‌که در سال‌های گذشته این شرکت‌ها بارها ناگزیر به اقدام‌های سخت‌گیرانه ریاضتی شده و کارگران زیادی را اخراج کرده‌اند. بی‌تردید چنین روندی می‌تواند بر انتخابات مهم امریکا تأثیر بسزایی بگذارد، به‌خصوص که عمده صنعت نفت شیل آمریکا در ایالت‌هایی مانند مونتانا، تگزاس، اوهایو و اوکلاهاما متمرکز است که معمولاً به حزب جمهوری‌خواه رأی می‌دهند.
در این بین اکثر تولیدکنندگان، نفت شیل را ۵۵ تا ۶۵ دلار هر بشکه استخراج می‌کنند و تنها ۱۶ شرکت شیل ایالات متحده در میدان‌هایی فعالیت می‌کنند که میانگین هزینه استخراج از چاه‌های جدید آنها زیر ۳۵ دلار هر بشکه است. در نتیجه هنگامی که نفت به آستانه ۶۵ دلار می‌رسد، دیگر تولید نفت برای برخی شرکت‌ها مقرون‌به‌صرفه نخواهد بود، همچنین هنگامی که این آستانه به ۵۵ دلار کاهش یابد، بخش دیگری از شرکت‌ها نیز استخراج خود را زیان‌بار تلقی خواهند کرد، به همین دلیل در سال‌های اخیر تعداد دکل‌های بیکار افزایش یافته و کارکنان در صنعت نفت شیل تعدیل شده‌اند.
با این حال به نظر می‌رسد افزایش قیمت نفت به دلایل مختلف، همچنان صنعت نفت شیل را در کشورهایی همچون آمریکا زنده و پویا نگه داشته است. آنچه در این بین اهمیت دارد، پیشرفت‌های فناورانه است که می‌تواند در آینده نزدیک، هزینه استخراج نفت شیل را کاهش دهد، به‌گونه‌ای که نفت شیل نیز همانند نفت متعارف توان مقابله در برابر نوسان‌ها را بیابد.
منبع: نشریه مشعل
شعیب بهمن
نظر شما