معضل تامین بنزین مصرفی کشور از سال گذشته با افزایش قیمت های جهانی نفت و به تبع آن بنزین، شکل دیگری گرفته و چالشی جدی را در بین سیاستگذاران و برنامه ریزان اقتصادی ایجاد کرده است. سال گذشته حدود 5 میلیارد دلار و در شش ماه اول امسال، مبلغ 5/2 میلیارد دلار از بودجه کشور صرف واردات این فرآورده شده است و انتظار می رود با تصویب مجلس، 5/3 میلیارد دلار دیگر به این بودجه اضافه شود؛ یعنی 6 میلیارد دلار بودجه واردات بنزین در سال 85. این در حالی است که بودجه ساخت یک پالایشگاه کمتر از نیمی از بودجه واردات بنزین در سال جاری خواهد شد. با توجه به این مسئله و به ثمر نرسیدن طرح های کاهش مصرف است که بار دیگر طرح افزایش قیمت بنزین در کانون توجه مجلس و دولت قرار گرفته است. چنان که مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی که از ابتدای نشستن بر کرسی مدیریت این حوزه از ضرورت واقعی شدن قیمت بنزین به عنوان راهکار اصلی حل مسئله مصرف بی رویه یاد کرده، اخیرا نیز در مصاحبه با نشریه میس، از این راه حل نام برده است. گفته های روزهای اخیر نمایندگان مجلس نیز حکایت از توجه مجلس به راهکارهای قیمتی حل مسئله بنزین دارد و تعدادی از نمایندگان، از افزایش پلکانی قیمت بنزین به عنوان یکی از راه حل های این مسئله نام برده اند. رئیس کمیسیون انرژی مجلس نیز که تا پیش از این از جمله مخالفان افزایش قیمت بنزین بود، از بررسی این طرح در مجلس، تحت قانون هدفمند کردن یارانه ها خبر داده است. نرخ قیمت بنزین؛ از گذشته تاکنون با نگاهی به نرخ فرآورده های نفتی در کشور از سال 55 تاکنون، واقعیت های جالب توجهی روشن می شود. در سال 55 قیمت هر لیتر بنزین فقط شش ریال بوده است. نرخ این فرآورده در سال 56 به هشت ریال و در سال 57 به ده ریال رسید. سپس در سال 59 بنا به شرایط کشور به 30 ریال رسید و این نرخ تا سال 68 ادامه یافت. از سال 69 بار دیگر 20 ریال به قیمت بنزین اضافه شد و تا سال 73 ثابت ماند. سال 74 به طور ناگهانی قیمت بنزین دو برابر شد و به 100 ریال رسید و از سال 75 تا 77، قیمت بنزین هر سال با افزایشی حدود 30 ریال به 200 ریال رسید. از سال 78 روند افزایش قیمت بنزین با توجه به اهداف برنامه سوم توسعه کشور، روندی هدفمند یافت. در پیش نویس برنامه سوم توسعه کشور با توجه به مصرف بی اندازه بنزین در کشور و ضررهای جبران ناپذیر این مصرف لجام گسیخته، واقعی کردن قیمت بنزین به عنوان مهمترین راهکار کاهش مصرف بنزین معرفی شد و قرار بر این شد که سالانه 30 درصد بر قیمت بنزین افزوده شود تا شکاف قیمت بنزین کشور و منطقه پر شود. این پیشنهاد پس از طرح در مجلس با توجه به مخالفت های گسترده ای که افزایش قیمت بنزین را موجب بروز آثار تورمی بسیار در اقتصاد کشور می دانستند روبرو شد. اما با توجه به تاکید دولت بر هدفمند کردن یارانه های انرژی و بهینه کردن مصرف سوخت، افزایش 30 درصدی قیمت بنزین به ده درصد تعدیل و تصویب شد. پس از پنج سال اجرای این طرح، قیمت بنزین از 200 ریال در سال 77 به 800 ریال در سال 83 رسید اما در این سال با شروع کار مجلس هفتم با وجود اینکه در قانون برنامه چهارم نیز بر واقعی کردن قیمت بنزین تاکید شده بود، روند افزایش قیمت بنزین متوقف شد و مجلس، قانون اصلاح ماده سه برنامه چهارم را که بعدها به قانون تثبیت قیمت ها معروف شد تصویب کرد. بر این اساس قیمت نه قلم کالا از جمله بنزین ثابت نگه داشته شد و تغییر قیمت این کالاها منوط به ارائه دلایل لازم و مورد قبول اعلام شد. رشد مصرف بنزین نگاهی به رشد مصرف بنزین در کشور نیز قابل تامل است. سیر صعودی مصرف بنزین که در سال های اولیه دهه 50 آغاز شده بود، همزمان با افزایش چشمگیر درآمد ارزی کشور، به طور بی سابقه ای افزایش یافت. چنانچه مصرف بنزین از 4/5 میلیون لیتر در روز سال 52 به 6/15 میلیون لیتر در روز سال 58 رسد و در طول هفت سال، مصرف این فرآورده 189 درصد رشد یافت. با شروع جنگ تحمیلی مصرف بنزین تا حدودی کاهش یافت اما سیر صعودی مصرف آن با وجود سهمیه بندی و کمبود بنزین در دوران جنگ ادامه یافت و به 5/19 درصد در سال 68 رسید. با پایان یافتن جنگ بار دیگر رشد مصرف بنزین شدت گرفت و در سال 69 به میزان 7/22 میلیون لیتر در روز رسید. همچنین با لغو سهمیه بندی بنزین در سال 71 ، متوسط رشد سالانه بنزین به 3/8 درصد در طول برنامه اول توسعه رسید. همانطور که اشاره شد، در سال 73 قیمت بنزین به طور ناگهانی دو برابر شد و از 50 ریال به 100 ریال رسید. همزمان با این افزایش قیمت، در سال های اول برنامه دوم توسعه کشور، روند رشد مصرف بنزین متوقف شد و از 3/31 میلیون لیتر در روز سال 73 به 4/31 میلیون لیتر در روز سال 74 رسید. اما میزان مصرف در سال های پایانی برنامه دوم دوباره روند افزایشی یافت و با 6/4 درصد رشد به سطح 1/39 میلیون لیتر در روز در سال 78 رسید. برنامه سوم توسعه همزمان با رشد بی سابقه مصرف بنزین است. از سال 79 تا 83، به دلیل تعداد زیاد خودروهای فرسوده، افزایش ترافیک شهری، کمبود وسایل حمل و نقل عمومی و مواردی از این دست، رشد مصرف بنزین به 2/9 درصد رسید که این میزان در مقایسه با برنامه دوم 100 درصد رشد نشان می دهد. واردات بنزین واردات بنزین ، از سال های ابتدایی جنگ تحمیلی و با آسیب دیدن پالایشگاه ها در کشور آغاز شد. در سال 61 روزانه 2/1 میلیون لیتر در روز بنزین وارد می شد و تا پایان جنگ این میزان به پنج میلیون لیتر در روز رسید. پس از پایان جنگ و با بازسازی پالایشگاه ها میزان واردات بنزین کاهش یافت اما پس از لغو سیاست سهمیه بندی بنزین در سال 70، مصرف بنزین تا حدی افزایش یافت که حتی راه اندازی پالایشگاه اراک در سال 72 نیز نتوانست روند صعودی واردات را متوقف کند. در سال 76 روزانه 8/5 میلیون لیتر در روز بنزین وارد می شد اما با راه اندازی پالایشگاه بندرعباس بار دیگر از واردات بنزین کم شد و تولید داخلی بنزین، سهم بیشتری از نیاز کشور به این فرآورده را به خود اختصاص داد. مصرف بی اندازه بنزین با توجه به قیمت پایین آن، باعث شد تا تولید بنزین کشور با وجود ساخت و راه اندازی دو پالایشگاه جدید هم تکافوی نیاز داخل را نکند و به این ترتیب واردات بنزین که در سال پایانی برنامه دوم به سطح 4/3 میلیون لیتر در روز کاهش یافته بود، در سال پایانی برنامه سوم به سطح 7/22 میلیون لیتر در روز افزایش یابد. روند افزایش مصرف از سال 79 تا 83 چنان سرعتی یافت که از واردات روزانه 3/5 میلیون لیتر در سال اول برنامه سوم به 7/22 میلیون لیتر پس از چهار سال رسید. آمار مصرف، واردات و نرخ قیمت بنزین در کشور، خود گویای وقایع بسیاری است. بی گمان واقعی نبودن قیمت بنزین باعث شده است تا بسیاری از ارزش واقعی این فرآورده نفتی که از جمله باارزش ترین فرآورده های نفتی نیز هست، غفلت کنند و به عواقب مصرف بی رویه آن توجهی نداشته باشند. در حال حاضر قیمت یک لیتر بنزین یک سوم قیمت یک لیتر آب خنک است و این عدم تعادل در نسبت قیمت ها خود مساله ای قابل تامل است. توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و به کارگیری تکنولوژی روز دنیا برای بهره مندی مردم از امکانات و رفاه بیشتر به طور قطع از جمله پیش شرط های هر گونه سیاستگذاری درباره بنزین است چنانچه هم سهمیه بندی و هم افزایش قیمت بنزین نباید شهروندان را از حقوق ابتدایی خود محروم کند. مهم تسریع در اجرای برنامه ها به طور موازی است تا بتوان روند صعودی مصرف بنزین را که از چندین سال پیش تاکنون دامنگیر اقتصاد کشور شده است، متوقف کرد.