تعمیرات اساسی تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات فرآیندی، یکی از ارکان پایداری تولید در صنعت نفت به‌شمار می‌رود؛ به‌ویژه در شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب که با تولید بیش از ۸۵ درصد نفت کشور، نقشی حیاتی در تأمین انرژی ملی ایفا می‌کند. در سال‌های اخیر، با توجه به فرسودگی تجهیزات، محدودیت‌های ناشی از تحریم و ضرورت حفظ ظرفیت تولید، اجرای دقیق، منظم و پیش‌دستانه تعمیرات اساسی اهمیتی دوچندان یافته است. شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) در همین راستا با امید کیانی، مدیر تعمیرات تجهیزات صنعتی و ماشین‌آلات فرآیندی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب به گفت‌وگو نشسته تا از جزئیات برنامه‌های اجرایی، چالش‌ها، نوآوری‌ها و دستاوردهای این حوزه راهبردی در سال ۱۴۰۴ و چشم‌انداز پیش‌رو مطلع شود.
با توجه به نقش کلیدی شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب در تأمین انرژی کشور، لطفاً درباره اهمیت تعمیرات اساسی در این شرکت توضیح دهید؟
شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب ۸۵ درصد نفت کشور و بخش قابل‌توجهی از گاز طبیعی را تولید می‌کند. بنابراین، هرگونه افت تولید در حد لحظه‌ای یا ساعت می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای بر تأمین انرژی، اقتصاد ملی و صادرات داشته باشد. تعمیرات اساسی یکی از حوزه‌های راهبردی این شرکت است که از اردیبهشت امسال، برنامه‌های گسترده‌ای در این زمینه آغاز شده و شامل تجهیزات ثابت و ماشین‌آلات دوار است. این فعالیت‌ها تحت مدیریت مستقیم مدیرعامل و از سوی مدیریت تعمیرات تجهیزات و ماشین‌آلات فرآیندی انجام می‌شود.
چه تعداد تجهیز در برنامه تعمیرات اساسی امسال قرار دارد و تاکنون چه مقدار پیشرفت حاصل شده است؟
از ابتدای فروردین امسال، از حدود ۳۰۰ تجهیز فرآیندی قابل ترخیص در برنامه تعمیرات اساسی سال ۱۴۰۴، تاکنون فعالیت‌های تعمیرات اساسی بیش از ۱۰۰ تجهیز فرآورشی آغاز شده است. از این میان، ۲۷ تجهیز تأثیر مستقیم و بسیار مهم در فرآیند تولید نفت دارند؛ مانند پیش‌گرمکن‌ها، نمک‌گیرهای برقی، برج‌های هیدروژن سولفوره‌زدا و مخازن ائتلاف‌کننده. تاکنون تعمیر اساسی پنج دستگاه از آن‌ها به پایان رسیده و بقیه نیز با شتاب مناسب در حال انجام هستند. فصل گرما بهترین زمان برای انجام تعمیرات اساسی تجهیزات در صنعت نفت و گاز است و همواره بین ۶۰ تا ۷۰ درصد تجهیزات و کارخانه‌های مندرج در برنامه تعمیرات اساسی سالانه، در ماه‌های گرم سال که در جنوب حدود ۷ ماه است، برنامه‌ریزی می‌شوند.
درباره تعریف و دامنه تعمیرات اساسی در مناطق نفت‌خیز توضیح دهید؟
تعمیرات اساسی یا اورهال شامل تجهیزات ثابت فرآیندی و ماشین‌آلات بالای ۴۰۰۰ اسب بخار در واحدهای بهره‌برداری و نمک‌زدایی، تلمبه‌خانه‌های نفت، ایستگاه‌های تقویت فشار گاز، ایستگاه‌های تزریق گاز، کارخانه‌ها و پالایشگاه‌های تولید گاز مایع و واحدهای شیرین‌سازی گاز است. تجهیزات ثابت باید در یک دوره چهار ساله و ماشین‌آلات سنگین در فرکانس‌های تعمیرات اساسی ۳۰ هزار ساعته، تحت عملیات تمیزکاری، بازرسی، تعمیر، تعویض قطعه، مونتاژ و صدور گواهینامه بهره‌برداری قرار گیرند تا با ایمنی کامل وارد چرخه فرآورش شوند.
در حوزه ماشین‌آلات سنگین چه تقسیم‌بندی‌هایی وجود دارد؟
در مناطق نفت‌خیز جنوب، ماشین‌آلات زیر ۴۰۰۰ اسب بخار که سبک محسوب می‌شوند، از سوی شرکت‌های بهره‌بردار تعمیر می‌شوند. اما تجهیزات سنگین یا Heavy Duty شامل توربین‌ها، کمپرسورها، پمپ‌ها، الکتروموتورهای ۱۱ هزار ولت و ژنراتورهای نیروگاهی با توان بالای ۴۰۰۰ اسب بخار، تحت نظارت مدیریت تعمیرات، تعمیر اساسی می‌شوند. این شرکت بزرگ‌ترین ناوگان ماشین‌آلات فرآیندی را نه‌تنها در سطح شرکت ملی نفت، بلکه در سطح ایران و خاورمیانه در اختیار دارد. این ناوگان شامل برندهای متنوعی از جمله توربین‌های رولزرویس انگلیس، سولار و GE آمریکا، سولزر سوئیس و توربین‌های قدیمی ساخت هلند با قدمت بیش از ۵۰ سال است. با وجود تحریم‌ها، متخصصان ما توانسته‌اند این تجهیزات را عملیاتی نگه دارند.
در نیمه نخست امسال چه اقدام‌های در حوزه تعمیرات اساسی انجام شده است؟
در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۴، طبق برنامه تعمیرات اساسی، ۱۲ ایستگاه تقویت فشار گاز و کارخانه گاز و گاز مایع به مدیریت تعمیرات محول شد. برای همه آن‌ها پیمانکار تعیین شده و کمبودهای کالایی تأمین شده است. تاکنون تعمیرات اساسی ۷ ایستگاه انجام شده که تعمیر ۴ ایستگاه زودتر از موعد مقرر به پایان رسید. این موفقیت‌ها با وجود کمبود کالا، محدودیت منابع انسانی و در اوج گرمای تابستان جنوب حاصل شده‌اند.
آیا این اقدامات تأثیر ملموسی بر تولید و محیط زیست داشته‌اند؟
در برخی کارخانه‌ها، برنامه تعمیراتی برای ۳۰ روز تنظیم شده بود، اما در عمل با همت همگانی، در ۱۵ یا ۲۰ روز به پایان رسیدند. این دستاوردها در بولتن‌های خبری شرکت ملی نفت و وزارت نفت نیز انعکاس یافته‌اند و نشان‌دهنده کاهش گازسوزی، بهبود محیط زیست و افزایش بهره‌وری تولید هستند. با همکاری واحدهای بهره‌بردار و استفاده از تجارب کارکنان، موفق شدیم تعمیرات تجهیزاتی را که سال‌ها عقب افتاده بودند، آغاز کنیم. برای مثال، مخازن ائتلاف‌کننده که خارج شدن آن‌ها از مدار سبب کاهش روزانه ۴۰ هزار بشکه تولید می‌شود، با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده بهینه از امکانات، در زمان کوتاه‌تری نسبت به گذشته تعمیر شدند.
آیا از روش‌های نوین در اجرای تعمیرات استفاده شده است؟
بله، برای بازدید فنی از داخل مخازن بزرگ، به‌جای داربست‌بندی سنتی که تا دو ماه زمان می‌برد، از روش‌های جدید مانند طناب‌بندی صنعتی و ساخت استراکچرهای قابل حرکت استفاده کردیم. این بالابر صنعتی از سوی مدیریت تعمیرات در مجتمع کارگاه مرکزی اهواز طراحی و ساخته شد و با همکاری تیم‌های مهندسی مکانیک، حتی کمانش آن‌ها نیز اندازه‌گیری شد تا ایمنی نفرات حفظ شود. هم‌اکنون پنج مخزن با این روش در عرض دو ماه و نیم آماده‌سازی شده‌اند و شهریور وارد سرویس می‌شوند. این اقدام مورد تقدیر مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب، ابراهیم پیرامون، نیز قرار گرفته است.
با توجه به فرسودگی تجهیزات، آیا تعمیرات اساسی کافی است؟
خیر، ما اکنون از مرحله تعمیرات اساسی عبور کرده‌ایم و وارد مرحله بازسازی شده‌ایم. برای مثال، توربینی با عمر کاری بیش از ۲۰۰ هزار ساعت را بازسازی کرده‌ایم، در حالی که طبق استاندارد شرکت سازنده، باید پس از ۱۵۰ هزار ساعت از مدار خارج می‌شد. اما با توجه به تحریم‌ها متخصصان ما با شهامت و توان فنی بالا آن را عملیاتی نگه داشتند.
آیا در حوزه ساخت داخل نیز اقدام‌های صورت گرفته است؟
شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب پرچم‌دار حمایت از ساخت داخل بوده است. در بخش تیغه‌های توربین‌های گازی، با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و مهندسان متالورژی، تیغه‌هایی با کوتینگ خاص طراحی و ساخته شده‌اند که عملکرد مطلوبی داشته‌اند. در مواردی نیز قطعات بی‌کیفیت تولید شده‌اند، اما بازرسی فنی ما توانسته آن‌ها را شناسایی و به شرکت‌ها اعلام کند.
از ابتدای سال ۱۴۰۴ تاکنون، ۱۰ دستگاه ماشین‌آلات دارای اولویت در حال تعمیر هستند، از جمله توربین‌های سولزر با روتورهایی به وزن ۷.۵ تن که وظیفه پمپاژ نفت به سوی جزیره خارک را دارند. همچنین توربین و کمپرسور کارخانه گاز و گاز مایع ۲۰۰ آغاجاری با قدمتی بیش از ۵۵ سال و کمپرسورهای تزریق گاز در نواحی کوپال و مارون نیز در حال تعمیر اساسی هستند.
با توجه به محدودیت‌های تأمین قطعات و حجم بالای پروژه‌ها، روش برون‌سپاری ماشین‌آلات فرآیندی را در پیش گرفته‌ایم. شرکت‌های توانمند داخلی از طریق مناقصات سالم انتخاب شده‌اند و با نظارت فنی دقیق ما، تعمیرات اساسی توربین‌ها و کمپرسورها را انجام می‌دهند. برخلاف برخی رویه‌ها در شرکت‌های دیگر، ما در تمام مراحل از باز کردن توربین تا تست نهایی، نظارت فنی مستقیم داریم تا از کیفیت کار اطمینان حاصل شود.
نقش نیروی انسانی در این فرآیندها چقدر حیاتی است؟
در شرایطی که تجهیزات روباتیک وجود ندارد، نیروی انسانی متخصص نقش کلیدی دارد. برای تربیت یک تعمیرکار توربین، حداقل سه تا پنج سال تجربه لازم است. تعمیرکار ماشین زیاد داریم، اما تعمیرکار توربین بسیار کم است، حتی در سطح مناطق نفت‌خیز. در مدیریت تعمیرات، کارهای انحصاری در سطح کشور انجام می‌دهیم. برای مثال، کارگاه مرکزی که از دهه ۸۰ میلادی تأسیس شده، وظیفه اورهال توربین‌های برند رولزرویس و سولار آمریکا را بر عهده دارد. این کارگاه با قدمتی نزدیک به ۳۰ سال، زیر نظر مستقیم شرکت رولزرویس تجهیز شده است.
آیا زیرساخت‌های آموزشی برای تربیت نیروهای متخصص کافی بوده‌اند؟
متأسفانه یکی از اشتباهات بزرگ، تعطیلی پنج آموزشگاه فنی‌حرفه‌ای و یک هنرستان صنعتی شرکت ملی نفت ایران در مناطق نفت‌خیز جنوب بود که سبب حذف لایه کارگر و تکنیسین در صنعت نفت شد. وقتی یک نیروی انسانی بازنشسته می‌شود، باید طی پنج سال قبل از آن، نیروی جایگزین در کنارش آموزش ببیند، نه اینکه شش ماه مانده به بازنشستگی تازه نفر جدید وارد شود.
در حوزه ایمنی و انتقال تجربه چه اقدام‌های انجام داده‌اید؟
خوشبختانه در سال گذشته هیچ حادثه منجر به فوتی در پروژه‌های تعمیرات اساسی ما رخ نداده، در حالی که در برخی شرکت‌های بهره‌بردار چنین اتفاق‌هایی افتاده است. بنده به‌عنوان مدیر تعمیرات وظیفه دارم حداقل سه تا چهار نفر مثل خودم را آموزش دهم. در تعمیرات اساسی ناحیه مارون، یک نیروی جوان را به‌عنوان رئیس تعمیرات اساسی منصوب کرده‌ام تا این انتقال تجربه عملی شود.
ضریب اضافه‌کاری برای کارکنان تعمیرات اساسی باید متناسب با سختی کارشان باشد. بنده تلاش می‌کنم هم از نظر مالی و هم معنوی، ارزش کار آن‌ها را برجسته کنم. وقتی کار آن‌ها در سایت‌های خبری منتشر می‌شود، احساس غرور و تأثیرگذاری پیدا می‌کنند. این انگیزه، مهم‌ترین سرمایه ما برای حفظ کیفیت و استمرار عملیات تعمیرات اساسی در صنعت نفت است.
جواد اصغری
نظر شما