پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد در سرخس به‌عنوان تنها تولیدکننده گاز طبیعی شمال شرق ایران، نقش محوری در تأمین پایدار انرژی استان‌های خراسان و نواحی شمالی کشور ایفا می‌کند. این پالایشگاه با ظرفیت بالای فرآورش گاز طبیعی یکی از ارکان اصلی شبکه انتقال و توزیع گاز کشور به‌شمار می‌آید و عملکرد آن، تأثیر مستقیم بر ثبات جریان گاز در بخش‌های خانگی و صنعتی منطقه دارد. این پالایشگاه امسال نیز با ثبت رکورد تاریخی تولید روزانه ۵۸ میلیون و ۴۲ هزار مترمکعب گاز، جایگاه خود را در میان مجموعه‌های راهبردی صنعت گاز کشور تثبیت کرد. این دستاورد چشمگیر که در نتیجه اجرای دقیق برنامه‌های تعمیرات اساسی، نوسازی تجهیزات، افزایش ظرفیت پالایش و ذخیره‌سازی و اتکای کامل به توان متخصصان داخلی به‌دست آمده است، نقشی کلیدی در پایداری جریان انرژی به استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی و نواحی شمالی کشور ایفا می‌کند.
پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد که در نزدیکی میدان گازی خانگیران در سرخس قرار دارد، در فصل زمستان روزانه تا ۵۸ میلیون مترمکعب گاز به خط انتهایی تزریق می‌کند که معادل حدود ۷ درصد کل گاز تولیدی کشور است. تعمیرات اساسی هر پنج واحد تصفیه گاز ترش این پالایشگاه امسال طبق برنامه انجام شده است و پالایشگاه آماده ورود به فصل حداکثر تولید است.
یحیی فیضی، مدیرعامل پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد در گفت‌وگو با شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) مهم‌ترین دستاوردها، برنامه‌های توسعه‌ای و چالش‌های پیش‌رو این پالایشگاه را تشریح کرده است؛ گفت‌وگویی خواندنی که در ادامه می‌خوانید.
پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد چه سهمی در تأمین گاز طبیعی شبکه سراسری و پایداری جریان گاز در شمال شرق کشور دارد؟
پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد در فصل زمستان روزانه تا ۵۸ میلیون مترمکعب گاز به خط انتهایی تزریق می‌کند که معادل حدود ۷ درصد کل گاز تولیدی کشور است. این پالایشگاه به‌عنوان تنها تولیدکننده گاز در شمال شرق کشور، نقش حیاتی در تأمین پایدار نیاز منطقه دارد. ظرفیت اسمی واحدهای تصفیه گاز ترش ۴۱.۵ میلیون مترمکعب در روز است که هم‌اکنون به ۵۰ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته است، همچنین تأسیسات ذخیره‌سازی شوریجه نیز نقش مهمی در تأمین پایدار گاز ایفا می‌کند؛ در هشت ماه اول سال روزانه حدود ۱۰ میلیون مترمکعب گاز در زیر زمین و میدان گازی شوریجه تزریق و ذخیره می‌شود و در چهار ماه پایانی و سرد سال که مصرف گاز کشور افزایش می‌یابد، روزانه حدود ۲۰ میلیون مترمکعب گاز از این میدان برداشت می‌شود تا به‌ویژه نیاز منطقه به‌طور کامل تأمین شود، البته هم‌اکنون تزریق گاز به این میدان به ۱۳ میلیون مترمکعب در روز افزایش یافته است.
ترکیب سبد محصولات پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد چگونه است؟
در مجتمع گازی پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد افزون بر تولید و ذخیره‌سازی، گازهای سمی در فرآیند پالایش گاز، تصفیه و در واحدهای بازیافت به گوگرد تبدیل می‌شوند. به‌طور کلی سالانه حدود ۴۸۰ هزار تن گوگرد در این پالایشگاه به تولید می‌رسد. همچنین یک پالایشگاه کوچک نفت در دل این مجتمع گازی وجود دارد که میعانات گازی را به فرآورده‌هایی مانند حلال، نفتا، نفت سفید و نفت‌گاز تبدیل می‌کند.
شاخص‌ترین اقدام‌ها و دستاوردهای یک سال گذشته پالایشگاه چه بوده است؟
پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد در یک سال گذشته موفق شد عملکردی شاخص و فراتر از برنامه داشته باشد. به‌طوری که پارسال در مهر حدود ۴ میلیون مترمکعب و در آبان حدود ۲۲ میلیون مترمکعب بیش از برنامه تولید شد و درمجموع ۷۲۰ میلیون مترمکعب گاز بیشتر به خط تزریق شد. این تولید اضافی فرصت مناسبی ایجاد کرد تا نیروگاه‌های شمال کشور بتوانند سوخت گاز خود را تأمین کنند.
افزون بر این پالایشگاه در زمستان پارسال موفق شد به رکورد ۵۸ میلیون و ۴۲ هزار مترمکعب در روز دست یابد که بالاترین مقدار تولید در ۴۲ سال گذشته است. تعمیرات اساسی، برنامه‌ریزی منظم نگهداشت و برداشت بهینه ازسوی کارکنان سبب شد در چهار ماه پایانی ۱۴۰۳، واحدها بدون هیچ کاهش تولیدی به‌طور پایدار فعالیت کنند.
با توجه به افزایش مصرف گاز در فصول سرد، چه برنامه‌های راهبردی و عملیاتی برای حفظ پایداری جریان گاز انجام شده است؟
برنامه تعمیرات اساسی در تابستان همانند سایر پالایشگاه‌های گازی به‌طور کامل اجرا و تجهیزات و مواد شیمیایی مورد نیاز آماده شده است. آموزش و توانمندسازی سرمایه انسانی نیز در دستور کار مستمر قرار دارد و با بهره‌گیری از دستورعمل‌ها و چک‌لیست‌های پیش‌بینی بحران‌ها، تمام شرایط لازم برای مواجهه با چالش‌های ناشی از افزایش مصرف در زمستان و دیگر موارد پیش‌بینی شده است. این اقدام‌ها سبب می‌شود در چهار ماه پایانی سال بدون هیچ کاهش تولیدی، پایداری تولید در پالایشگاه محقق شود.
تعمیرات اساسی اخیر در چه بازه زمانی انجام شد و چه دستاوردهایی به همراه داشته است؟
تعمیرات اساسی پالایشگاه از ۱۵ فروردین آغاز می‌شود و با برنامه‌ریزی دقیق در شهریور به پایان می‌رسد. خوشبختانه این روند امسال نیز مطابق برنامه پیش رفت و تعمیرات هر پنج واحد تصفیه گاز ترش تکمیل شد و آماده ورود به فصل حداکثر تولید است. تنها واحدی که هنوز در حال کار است، فرآیند تعویض کاتالیست‌های واحد دوم بازیافت گوگرد است که در اواسط مهر به پایان می‌رسد. با اتمام تعمیرات اساسی واحدهای پنج‌گانه تصفیه گاز ترش، هم‌اکنون هیچ مانعی برای رسیدن به حداکثر تولید وجود ندارد.
نقش پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد در مسیر تحقق اهداف کلان وزارت نفت چگونه تعریف شده است؟
نقش وزارت نفت در تأمین انرژی کشور چه در سوخت‌های مایع و چه در تأمین گاز بسیار ویژه است. این نقش در زمستان گذشته به‌خوبی ایفا شد و این پالایشگاه تلاش دارد به‌عنوان عضوی از زنجیره تأمین انرژی، برنامه‌هایی را که از سوی بالادست ابلاغ می‌شود به‌صورت پایدار تأمین کند که تاکنون با یاری خداوند و همکاری متخصصان و همکاران از عهده این کار برآمده است.
چه چالش‌هایی پیش روی فعالیت پالایشگاه است و برای رفع آنها چه برنامه‌ای دارید؟
پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد در مسیر فعالیت خود با چالش‌هایی روبه‌رو است، اما این چالش‌ها می‌توانند به فرصت‌های ارزشمند تبدیل شوند. همکاران ما با همین نگاه، افق ۱۰ سال آینده پالایشگاه را ترسیم کرده‌اند. در این افق، موضوعات کلیدی همچون تأمین خوراک گاز ترش پالایشگاه، مصرف و تأمین آب مورد نیاز، وضع نیروگاه و تأمین برق پایدار و تعمیر یا تعویض تجهیزات و دستگاه‌هایی که در طول زمان فرسوده می‌شوند، به‌طور دقیق بررسی شده است.
افزون بر این یکی از مهم‌ترین محورهای برنامه، آماده‌سازی سرمایه‌های انسانی و اجرای طرح جانشین‌پروری برای دهه آینده است تا نیروی متخصص و کارآمد مورد نیاز در سال‌های آتی در اختیار پالایشگاه باشد. درمجموع، این برنامه جامع به‌زودی در قالب برنامه افق ۱۰ ساله پالایشگاه به شرکت ملی گاز ایران ارائه می‌شود.
پالایشگاه چه برنامه‌هایی برای مقابله با تأثیرات احتمالی افزایش تحریم‌ها دارد؟
تحریم‌ها موضوع جدیدی نیست و سال‌ها با آن مواجه بوده‌ایم. با اتکای به اقتصاد مقاومتی در بسیاری از حوزه‌های مورد نیاز صنعت نفت و گاز خودکفا شده‌ایم. برای نمونه، تقریباً ۱۰۰ درصد بخش مکانیک و ابزارآلات مورد نیاز پالایشگاه در کشور داخلی‌سازی شده‌اند، بنابراین بازگشت تحریم‌ها تأثیری بر تولید پایدار ندارد.
آیا نوآوری و فناوری‌های جدیدی در پالایش و بهینه‌سازی مصرف انرژی در مجموعه به کار گرفته شده است؟
جمع‌آوری گازهای مشعل یکی از اقدام‌های مهم پالایشگاه است. پیش از این، طبق طراحی اولیه پالایشگاه حدود ۲۴ هزار مترمکعب در ساعت گاز ضایعاتی به سمت مشعل می‌رفت، اما این مقدار اکنون با اجرای پروژه کاهش گازهای ارسالی به مشعل به کمتر از ۷۰۰ مترمکعب در ساعت کاهش یافته است. این اقدام افزون بر اینکه دستیابی به اهداف برنامه ششم توسعه را محقق کرد، مقدار قابل‌توجهی گاز که برای مثال به اندازه مصرف سه شهر مانند سرخس، خواف و کاشمر است، بازیابی شده و در بویلرهای پالایشگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اجرای پروژه تغلیظ گاز اسیدی در واحدها اقدام شاخص دیگری است که سبب کاهش ترکیبات آلاینده، افزایش دمای کوره واحدهای بازیافت گوگرد از ۸۶۰ به نزدیک ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد و بهبود راندمان کوره شده است. این تغییر نیاز به تعویض کاتالیست‌ها را کاهش داده و به افزایش تولید گوگرد به مقدار ۱۱ هزار تن منجر شده است.
افزون بر این، گاز دی‌اکسید کربن که حدود ۶ درصد از گاز خام ورودی را تشکیل می‌دهد، به خلوص بالای ۹۶ درصد رسیده و روزانه ۴۰۰ تن از این گاز تولید می‌شود. این محصول از طریق مزایده به یک شرکت دانش‌بنیان واگذار شده است که در زنجیره تولید به محصولاتی با ارزش افزوده تبدیل شود و در برنامه‌های آینده این شرکت صادرات دی‌اکسید کربن مایع نیز پیش‌بینی شده است.
در پالایشگاه گاز شهید هاشمی‌نژاد، مؤلفه‌های محیط زیستی به‌عنوان خط قرمز مورد توجه است. در طراحی اولیه حدود ۳.۹ درصد گاز ورودی به‌عنوان سوخت مصرف می‌شد که با اجرای پروژه‌های بهبود، این رقم به ۲.۵ درصد کاهش یافت. همچنین مصرف آب پالایشگاه که پیش‌تر حدود ۴ هزار مترمکعب در روز بود، اکنون با اجرای طرح‌هایی مانند ایجاد واحدهای تصفیه پساب و نیز بازچرخانی آب با وجود اضافه شدن واحدهای ذخیره‌سازی و دیگر واحدهای جانبی به حدود ۲ هزار و ۵۰۰ مترمکعب در روز کاهش‌یافت، همچنین با ایجاد واحد تغلیظ گاز اسیدی و افزایش تولید گوگرد، انتشار آلاینده SO۲ نیز کاهش یافته است. بخش اعظمی از گوگرد تولیدی این مجتمع نیز به‌صورت دانه‌بندی شده تولید می‌شود که در حمل‌ونقل و بارگیری از آلودگی محیط زیست جلوگیری می‌کند.
همکاری پالایشگاه با شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور در چه سطحی قرار دارد؟
در دنیای امروز بدون استفاده از دانش روز و به‌ویژه ظرفیت علمی و فنی شرکت‌های دانش‌بنیان، افزایش بهره‌وری و پایداری تولید غیرممکن است. به همین منظور، پالایشگاه شهید هاشمی‌نژاد تفاهم‌نامه‌های گسترده‌ای با دانشگاه‌های کشور، پارک‌های علم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان دارد. هدف این همکاری‌ها استفاده از توان علمی و فناورانه برای اجرای پروژه‌ها و بهبود فرآیندهاست. در پروژه‌های مختلف پالایشگاه، ازجمله جمع‌آوری گازهای مشعل، تغلیظ گاز اسیدی و بازچرخانی آب، همواره دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان در کنار گروه‌های فنی پالایشگاه حضور داشته و نقش مؤثری در موفقیت این طرح‌ها ایفا کرده‌اند.
پالایشگاه همسو با عمل به نقش مسئولیت‌های اجتماعی چه اقدام‌هایی انجام داده است؟
پایداری کسب‌وکار در منطقه سرخس بر سه محور اقتصاد، محیط زیست و مسئولیت اجتماعی استوار است. در این میان، مسئولیت اجتماعی یکی از محورهای اصلی پایداری به شمار می‌رود، زیرا معتقدیم نعمت خدادادی که در منطقه خانگیران و سرخس نهفته است (منابع گازی) باید به نفع مردم به‌ویژه مردم شریف سرخس و روستاهای اطراف پالایشگاه بهره‌برداری شود. به همین دلیل، تلاش شده است با توانمندسازی جوامع محلی، ایجاد اشتغال و تأسیس مرکز رشد پالایشگاه، ایده‌های جوانان مستعد به محصول تبدیل شود. این مرکز رشد که نخستین نمونه از نوع خود در سطح وزارت نفت و در مجاورت صنعت است، با هدف شناسایی و حمایت از ایده‌های جوانان خلاق شهرستان راه‌اندازی شده است. در این مرکز، ایده‌های نوآورانه با بهره‌گیری از کارگاه‌ها و آزمایشگاه‌های این شرکت به محصولات قابل تولید تبدیل می‌شوند و سپس مسیر تولید انبوه و جذب سرمایه‌گذار برای آنها فراهم می‌آید.
محصولات تولیدی این گروه‌ها یا استارت‌آپ‌ها، در دو حوزه عرضه می‌شوند؛ نخست محصولاتی که در صنعت نفت و گاز کاربرد دارند و ازسوی خود پالایشگاه یا دیگر شرکت‌های صنعت خریداری می‌شوند و دوم، محصولاتی که مورد نیاز جامعه و مردم منطقه هستند. از زمان راه‌اندازی مرکز رشد از سال ۱۳۹۶ تاکنون، پنج استارت‌آپ به مرحله بلوغ و درآمدزایی رسیده و ۱۷ استارت‌آپ دیگر فعال هستند. افزون بر این، با مهارت‌آموزی و توانمندسازی پیمانکاران محلی، بخش قابل‌توجهی از فعالیت‌های تعمیرات اساسی و پروژه‌های پالایشگاه از سوی نیروهای شهرستان انجام می‌شود و برخی از این پیمانکاران پروژه‌های دیگر پالایشگاه‌ها را نیز برعهده دارند.
مژگان فرجی
نظر شما