مصرف نهایی انرژی در سال ۱۳۹۵، حدود یک میلیارد و 345 میلیون بشکه معادل نفت خام بوده است که ۳۵ درصد آن در بخش خانگی و تجاری، ۲۴ درصد بخش صنعت، ۱۷ درصد کشاورزی و خوراک پتروشیمی و سایر و حدود ۲۴ درصد آن معادل ۳۲۰ میلیون بشکه معادل نفت خام در بخش حمل‌ونقل مصرف شده است. مصرف بخش حمل‌ونقل ۴۸ درصد بنزین، ۳۴ درصد نفت گاز و ۱۵درصد گاز طبیعی است که از این مقدار مصرف انرژی در بخش حمل‌ونقل، حدود ۲۷۳ میلیون بشکه معادل نفت خام آن در بخش فرآورده‌های نفتی بوده است.

با توجه به اینکه از ۳۸۴ میلیون بشکه معادل نفت خام فرآورده‌های نفتی، ۲۷۳ میلیون بشکه آن در بخش حمل‌ونقل مصرف می‌شود (بیش از ۷۰ درصد آن)، در این یادداشت بیشتر به بحث مدیریت مصرف سوخت در بخش حمل‌ونقل پرداخته شده است. یکی از نیازهای مهم جوامع توسعه‌یافته و صنعتی، ایجاد سیستم حمل‌ونقل کامل، منظم و گسترده است. وجود یک سیستم حمل‌ونقل یکپارچه و جامع برای تأمین نیاز جابه‌جایی مسافر و انتقال کالا ضروری است. همه شیوه‌های حمل‌ونقل قادر به عرضه سطوح مختلف خدمات (که به‌وسیله مواردی چون راحتی و آسایش، سرعت، ایمنی و دسترسی اندازه‌گیری می‌شوند)، با توجه به سطوح مختلف هزینه هستند.

مصرف انرژی به تعداد سفرها بستگی دارد و ایجاد سفر به عوامل اقتصادی – اجتماعی از قبیل درآمد خانوار، مالکیت خودرو و جمعیت نواحی بستگی دارد. افزایش تولید خودرو و عدم گسترش متناسب شبکه معابر با توجه به رشد تولید خودرو سبب ایجاد تراکم، راهبندان‌های طولانی و کاهش سرعت متوسط سفر و افزایش سوخت مصرفی در شبکه می‌شود. نیاز به بودجه و هزینه زیاد برای گسترش شبکه معابر و زمان‌بر بودن این پدیده ما را به راهکارهایی به‌منظور افزایش سطح خدمات حمل‌ونقل یا مدیریت تقاضا در بخش حمل‌ونقل وادار می‌کند. افزایش سطح خدمات حمل‌ونقل با استفاده از استراتژی‌های سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند به کاهش سوخت منجر می‌شود. با مدیریت تقاضای حمل‌ونقل سعی در کنترل و کاهش تقاضای حمل‌ونقل و کاهش سوخت داریم. از جمله این استراتژی‌ها می‌توان به استفاده از وسایل نقلیه با تعداد سرنشین بیشتر، تشویق به استفاده از حمل‌ونقل عمومی با اولویت مترو و با اعطای یارانه برای کاهش هزینه بلیت و تغییر ساعات کاری اشاره کرد. گسترش حمل‌ونقل همگانی به عنوان گزینه‌ای مناسب در کاهش سوخت به شمار می‌رود.

در بخش حمل‌ونقل مصرف بنزین بیش از فرآورده‌های نفتی دیگر است. میانگین مصرف روزانه بنزین در سال ۹۶ حدود ۸۰.۷ میلیون لیتر و در سال ۹۷ حدود ۸۷.۷ میلیون لیتر بوده است. در سال ۹۶ به‌طور میانگین روزانه ۵۱.۷ میلیون دلار یارانه (۱۳.۱ میلیون دلار یارانه بابت بنزین و ۳۸.۶ میلیون دلار یارانه بابت نفت گاز) پرداخت شده است.

از ویژگی‌های متفاوت حمل‌ونقل در ایران می‌توان به پایین بودن سرانه مالکیت خودرو ولی شدت انرژی بالا، ناوگان فرسوده سبک و سنگین، بالا بودن مصرف سوخت و آلایندگی خودروهای تولیدی کشور، پایین بودن طول خطوط ریلی در کشور و وضع نابسامان ناوگان موتورسیکلت و تولیدات آن اشاره کرد. به همین دلیل راهبردهای مهم برای کاهش شدت انرژی و مدیریت مصرف در بخش حمل و نقل به شرح زیر است:

• منطقی کردن سهم هر یک از مدهای حمل‌ونقل از کل حمل‌ونقل کشور و توسعه حمل‌ونقل ریلی: در حمل‌ونقل درون‌شهری، میزان شدت انرژی اتوبوس، سه و نیم برابر، تاکسی ۲۲ برابر و خودروها شخصی ۲۶ برابر مترو است

• کاهش مصرف سوخت در خودروهای تولیدی و ارتقای فناوری تولید خودرو و موتورسیکلت و حرکت به سمت تولید هیبریدی و الکتریکی: مصرف سوخت خودروهای تولیدی باید کاهش یابد.

• ارتقای کیفیت و کارکرد ناوگان حمل‌ونقل کشور و نوسازی ناوگان سبک و سنگین: مطابق با آمار دریافت شده از نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران (ناجا)، نزدیک به ۱.۳ میلیون دستگاه خودرو فرسوده سبک در ناوگان موجود است. نکته قابل توجه اینکه در پنج سال آینده بیش از ۱.۹ میلیون خودرو به تعداد خودروهای فرسوده اضافه خواهد شد.

• اصلاح، تکمیل، بهبود و تدوین قوانین و مقررات و استانداردهای مرتبط با مصرف سوخت و حمل‌ونقل و نظارت بر اجرای صحیح آنها: تا کنون چهار استاندارد در بخش حمل‌ونقل تدوین و ابلاغ شده که استانداردهای مربوط به خودرو سبک، موتورسیکلت و موتور سنگین دیزل اجرایی شده و نیاز به عزم بالاتر و نظارت بیشتر به‌منظور اجرای بهتر است.

• اصلاح و بهبود وضع ترافیک و کاهش تقاضای سفر با محوریت توسعه خدمات الکترونیک و توسعه حمل و نقل هوشمند

• استفاده از سوخت‌های اقتصادی و سالم‌تر با رویکرد سوخت‌های تجدیدپذیر.

• بهینه‌کردن کیفیت سوخت‌ها و دیگر فرآورده‌های نفتی مورد مصرف در خودروها و نحوه توزیع آنها.

• فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی.

محسن دلاویز

مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت

منبع: روزنامه ایران