امروز نهمین سالگرد «بیانیه همکاری» اوپک و کشورهای تولیدکننده غیراوپک، موسوم به اوپکپلاس است؛ بیانیهای که در نخستین نشست وزیران کشورهای عضو اوپک و غیراوپک در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۶ در وین، اتریش امضا شد و به اوپکپلاس شهرت یافت. توافقی که نهتنها ساختار بازار جهانی انرژی را دگرگون کرد، بلکه فصل تازهای از همکاری، همگرایی و مدیریت مشترک بازار نفت را رقم زد؛ فصلی که آثار آن همچنان در تصمیمهای روزمره بازارهای جهانی انرژی قابل مشاهده است.
دورانی که این توافق شکل گرفت، صنعت نفت با یکی از بیسابقهترین بحرانهای تاریخ خود مواجه شده بود. طی سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶، قیمت نفت بهدلیل اشباع بازار، بالا رفتن سطح ذخیرهسازیها و تحولات ساختاری عرضه با سقوط شدید روبهرو شد؛ بهطوری که شاخص سبد نفتی اوپک از ابتدای سال ۲۰۱۴ تا نوامبر ۲۰۱۶ از ۱۰۷ دلار به حدود ۴۳ دلار در هر بشکه کاهش یافت. این شرایط نهتنها درآمدهای کشورهای تولیدکننده را تهدید کرد، بلکه ثبات کلی بازار را نیز به چالش کشید.
در چنین فضایی، نشست تاریخی دسامبر ۲۰۱۶ و امضای «بیانیه همکاری» نماد درک مشترک کشورها از مسئولیتی بزرگتر بود؛ مسئولیت تضمین ثبات بازار جهانی انرژی، صیانت از منافع تولیدکنندگان و محافظت از امنیت عرضه برای مصرفکنندگان. برای نخستین بار، کشورهای بزرگ تولیدکننده نفت خارج از اوپک، بهویژه روسیه، در قالبی رسمی و سازمانیافته گرد هم آمدند تا سیاستهای مشترکی را با هماهنگی و شفافیت طرحریزی کنند. این موضوع سبب شد توافق «بیانیه همکاری» از یک توافق کوتاهمدت، به نهادی پایدار برای سیاستگذاری انرژی تبدیل شود که اکنون یکی از مهمترین بازیگران مدیریت بازار جهانی نفت است.
به لطف این همکاری تاریخی در ۹ سال گذشته، توافق «بیانیه همکاری» موفق شده است نقش خود را بهعنوان ستون ثبات بازار انرژی تثبیت کند. از همهگیری کووید–۱۹ تا تلاطمهای ژئوپلیتیک اخیر، تصمیمهای هماهنگ کشورهای حاضر در این بیانیه نقش کلیدی در مقابله با شوکهای شدید بازار داشته است. تصمیم تاریخی آوریل ۲۰۲۰ برای کاهش بیسابقه تولید، نمونهای از چابکی و انسجام این گروه بود. این همکاری، صدای مشترکی را برای کشورهایی فراهم کرد که اقتصادشان به نفت وابسته است و نیاز دارند در برابر تحولات جهانی موضعی هماهنگ و مؤثر داشته باشند. تجربه تحولات ۹ سال گذشته ثابت کرده است که «بیانیه همکاری» تنها یک توافق نیست، بلکه مجموعهای از نهادهای مشورتی، فنی، نظارتی و تصمیمساز است که همگی در خدمت تحقق هدف نهایی «برقراری و حفظ ثبات بازار جهانی نفت و انرژی» به کار گرفته شدهاند.
با وجود تمامی فشارهای وارده بر توافق «بیانیه همکاری» و کشورهای عضو آن، عملکرد تاریخی کشورهای عضو اوپک و متحدان غیراوپکی حاضر در این بیانیه همواره مبتنی بر تعامل و همکاری، عمل به تعهدات برای تأمین مطمئن انرژی و کمک به رشد و توسعه اقتصاد جهانی بوده است. جمهوری اسلامی ایران بهعنوان یکی از کشورهای کلیدی در شکلگیری و تثبیت توافق «بیانیه همکاری»، همواره همبستگی و حمایت خود را از تصمیمها و اقدامهای این توافق نشان داده و بر تداوم این روند متعهد است، چراکه باور دارد همکاری میان تولیدکنندگان بزرگ نفت، تنها گزینه برای تحقق امنیت انرژی جهان در کوتاهمدت و بلندمدت است.
سالگرد تأسیس توافق «بیانیه همکاری»، فرصتی برای مرور تجربیات گذشته و تأکید بر اهمیت ادامه این مسیر است. در جهانی که چالشها پیچیدهتر و متغیرها غیرقابل پیشبینیتر میشوند، همکاری سازنده و هماهنگی تصمیمها، نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی انکارناپذیر است. توافق «بیانیه همکاری» اوپک و غیراوپک طی ۹ سال گذشته توانسته است نقشی راهبردی در مدیریت بازار جهانی نفت ایفا کند. این سازوکار نهتنها ثبات را به بازاری که با نوسانهای عمیق مواجه بود، بازگرداند، بلکه نشان داد دیپلماسی انرژی و همکاری جمعی میتواند جایگزینی موفق برای سیاستهای انفرادی باشد.
در شرایطی که جهان با تحولات ژئوپلیتیک، گذار انرژی و نااطمینانی تقاضا مواجه است، اهمیت این همکاری بیش از پیش آشکار میشود و استمرار آن میتواند همچنان نقشی تعیینکننده در ثبات بازارهای جهانی ایفا کند. کشورهای حاضر در بیانیه همکاری نشان دادهاند که میتوانند در برابر بحرانها متحد بمانند، در شرایط دشوار تصمیمهای بزرگ بگیرند و در مسیر منافع جمعی حرکت کنند و امروز این سرمایه ارزشمندتر از همیشه است.
سالگرد این توافق یادآور این حقیقت است که همکاری، اعتماد و آیندهنگری همچنان مهمترین ابزارهای مدیریت بازار جهانی انرژی هستند؛ ابزارهایی که توافق «بیانیه همکاری» با قدرت و انسجام از آنها بهره میگیرد و در مسیر آینده نیز به آنها تکیه خواهد کرد.
احسان تقوینژاد
مدیرکل امور اوپک، مجامع و سازمانهای بینالمللی وزارت نفت
نظر شما