پروژه جمع‌آوری گازهای مشعل، نه‌تنها یک ضرورت زیست‌محیطی، بلکه اقدامی راهبردی برای ارتقای بهره‌وری در صنعت نفت و جلوگیری از اتلاف منابع ملی است. در دهه‌های اخیر سوزاندن گازهای همراه در میدان‌های نفتی کشور سبب هدررفت انرژی، زیان اقتصادی و افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای شده است. از این رو اجرای برنامه‌های جامع برای جمع‌آوری، تصفیه و استفاده اقتصادی از این گازها، گامی اساسی در مسیر توسعه پایدار، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و تحقق اهداف زیست‌محیطی کشور به‌شمار می‌رود. این طرح‌ها می‌توانند با ایجاد ارزش افزوده در زنجیره تولید انرژی، در بحث تأمین امنیت انرژی و رشد اقتصادی کشور نیز مؤثر باشند.
پروژه جمع‌آوری گازهای مشعل یکی از موضوعات راهبردی صنعت نفت ایران است که اکنون در دولت چهاردهم به‌عنوان یک مأموریت ملی دنبال می‌شود. پس از افتتاح طرح ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ در دهلران، رئیس‌جمهوری بر ضرورت تسریع در روند جمع‌آوری گازهای همراه تأکید کرد و به همین منظور «کارگروه جمع‌آوری گازهای مشعل وزارت نفت» با تدبیر وزیر نفت در قالب یک واحد تسهیل‌گر تشکیل شد تا با رویکرد تسهیلگری، موانع موجود را از مسیر پروژه‌های جمع‌آوری گازهای مشعل بردارد.
در سال‌های گذشته اگرچه اقدام‌های متعددی برای جمع‌آوری گازهای مشعل انجام شد، تاکنون اهداف مدنظر به‌صورت کامل محقق نشده است. امروز با توجه به الزامات برنامه هفتم توسعه، وزارت نفت متعهد شده است سالانه حدود ۱۶ میلیارد مترمکعب رقمی معادل ۴۳ میلیون مترمکعب در روز از گازهای مشعل کشور را جمع‌آوری کند.
محسن محمدپور، دستیار وزیر نفت و رئیس کارگروه جمع‌آوری گازهای مشعل وزارت نفت در گفت‌وگو با شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) تازه‌ترین اقدام‌ها، اهداف راهبردی و برنامه‌های پیش رو در زمینه جمع‌آوری گازهای همراه را تبیین کرد.
اهداف و ساختار تشکیل کارگروه جمع‌آوری گازهای مشعل چگونه تعریف شده است؟
تشکیل این کارگروه به‌طور مستقیم پس از دستور مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری در زمان افتتاح پروژه جمع‌آوری گازهای مشعل دهلران (ان‌جی‌ال ۳۱۰۰) انجام شد. رئیس‌جمهوری در همان مراسم به وزیر نفت تأکید کرد که روند جمع‌آوری گازهای مشعل باید تسریع شود. وزیر نفت نیز با یک تدبیر ویژه این کارگروه را در قالب یک واحد تسهیل‌گر تشکیل دادند. مأموریت اصلی این کارگروه رفع موانع، تسریع در پروژه‌ها و پیگیری منسجم طرح‌های جمع‌آوری گازهای همراه و مشعل است.
درواقع هدف این است که با هم‌افزایی میان شرکت ملی نفت، شرکت ملی گاز، شرکت ملی صنایع پتروشیمی، شرکت‌های پیمانکار و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی، پروژه‌های در حال اجرا به‌سرعت به نتیجه برسند. پیش از این، پراکندگی تصمیم‌گیری و طولانی شدن فرآیندها مانع تحقق اهداف می‌شد، اما اکنون با تمرکز مدیریتی در قالب این کارگروه، همه اقدام‌ها از مسیر واحدی هدایت می‌شود.
ما مأموریت داریم که تا پایان سال ۱۴۰۶، ۴۳ میلیون مترمکعب در روز از گازهای مشعل کشور را جمع‌آوری کنیم. این هدف درواقع تحقق زودتر از موعد اهداف برنامه هفتم توسعه است که عدد ۱۶ میلیارد مترمکعب در سال را برای پایان برنامه تعیین کرده است. به‌طور کلی جهت‌گیری اصلی ما سرعت‌بخشی، شفاف‌سازی و تسهیلگری در کل زنجیره پروژه‌های جمع‌آوری گازهای همراه است.
پروژه‌های اصلی جمع‌آوری گازهای مشعل کشور کدام‌اند؟
هم‌اکنون پنج پروژه بزرگ ملی در این حوزه در حال اجراست. نخست، پروژه ان‌جی‌ال ۳۱۰۰ دهلران که گازهای همراه و مشعل را در حوزه شرکت نفت مناطق مرکزی در استان ایلام جمع‌آوری می‌کند. دوم، پروژه ان‌جی‌ال ۳۲۰۰ یا پالایشگاه گاز هویزه خلیج فارس که گاز مشعل در منطقه غرب کارون و حوزه کاری شرکت نفت و گاز اروندان را جمع‌آوری می‌کند. سوم، طرح جمع‌آوری گازهای مشعل توسط پتروشیمی مارون برای میدان‌های اهواز و مارون است، این طرح نه‌تنها اقدام به جمع‌آوری، بلکه اقدام به بهسوزی و کاهش آلایندگی مشعل‌ها تا زمان جمع‌آوری نیز می‌کند.
چهارم، پروژه بزرگ جمع‌آوری گازهای مشعل در پالایشگاه گاز بیدبلند خلیج فارس است که نزدیک به ۱۷ میلیون مترمکعب گاز در روز را از مشعل‌های میدان‌های مارون، آغاجاری، رگ سفید، گچساران و بی‌بی‌حکیمه جمع‌آوری می‌کند. پروژه پنجم نیز مربوط به حوزه دریایی (آف‌شور) است که حدود ۸ میلیون مترمکعب در روز از گاز میدان‌های فروزان و سایر میدان‌های دریایی را جمع‌آوری می‌کند.
افزون بر این طرح‌ها، چند پروژه کوچک‌تر در پالایشگاه‌های گازی عسلویه (سایت‌های پارس ۱ و پارس ۲) تعریف شده که درمجموع حدود ۷ میلیون مترمکعب گاز مشعل در روز را جمع‌آوری خواهند کرد. وزارت نفت برای دوره گذار تا بهره‌برداری کامل این پروژه‌های بلندمدت، طرح‌های کوتاه‌مدتی نیز اجرا کرده که در قالب قراردادهای موقت مزایده و فروش، گازهای مشعل را جمع‌آوری و فرآوری می‌کند تا از هدررفت حتی یک فوت‌مکعب گاز نیز جلوگیری شود.
نکته مهم این است که همه این پروژه‌ها با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی اجرا می‌شود و وزارت نفت در نقش تسهیل‌گر، پشتیبانی لازم را در حوزه مجوزها، زیرساخت‌های اولیه مانند آب و برق و رفع موانع اداری به‌عهده دارد تا پروژه‌ها با سرعت به مرحله بهره‌برداری برسند.
در مسیر اجرای این پروژه‌ها چه موانعی وجود داشته و چه اقدام‌هایی برای رفع آنها انجام شده است؟
در آغاز کار، ۱۰ مانع عمده در مسیر پروژه‌ها شناسایی و از سوی وزیر نفت به ریاست جمهوری اعلام و با دستور رئیس‌جمهوری، مقرر شد این موارد در یک هفته برطرف شود. بخشی از این موانع مربوط به مسائل گمرکی و تخصیص ارز بود. برای نمونه برخی تجهیزات واردشده در گمرک متوقف و بعضاً پس از متروکه شدن به مزایده گذاشته می‌شد، همچنین در زمینه استفاده از ظرفیت تولید داخل، سامانه توانیران در برخی موارد به چالش تبدیل شده بود، زیرا در تجهیزات خاص مانند کمپرسور و ابزار دقیق در کلاس فنی مورد نیاز صنعت نفت، تولید داخلی کافی وجود ندارد.
بر اساس دستور رئیس‌جمهوری، مقرر شد هر جا تولید داخلی کفایت نکرد، وزارت صمت امکان واردات این اقلام را فراهم کند، همچنین تفاهم‌نامه مهمی با سازمان حفاظت محیط زیست امضا شد تا مجوزهای زیست‌محیطی پروژه‌ها که قبلاً تا پنج ماه طول می‌کشید، ظرف ۱۰ روز در تهران صادر شود. این اقدام بزرگ به‌دلیل ماهیت سبز پروژه‌های جمع‌آوری گازهای مشعل و با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست انجام شد که جا دارد از معاونت محیط انسانی این سازمان تشکر ویژه کنم.
از سوی دیگر، برای رفع معارضین محلی و مسائل زمین، قوه قضائیه، استانداری‌ها و فرمانداری‌ها نیز به همکاری مکلف شدند و دستوراتی هم به بانک مرکزی داده شد تا در حوزه تأمین مالی پروژه‌ها تسهیلگری کند. مجموع این اقدام‌ها، مسیر پروژه‌ها را از نظر قانونی و اجرایی بسیار روان‌تر کرده است.
جمع‌آوری گازهای مشعل چه منافع اقتصادی و زیست‌محیطی برای کشور دارد؟
ارزش اقتصادی گازهای جمع‌آوری‌شده بسیار بالاست. اگر نرخ جهانی گاز (حدود ۳۰ سنت برای هر مترمکعب) را مبنا قرار دهیم، هر روز تأخیر در جمع‌آوری گاز مشعل معادل میلیون‌ها دلار زیان برای اقتصاد کشور است. افزون بر آن، این گازها در قالب گاز خشک، میعانات و ترکیبات قابل فروش، منبعی برای صنایع پایین‌دستی، پتروشیمی‌ها و شبکه سراسری گاز خواهند بود و به رفع ناترازی انرژی کمک می‌کنند.
از منظر زیست‌محیطی نیز اهمیت این طرح دوچندان است. وزارت نفت طرح‌های بهسوزی مشعل‌ها را آغاز کرده تا با تأمین هوای کافی و جداسازی ترکیبات سنگین، مشعل‌ها با شعله آبی و بدون دود بسوزند. اکنون در میدان اهواز، یکی از این پروژه‌ها اجرا شده و دود مشعل به‌طور کامل حذف شده است. این اقدام ضمن کاهش آلاینده‌ها، سلامت ساکنان مناطق نفت‌خیز را بهبود می‌بخشد.
درمجموع جمع‌آوری گازهای مشعل یک اقدام ملی با سه دستاورد بزرگ شامل کمک به اقتصاد کشور، بهبود وضعیت تراز انرژی و صیانت از محیط زیست است. به همین دلیل مقام معظم رهبری، رئیس‌جمهوری و وزیر نفت این موضوع را با جدیت و حساسیت ویژه دنبال می‌کنند و بر جمع‌آوری گازهای مشعل تأکید ویژه‌ای دارند.
پیش‌بینی شما از وضعیت این پروژه‌ها تا سه سال آینده چیست؟
با اتکا به حمایت‌های ویژه وزیر نفت و پیگیری مستمر رئیس‌جمهوری، ما متعهدیم تا دو سال آینده، اهداف برنامه هفتم توسعه را درباره جمع‌آوری گازهای همراه محقق کنیم، یعنی جمع‌آوری سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز مشعل، معادل ۴۳ میلیون مترمکعب در روز به نتیجه خواهد رسید.
در حال حاضر، بخش عمده سرمایه‌گذاری‌ها و سفارش‌گذاری‌های کالایی انجام شده و برای تکمیل پروژه‌ها کمتر از یک میلیارد دلار سرمایه جدید نیاز است. تمرکز اصلی ما بر تأمین کالاهای کلیدی، به‌ویژه تجهیزات فشارافزایی و کمپرسورها است تا زنجیره تأمین کالای پروژه‌ها بدون وقفه ادامه یابد که به یاری خدا و همکاری بخش خصوصی، ما اطمینان داریم تا پایان سال ۱۴۰۶ شاهد خاموشی بخش قابل‌توجهی از مشعل‌های نفتی در کشور خواهیم بود و این رویداد، نقطه عطفی را در تاریخ صنعت نفت ایران رقم می‌زند.
سید امیر افتخاری‌پور
نظر شما