کشور هند با جمعیتی بالغ بر یک میلیارد و 221 میلیون نفر و مساحتی بالغ بر 3 میلیون و 287 هزار کیلومتر مربع در حالی در بین دارندگان ذخایر زغال سنگ جهان رتبه پنجم را به خود اختصاص داده است که این کشور در بخش نفت و گاز عمدتا به جهان خارج وابسته است و بالغ بر 25 درصد از جمعیت آن با مشکلات عدم دسترسی به برق دست و پنجه نرم می کنند.

نیروگاه های تولید برق هند با مشکل تامین پایدار سوخت روبرو هستند و از زغال سنگ به عنوان منبع اصلی تولید انرژی استفاده می کنند و این در حالی اس که این کشور با استفاده از ذخایر عظیم گازی در اختیار ایران می تواند به سرعت این مشکل را بر طرف سازد. هند با پیوستن هر چه سریعتر به خط لوله صلح خواهد توانست با اتصال به خط لوله گاز ایران-پاکستان، نیاز آن بخش از مردم خود را که هنوز از نعمت سوخت پاک و روشنایی برق برخوردار نیستند و جمعیت آنها چیزی بالغ بر 300 میلیون نفر است را مرتفع سازد. همچنین تغذیه اقتصاد هند از گاز ایران می تواند از بخش مهمی از افت 11 درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور که به دلیل قطعی برق نیروگاه های زغالی این کشور رخ می دهد جلوگیری نماید که البته با توجه به اقتصاد 2000 میلیارد دلاری این کشور رقم کوچکی نخواهد بود!.

در سال 2011 میلادی، هند چهارمین مصرف کننده انرژی پس از ایالات متحده، چین و روسیه و چهارمین وارد کننده بزرگ نفت و فراورده های نفتی در جهان است.  در چشم انداز بین المللی انرژی ( 2011، EIA ) براورد شده است که هند و چین بزرگترین سهم از رشد تقاضای انرژی آسیا را تا سال 2035 به خود اختصاص می دهند. زغال سنگ و پس از آن نفت و بیوماس سنتی ( به عنوان مثال: سوزاندن هیزم و زباله) از جمله بزرگترین منابع تامین انرژی هند هستند.

اقتصاد هند در طی سالهای 2000 میلیادی تا کنون به طور متوسط و سالانه رشد 7 درصدی را تجربه کرده است که البته مخاطراتی همچون میزان بدهی بالا، کمبود زیرساخت ها، و قطبی شدن احزاب سیاسی را نیز در پی داشته است.

وابستگی بالای هند به نفت خام وارداتی شرکتهای تامین کننده انرژی این کشور را به تلاش برای تنوع بخشیدن به منابع تامین انرژی وا داشته است که از این جمله می توان به گاز طبیعی اشاره کرد. هر چند به نظر سازمان بین المللی انرژی، دولت هند ممکن است به دلیل یارانه های سوخت، افزایش وابستگی به واردات و ناسازگار بودن اصلاحات در بخش انرژی، قادر به ارائه منابع امن و پایدار برای تقاضای انرژی در این کشور نباشد.

سیاست انرژی هند به تمرکز بر تامین منابع انرژی برای پاسخگویی به نیازهای اقتصاد رو به رشد خود استوار شده است به طوری که  مصرف انرژی اولیه در این کشور در بین سال های 1990 و 2011 به بیش از دو برابر افزایش یافته است. این افزایش در حالی است که در طی این دوره سرانه مصرف انرژی هند همچنان پایین تر از کشورهای توسعه یافته است.

از آغاز سیاست های اقتصادی جدید هند در سال 1991، جمعیت هند به طور فزاینده ای از روستا ها به مراکز شهری نقل مکان کرده است و منابع تامین انرژی آنها به دلیل دور شدن از زیست توده های سنتی  به منابع دیگر انرژی منتقل شده است.

بخش صنعت با بیش از 40 درصد از کل تقاضای انرژی اولیه، بزرگترین مصرف کننده انرژی هند در سال 2009 بوده است که عمدتا توسط زیست توده های سنتی تامین شده است.

گزارش سال 2012 آژانس نشان دهنده آن است که حدود 25 درصد از جمعیت هند فاقد دسترسی  اولیه به برق هستند و عده زیادی هم از خاموشی متناوب رنج می برند. هر چند دولت این کشور در صدد تامین نیازهای برق  این بخش از جمعیت کشور با در نظر گرفتن نگرانی های زیست محیطی استفاده از زغال سنگ و سایر منابع انرژی برای تولید انرژی است.

گاز طبیعی

گاز طبیعی در کشور هند به عنوان جایگزین زغال سنگ برای تولید برق مورد استفاده قرار می گیرد و این کشور از سال 2004 اقدام به واردات گاز طبیعی  مایع ( LNG ) از قطر کرده است. این کشور به طور فزاینده ای متکی به واردات گاز طبیعی مایع برای رفع نیازهای داخلی خود است چرا که منابع گاز هند و زیرساختهای گاز طبیعی در این کشور پاسخگوی تامین تقاضای داخلی آن نیست. 

برابر گزارش منتشره از سوی  PFC energyهند مقام ششمین وارد کننده بزرگ LNG در سال 2011 را با بیش از 5 درصد از بازار جهانی به خود اختصاص داده است. مصرف سالانه گاز این کشور در طی سالهای 2001 تا 2011 با نرخ رشد سالانه 10 درصد افزایش یافته است. اگر چه در سال 2011  اختلال در عرضه، برخی از مصارف را متوقف کرده است.

پیش بینی وزارت نفت هند حاکی از آن است که با ادامه این روند و در پنج سال آینده تقاضای گاز هند به بیش از دو برابر افزایش خواهد یافت. در سال 2010 بخش نیرو با 45 درصد و بخش کود با 28 درصد بیشترین تقاضای گاز طبیعی را در هند به خود اختصاص دادند.

برابر آمار منتشره از سوی سازمان اطلاعات و آمار آمریکا، مجموع ذخایر گاز طبیعی هند تا اول ژانویه 2012 بالغ بر 1.154 تریلیون متر مکعب گزارش شده است که عمدتا در فاصله ای دور از سواحل این کشور قرار دارد. همچنین این کشور در حالی در سال 2011 بالغ بر 61.1 میلیارد متر مکعب گاز مصرف کرده است که تولید گاز طبیعی آن چیزی بالغ بر  46.1 میلیارد متر مکعب اعلام شده است.

برابر تازه‌ترین گزارش منتشره از سوی سازمان بین المللی انرژی در سال 2013 ، دولت هند تصمیم به واردات گاز طبیعی از طریق پروژه های مختلف بین المللی خطوط لوله گرفته است، اگر چه به اثبات رسیده که بسیاری از این پروژه ها خام و غیر عملیاتی هستند.

در این رابطه، هند در سال 2006 پروژه خط لوله ایران، پاکستان و هند (خط لوله صلح IPI_ ) را ترک کرد. با این حال دولت این کشور هنوز هم در طرح واردات گاز طبیعی از ترکمنستان به هند مشارکت می کند. پروژه ترکمنستان و افغانستان و هند (TAPI ) که به عنوان خط لوله ترانس افغانستان شناخته شده است طی یک دهه که از مطرح شدن آن می گذرد به خاطر خطرات ژئوپلتیک و چالشهای فنی پروژه به صورت جدی با مانع روبرو شده و غیر عملی به نظر می رسد. بانک توسعه آسیا هزینه احداث این خط لوله را حدود 10 تا 12 میلیارد دلار تخمین زده است.

برابر آمار منتشره توسط سازمان اطلاعات و آمار آمریکا، مجموع خطوط لوله انتقال  کشور هند تا پایان سال 2010 در بخش میعانات گازی 2 کیلو متر، در بخش انتقال گاز طبیعی 9596 کیلومتر، در بخش نفت گاز مایع 2152 کیلومتر و در بخش محصولات نفتی تصفیه شده 10484 کیلومتر گزارش شده است.

نفت

تولید داخلی نفت هند در سالهای اخیر با رکود مواجه شده است و شرکت ملی نفت هند به طور فزاینده ای در حال خرید سهام و سرمایه گذاری در میدانهای نفتی دارای ریسک در خارج از این کشور است. برابر امار منتشره در مرکز اطلاعات و آمار آمریکا مجموع ذخایر اثبات شده نفت خام هند تا اول ژانویه 2012 چیزی کمتر از 9 میلیارد بشکه است که عمدتا در بخش غربی این کشور قرار دارد.  همچنین میزان تولید نفت از میادین نفتی این کشور تا پایان سال 2011 میلادی 897 هزار و 300 بشکه در روز بوده است.

واردات نفت هند در طی سالهای 1990 تا پایان 2011 از 40 درصد تقاضای داخلی به 70 درصد افزایش داده است. در این راستا دولت هند شرکتهای نفتی این کشور را ترغیب به  به دست آوردن دارایی های خارج از کشور در بخش بالادستی نفت می کند تا چاره ای باشد برای محافظت از بخش انرژی هند در برابر نوسانات جهانی بهای نفت.

در این باره شرکتهای هندی سرمایه گذاریهایی را بر روی سهام بلوک نفتی GNOP در سودان و یا پروژه ساخالین_1 در روسیه انجام داده اند و به تازگی نیز مواردی را در دریای خزر و آسیای مرکزی مورد بررسی قرار داده اند تا در انها سرمایه گذاری کنند.

همچنین دولت هند به دنبال گسترش و توسعه بخش پالایش این کشور است و بر این اساس این کشور از سال 2001 به صادر کننده خالص فراورده های نفتی تبدیل شده است. امروزه صنعت پالایش بخش مهمی از اقتصاد هند را تشکیل می دهد. هند دارای چندین پالایشگاه با کلاس جهانی در منطقه جمنگار است و صنعت پالایش در این کشور تا حد زیادی متعلق به بخش خصوصی است.

برابر گزارش منتشره در ژرنال نفت و گاز، ظرفیت پالایشی این کشور تا پایان سال 2012 چیزی بالغ بر 4 میلیون و 300 هزار بشکه در روز گزارش شده است که این کشور را به سومین پالایشگر بزرگ بعد از چین و ژاپن تبدیل کرده است. همچنین برابر گزارش مرکز اطلاعات و امار آمریکا میزان مصرف فراورده های نفتی و پالایشی این کشور تا پایان سال 2011 چیزی بالغ بر  3 میلیون و 292 هزار بشکه در روز بوده است.

زغال سنگ

زغال سنگ منبع اصی انرژی در هند است. این کشور دارای پنجمین ذخایر زغال سنگ در جهان است. ذخایر زغال سنگ هند در سال  2010 حدود 66.8 میلیارد تن گزارش شده است. در حالی که تقاضا برای زغال سنگ در هند بیش از 7 درصد در سال رشد داشته است اما تولید کنندگان زغال سنگ در این کشور نتوانسته اند متناسب با آن نسبت به رشد تولید مبادرت نمایند و به این دلیل در طی سالهای 2001 تا 2012 واردات زغال سنگ این کشور هر ساله بیش از 13 درصد افزایش یافته است.

بخش برق در هند بزرگترین مصرف کننده زغال سنگ است به طوری که برابر گزارشهای سازمان بین المللی انرژی بیش از 73 درصد از زغال مصرفی در این بخش مورد استفاده قرار گرفته است.

از آنجایی که توان نیروگاه های هند به شدت به زغال سنگ وابسته است کمبود زغال سنگ عامل موثری خواهد بود در کاهش تولید برق و افزایش خاموشی ها در سراسر این کشور.

علاوه بر این صنایع فولاد و سیمان از دیگر مصرف کنندگان عمده زغال سنگ در هند هستند. اگر چه هند به طور سنتی وارد کننده عمده زغال سنگ نیست اما هند برای به تعادل رساندن عرضه و تقاضا در این بخش مبادرت به واردات می نماید به طوری که واردات در این بخش در سال 2011 به حدود 11 درصد از کل تقاضا ها رسیده است. واردات زغال سنگ حرارتی برای نیروگاه های هند به طور عمده از اندونزی و آفریقای جنوبی و واردات زغال کک سازی برای تولید فولاد از استرالیا صورت می گیرد.

تولید برق

ظرفیت برق نصب شده هند 211 گیگاوات است که عمدتا برای تولید از طریق زغال سنگ طرح ریزی شده است. به دلیل عرضه ناکافی سوخت، این کشور از کمبود شدید تولید برق و خاموشیهای متوالی رنج می برند.  علاوه بر این بخش های قابل توجهی از این کشور به برق دسترسی ندارند. بر اساس بررسی انجام شده در گزارش توسعه انسانی سال 2005 هند، به طور کلی برق خانگی 70 درصد از مجموع خانوارهای این کشور راپوشش می دهد (  94 در صد از خانوارهای شهری و 60 درصد از خانوارهای روستایی دسترسی به برق داشته اند که البته همواره با خاموشی های مکرر همراه است ).

برق تولیدی از زیست توده و ضایعات

مناطق روستایی هند جهت تامین انرژی برای پخت و پز، حرارت و نور به منابعی سنتی مانند زیست توده ها ( شامل هیزم، مدفوعات حیوانی و پس ماندهای کشاورزی) تکیه دارند چرا که امکان دسترسی به سایر منابع انرژی برای ساکنین این مناطق محدود یا غیر قابل دسترسی است. بخش بزرگی از هند از بیوماس به عنوان سوخت اولیه برای پخت و پز استفاده می کنند.

با توجه به سرشماری سال 2011 هند، 62.5 درصد از خانوارهای روستایی از چوب، 12.3 درصد از پس ماندهای زراعی و 10.9 درصد از مدفوع حیوانی به عنوان سوخت اولیه برای پخت و پز استفاده می کنند. این استفاده می تواند باعث ایجاد اخلال در سلامتی افرادی که در معرض آلودگی های ناشی از مواد زائد قرار می گیرند شده و همچنین منجر به بروز مشکلات عمده زیست محیطی شود.

کشور هند همچنین از بیوماس برای تولید نیرو استفاده می کند. به گزارش وزارت انرژی های نو و تجدید پذیر هند، ظرفیت نسب شده تولید برق این کشور از بیوماسها و زیست توده ها در مجموع 20.7 گیگاوات است. 

تولید نیرو از زغال سنگ

با توجه به اطلاعات منتشره از سوی اداره برق مرکزی هند، بالغ بر 80 درصد از کل تولید برق در این کشور از طریق ژنراتورهای حرارتی که عمدتا از زغال سنگ استفاده می کنند تولید می شود. اختلال در تامین پایدار عرضه سوخت های فسیلی به نیروگاه ها علت اصلی قطع برق در هند است.

با توجه به این گزارش از دست دادن تولید به دلیل قطع اجباری برق، ظرفیت واقعی تولید این کشور را در سال 2011 بالغ بر 11 درصد کاهش داده است. علت این مشکل عمدتا به دلیل کمبود عرضه زغال ستگ و ناتوان شدن نیروگاه های برق به دلیل نرسیدن تجهیزات و از این قبیل است که منجر به اخلال در انتقال نیرو به مراکز تقاضا شده است. حدود 60 درصد از قطعی های اجباری برق کمتر از 24 ساعت طول می کشد هر چند در برخی مواقع شاهد توقفهای بیش از 25 روز هم هستیم.

تولید نیرو از آب

هند با 113 میلیارد کیلووات ساعت تولید نیرو  ( 3 درصد از کل تولید برق در جهان ) هفتمین تولید کننده بزرگ برق آبی در جهان در سال 2010 بوده است. وزارت نیروی هند کل ظرفیت نصب شده برق آبی این کشور در سال 2012 را حدود 39 هزار و 300 مگا وات گزارش کرده است. ناگفته پیدا است که در فصول کم آب و گرم سال نیروگاه های زغالی بار بیشتر ی از تولید برق را به دوش می کشند

نیروگاه اتمی

هند دارای 20 راکتور اتمی در 6 نیروگاه هسته ای با ظرفیت 4.4 گیگاوات برق است. از سپتامبر 2012، هفت راکتور با بالغ بر 5.3 گیگاوات برق در حال ساخت هستند که انتظار می رود تا سال 2016 روی مدار قرار گیرند. با توجه به تقاضای رو به رشد برق در هند این کشور افزایش سهم برق هسته ای از حدود 4 درصد در سال 2011 به 25 درصد را در برنامه های توسعه ای خود قرار داده است.

نتیجه گیری

چنان که در ابتدا هم اشاره شد، نیروگاه های تولید برق هند با مشکل تامین پایدار سوخت روبرو هستند و از زغال سنگ به عنوان منبع اصلی تولید انرژی استفاده می کنند و این در حالی اس که این کشور با استفاده از ذخایر عظیم گازی در اختیار ایران می تواند به سرعت این مشکل را بر طرف سازد. هند با پیوستن هر چه سریعتر به خط لوله صلح خواهد توانست با اتصال به خط لوله گاز ایران-پاکستان، نیاز آن بخش از مردم خود را که هنوز از نعمت سوخت پاک و روشنایی برق برخوردار نیستند و جمعیت آنها چیزی بالغ بر 300 میلیون نفر است را مرتفع سازد. همچنین تغذیه اقتصاد هند از گاز ایران می تواند از بخش مهمی از افت 11 درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور که به دلیل قطعی برق نیروگاه های زغالی این کشور رخ می دهد جلوگیری نماید که البته با توجه به اقتصاد 2000 میلیارد دلاری این کشور رقم کوچکی نخواهد بود!.

از این رو به نظر می رسد کنار رفتن از مسیر بازی های سیاسی آمریکا و اروپا و توجه به نیازهای روز افزون کشور هند به انرژی از جمله ضرورتهایی است که این کشور را تشویق به عملیاتی کردن هر چه سریعتر پروژه گازی ایران_پاکستان_ هند خواهد کرد. پروژه ای بس اقتصادی که از هزینه های کمتری نسبت به دیگر روشهای انتقال انرژی ( یک چهارم) برخوردار بوده و هر روز تعلل در آن سودی است که برای مردم هند از کف خواهد رفت.