به گزارش خبرنگار شانا، دیپلماسی انرژی در جهان امروز تنها یک ابزار اقتصادی نیست، بلکه ابزاری راهبردی برای افزایش نفوذ سیاسی، تضمین امنیت ملی و مدیریت چالش‌های بین‌المللی شناخته می‌شود. از همین رو تقویت دیپلماسی انرژی به یکی از اولویت‌های کلیدی وزارت نفت در دولت چهاردهم تبدیل شده و با جدیت دنبال می‌شود.
رکوردشکنی صادرات نفت ایران در سایه تشدید تحریم‌ها
در سال نخست فعالیت دولت چهاردهم، وزارت نفت توانست با وجود فشار شدید تحریم‌ها، رکوردهای تازه‌ای در صادرات نفت ایران ثبت کند. بنا بر اعلام محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت در دی ۱۴۰۳، رکورد ۱۰ ساله صادرات نفت شکسته شد، همچنین رکوردزنی صادرات نفت ایران در یک سال اخیر، اذعان رسانه‌های خارجی را نیز به همراه داشته است. بر اساس اعلام شرکت بین‌المللی ردیابی نفتکش‌ها ورتکسا، میانگین صادرات نفت خام ایران در ۲۰ روز ابتدایی ژوئن ۲۰۲۵ (۱۱ تا ۳۰ خرداد) به یک میلیون و ۸۰۰ هزار بشکه در روز رسیده که بالاترین سطح ثبت‌شده تاکنون است.
این در شرایطی است که تحریم‌های ظالمانه و تنش‌های ژئوپلیتیکی شدت گرفته است. بدون شک دستیابی به چنین موفقیتی بدون استفاده از دیپلماسی فعال، یافتن بازارهای جدید و تقویت روابط با چین به‌عنوان خریدار سنتی نفت ایران امکان‌پذیر نبود.
طبق آخرین آمار، در چهار ماه نخست سال ۱۴۰۴، صادرات نفت خام و میعانات گازی ایران به‌طور میانگین روزانه ۲۱ هزار بشکه بیشتر از مدت مشابه سال قبل بوده است. این افزایش در شرایطی محقق شده که دولت آمریکا در همین بازه زمانی ۱۴ بسته تحریمی جدید شامل ۴۶۵ مورد تحریم علیه ایران اعمال کرده است.
حضور پررنگ ایران در اوپک و مجامع انرژی جهان
وزارت نفت در یک سال اخیر از ظرفیت سازمان‌های بین‌المللی به‌خوبی بهره گرفت. حضور فعال وزیر نفت در نشست‌های اوپک (اوپک) و مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌ئی‌سی‌اف) نمونه بارزی از این نقش‌آفرینی است. افزون بر این، مشارکت ایران در مجمع بین‌المللی انرژی، کنوانسیون تغییر اقلیم سازمان ملل، سازمان همکاری شانگهای و بریکس جایگاه کشور را در عرصه انرژی جهانی پررنگ‌تر کرد.
یکی از اقدام‌های مهم در این زمینه، میزبانی بیست‌وششمین نشست وزارتی جی‌ئی‌سی‌اف در پاییز ۱۴۰۳ بود؛ نشستی که درست چند روز پس از تجاوز رژیم صهیونیستی به حریم هوایی ایران برگزار شد و در آن، کشورهای عضو اقدام‌های خصمانه این رژیم را محکوم و آن را تهدیدی برای امنیت انرژی جهان قلمداد کردند.
همچنین محسن پاک‌نژاد، در نخستین سال فعالیت خود به‌عنوان وزیر نفت، به ریاست اوپک برگزیده شد. هرچند انتخاب رئیس اوپک بر اساس حروف الفبا انجام می‌شود، اما همزمانی این مسئولیت با شرایط حساس بازار جهانی نفت، به ایران یک اهرم سیاسی مهم بخشید.
در کنار اینها، وزیر نفت دیدارها و نشست‌های متعددی با مقام‌های خارجی ازجمله وزرای عراق، عمان، افغانستان، ترکمنستان، تاجیکستان، بولیوی، ونزوئلا و نیجریه برگزار کرد.
جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در نفت و گاز
دیپلماسی انرژی وزارت نفت تنها محدود به روابط با دولت‌ها نبود، بلکه بخش خصوصی نیز مورد توجه قرار گرفت. در همین راستا، رویداد «تحول در سرمایه‌گذاری و توسعه بالادست نفت و گاز ایران» در بهار امسال با حضور نمایندگانی از ۳۰ کشور برگزار شد. هدف این رویداد معرفی بسته‌های جذاب سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز بود، همچنین حضور گسترده شرکت‌های خارجی در بیست‌ونهمین نمایشگاه بین‌المللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی نشانه‌ای از عزم وزارت نفت در اتخاذ این رویکرد بود.
تلاش برای افزایش سهم ایران در تجارت گاز جهانی
گاز طبیعی بر اساس نظر کارشناسان، همچنان اصلی‌ترین حامل انرژی در دهه‌های آینده خواهد بود. ایران با تولید سالانه ۲۸۰ میلیارد مترمکعب گاز، سومین تولیدکننده جهان است، اما سهم ما در تجارت جهانی گاز کمتر از یک درصد است. به همین دلیل افزایش سهم ایران در تجارت گاز به یکی از تکالیف برنامه هفتم توسعه تبدیل شد.
در همین راستا، مذاکرات متعددی با کشورهای منطقه ازجمله روسیه، ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان برای واردات، صادرات و معاوضه گاز انجام شد که دستاوردهای قابل‌توجهی به همراه داشت.
پیگیری برای اجرای پروژه راهبردی واردات گاز از روسیه
پیگیری تفاهم‌نامه واردات گاز از روسیه ازجمله اقدام‌های مهم در این مدت بود. در یک سال گذشته، نشست‌های متعددی برای بررسی زیرساخت‌های اجرایی این طرح برگزار شد. این موضوع در حاشیه اجلاس بریکس در کازان و نشست کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ایران و روسیه در مسکو نیز پیگیری شد. یکی از چالش‌ها، انتخاب مسیر انتقال گاز بود که سرانجام مسیر زمینی از طریق خاک جمهوری آذربایجان به‌عنوان گزینه اصلی تعیین شد.
محسن پاک‌نژاد، وزیر نفت در حاشیه برگزاری هجدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی ایران و روسیه در اردیبهشت امسال در این خصوص گفت: پیش‌تر تفاهم‌نامه‌ای برای واردات سالانه ۵۵ میلیارد مترمکعب گاز (معادل حدود ۱۵۰ میلیون مترمکعب در روز) از روسیه به ایران امضا شده است. در این نشست ضمن بررسی مسیرهای انتقال، استفاده از مسیر زمینی از طریق خاک جمهوری آذربایجان تفاهم حاصل شد. وی همچنین به فاز دوم این پروژه اشاره کرد و گفت: پیگیری‌های بیشتری برای اجرایی شدن آن در دستور کار قرار دارد.
آغاز سوآپ گاز ترکمنستان به ترکیه از مسیر ایران
یکی دیگر از موفقیت‌های وزارت نفت در این مدت، آغاز پروژه سوآپ گاز ترکمنستان به ترکیه از مسیر ایران بود که از مارس ۲۰۲۵ عملیاتی شد. این پروژه گامی مهم برای تقویت جایگاه ایران به‌عنوان هاب انرژی منطقه‌ای محسوب می‌شود و نشان‌دهنده عزم دولت چهاردهم برای توسعه دیپلماسی انرژی است.
کارشناسان انرژی معتقدند این پروژه از ابعاد مختلف مانند مقدار گازی که در ناحیه شمال شرق کشور تحویل می‌گیریم، همچنین تعاملات دیگری که با ترکمنستان و ترکیه داریم، حائز اهمیت است و تأثیر قابل‌توجهی بر روابط متقابل ایران، به‌ویژه در زمینه تجارت گاز و سایر فرآورده‌های نفتی دارد.
از طرف دیگر در زمینه واردات گاز از ترکمنستان، با امضای یک یادداشت تفاهم در شهریور ۱۴۰۳، کارگروه مربوط به احیای قرارداد تشکیل شد، همچنین در زمینه قراردادهای صادراتی، قراردادهای جاری به کشورهای ترکیه و ارمنستان همچنان تداوم داشته و جاری است.
تمدید قرارداد صادرات گاز به عراق تا سال ۲۰۲۸
در فروردین امسال و در جریان سفر وزیر نفت به بغداد، چهار تفاهم‌نامه مهم امضا شد که یکی از آنها تمدید قرارداد صادرات گاز به عراق تا سال ۲۰۲۸ بود. ارزش این قرارداد سالانه ۱۴ میلیارد دلار برآورد می‌شود. افزون بر این، بخشی از توافق‌ها به حضور شرکت‌های ایرانی در پروژه‌های اکتشاف دریایی و همچنین بهره‌برداری از گازهای همراه در عراق مربوط می‌شود. قرار است سرمایه‌گذاری در این زمینه از سوی بخش خصوصی ایران انجام گیرد.
درمجموع وزارت نفت در سال نخست دولت چهاردهم با وجود شرایط پیچیده بین‌المللی توانست دیپلماسی انرژی ایران را با قوت ادامه دهد؛ از رکوردشکنی صادرات نفت خام و انعقاد قراردادهای گازی تا حضور پررنگ در مجامع بین‌المللی انرژی. با این حال مسیر تقویت دیپلماسی انرژی همچنان ادامه دارد و دستاوردهای بیشتری در این حوزه انتظار می‌رود.
نظر شما