نمایندگان دولت‌ها و صنایع از سراسر جهان در اجلاس سالانه بعدی تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (کاپ ۲۷) در شرم‌الشیخ مصر در نوامبر سال‌جاری شرکت خواهند کرد تا تعهد خود را نسبت به گذار انرژی جهانی دوبارهً تأیید کنند. با این ‌حال، انتظارها از کاپ ۲۷ برای اقدام در این زمینه به‌واسطه بحران انرژی جهانی که خطر ایجاد رکود اقتصادی و همچنین ناآرامی اجتماعی را در پی دارد، کاهش یافته است.

یک سال پیش، کاپ ۲۶ در گلاسکو مملو از هیجان بود و کشورها موظف بودند برنامه‌های گذار انرژی خود را در اسناد مشارکت معین ملی (NDCs) موافقت‌نامه پاریس تنظیم کنند. کشورها همچنین موافقت کردند که NDCهای پیشرفته را قبل از پایان سال ۲۰۲۲ ارائه کنند، اما تعداد کمی از آنها این کار را انجام داده‌اند.

لاریسا گراس (Larissa Gross) و لئو رابرتز (Leo Roberts) در اندیشکده E۳G می‌گویند: تمرکز در کاپ ۲۷ باید بر پیشرفت در تحویل منابع مالی اقلیمی باشد تا نیروی پشتیبان لازم را پیش از چرخه جاه‌طلبی جدید که از سال آینده شروع می‌شود، فراهم کند. در سال آینده، اعضای کنوانسیون فرآیند «ارزیابی جهانی پیشرفت» را که در کاپ ۲۶ آغاز شد، به پایان خواهند رساند. در این فرایند، اطلاعات مندرج در NDC ها برای سال ۲۰۳۵ را که قرار است در سال ۲۰۲۵ ارائه شود، مشخص می‌شود.

کن مارکوویتز، (Ken Markowitz)  وکیل سابق آژانس حفاظت از محیط‌زیست ایالات متحده و مذاکره‌کننده سابق اقلیمی که اکنون ریاست گروه تغییرات اقلیمی در شرکت حقوقی آکین گامپ (Akin Gump) آمریکا را به‌عهده دارد، می‌گوید: «بزرگ‌ترین نگرانی من این است که موفقیت گلاسکو تحت‌الشعاع جنگ اوکراین قرار گیرد، زیرا بسیاری از کشورها به ‌جای تمرکز بر راه‌حل‌های انرژی پاک، برای تأمین منابع فسیلی تلاش می‌کنند.»

در هر حال، انتظارات، نگرانی‌ها و نیازهای سیاست‌گذاران و کسب‌وکارها از کاپ ۲۷ در دو ماه مانده به آغاز آن، چه مواردی است، این نوشتار سعی دارد، به این موارد بپردازد:

گواهی انتشار کربن (اعتبارات کربن)

یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای کاپ ۲۶، ایجاد مجموعه‌ای از قوانین برای کنترل استفاده از بازارهای کربن با هدف کمک به کشورها برای اجرای NDCهای خود بر اساس ماده ۶ موافقت‌نامه پاریس بود.

خالد دیاب (Khaled Diab) از سازمان غیردولتی دیده‌بان بازار کربن (Carbon Market Watch) مستقر در بروکسل می‌گوید: یکی از تمرکزهای کلیدی مذاکرات در کاپ ۲۷ باید این باشد که سازوکارهای ماده ۶ حاکم بر بازارهای کربن کاملاً درست باشد. برای جامعه مدنی، اولویت تضمین یکپارچگی محیط‌زیست، حقوق بشر و شفافیت در هرگونه فعالیت اعتباردهی کربن در آینده است. مذاکره‌کنندگان بر سر اصول این موضوع در گلاسکو به توافق رسیده‌اند. اکنون آنها باید بازار و سازوکارهای حاکم بر آن را طراحی کنند.

به گفته انجمن تجارت بین‌المللی انتشار گازهای گلخانه‌ای (International Emissions Trading Association)، تجارت اعتبارات کربن می‌تواند تا سال ۲۰۳۰ سبب صرفه‌جویی ۲۵۰ میلیارد دلاری کشورها در هزینه اجرای اسناد NDC آنها شود. با این حال، نگرانی این است که کشورها و شرکت‌های ثروتمندتر تلاش‌های خود را برای گذار انرژی بر خرید گواهی کربن متمرکز سازند تا اینکه برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود تلاش کنند، همچنین چالش دائمی اجتناب از «شمارش مضاعف» وجود دارد که به موجب آن کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در نهایت به سمت اهداف فروشنده و خریدار گواهی انتشار کربن محاسبه می‌شود.

اینکه چگونه می‌توان پروژه‌های کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را بدون آسیب ‌رساندن به مردم محلی یا محیط‌زیست اجرا کرد، نیز یک نگرانی بوده است.

قیمت درحال افزایش داوطلبانه کربن در بازار

(بر اساس ارزیابی اعتبار کربن مؤسسه پلاتس در سال ۲۰۲۱ بر حسب دلار بازای هر میلیون تن معادل دی‌اکسید کربن)

Source: S&P Global Platts

شاخص CEC پلتس (Platts) شامل اعتبارات پروژه‌هایی است که واجد شرایط برنامه انتشار هوانوردی CORSIA هستند. شاخص اعتبارات CNC پلتس صادرشده از سوی پروژه‌های کربن مبتنی بر طبیعت است و شاخص اعتبارات HHD پلاتس صادرشده از سوی پروژه‌های دستگاه‌های خانگی مانند پروژه‌های اجاق گاز یا پروژه‌های کارایی انرژی را دنبال می‌کند.

تأمین مالی اقلیم برای گذار عادلانه

اجلاس کاپ ۲۷ گذار عادلانه سریع را در دستورکارهای سیاسی، به‌ویژه برای ایالات متحده، قرار داده است. مارکوویتز می‌گوید دولت بایدن به‌دنبال تقویت موقعیت خود در خاورمیانه و آفریقا از طریق مشارکت با مصر برای راه‌اندازی برنامه «سازگاری در آفریقا» برای انعطاف‌پذیری اقلیمی و سازگاری در سراسر این قاره است.

آنتونی فروگات (Antony Froggatt)، معاون برنامه محیط زیست و جامعه مؤسسه چتم هاوس (Chatham House) می‌گوید: مصر میزبان یک کاپ آفریقایی است، بنابراین توجه زیادی به تأمین مالی اقلیمی و ضرر و زیان‌های ناشی از تغییرات اقلیمی (loss & damage) معطوف خواهد شد. این به‌وضوح زمانی است که می‌توانیم در این زمینه‌ها پیشرفت کنیم.

با توجه به غرق شدن بیش از یک‌سوم پاکستان در سیل و آواره شدن ۳۳ میلیون نفر از مردم آن، ضرورت اولویت دادن به ضرر و زیان ناشی از اقلیم واضح است. دیگر بلایای مرتبط با اقلیم در سال‌جاری شامل طوفان‌های بی‌امان شن در منطقه‌ خلیج فارس و موج گرمای بی‌سابقه در سراسر اروپا بوده است.

فروگات می‌گوید: کشورهای توسعه‌یافته باید به تعهدات خود برای بودجه سازگاری و کاهش در کشورهای کمتر توسعه‌یافته کمک ‌کنند.

وی تأکید کرد: بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته ضرر و زیان را به‌عنوان یک موضوع مهم برجسته می‌کنند، اما این مسئله از مسائلی بود که پیشرفت بسیار کمتری از آنچه مردم در گلاسکو انتظار داشتند، مشاهده کردند.

حامیان موضوع تأمین مالی اقلیمی امیدوارند میزبانی کاپ از سوی مصر، کشوری با متوسط درآمد پایین، اتحادیه اروپا و ایالات متحده را تحت فشار قرار دهد تا پول نقد بیشتری جمع‌آوری کنند. در گلاسکو، این دو اقتصاد بزرگ جهان، از پیشنهاد گروه ۷۷ و چین برای تأمین مالی ضرر و زیان ناشی از تغییرات اقلیمی ممانعت کردند.

دیاب می‌گوید: کشورهای ثروتمند باید سالانه ۱۰۰ میلیارد یورو وعده‌داده‌شده برای تأمین مالی اقلیمی را به کشورهای فقیرتر تحویل دهند. افزون بر این مذاکره‌کنندگان باید در زمینه ضرر و زیان پیشرفت کنند.

گراس و رابرتز می‌افزایند: نشان دادن ارتباط بین سوخت‌های فسیلی و ضرر و زیان بسیار مهم خواهد بود. مقابله با سوخت‌های فسیلی می‌تواند به کاهش نیاز به ضرر و زیان کمک کند، در حالی ‌که مالیات بر سود بیش از حد آنها می‌تواند جریان درآمدی برای ضرر و زیان مالی ایجاد کند.

بیل دی لِز (Bill D Lese)، مدیر شرکت سرمایه‌گذاری انرژی برِمِر (Braemar) در ایالات متحده، می‌گوید: «در کاپ ۲۷، ما به همکاری جهانی بیشتر در مورد مشوق‌های مالی مبتنی بر بازار برای توسعه راه‌حل‌های مدیریت آب پایدار، زنجیره‌های تأمین کم کربن و جذب و استفاده از کربن نیاز داریم.»

جریان‌های مالی ردیابی‌شده جهانی و میانگین تخمینی سرمایه‌گذاری سالانه اقلیمی مورد نیاز تا سال ۲۰۵۰ (میلیارد دلار)

Source: Climate Policy Initiative

سود خالص برخی شرکت‌های بزرگ نفتی

سه ماهه دوم تعدیل‌شده، ۲۰۲۱ در مقایسه با ۲۰۲۲ (میلیارد دلار)

Source: Energy Monitor research

موانع ژئوپلیتیکی در برابر کاپ ۲۷

ممکن است فضای پیچیده ژئوپلیتیکی مانعی برای پیشرفت در نشست جهانی اعضای کنوانسیون تغییر اقلیم در مصر به نظر برسد، اما مارکوویتز آن را فرصتی برای همکاری تازه میان اعضای کنوانسیون نیز می‌داند.

وی معتقد است: «دولت بایدن از روند کنوانسیون تغییر اقلیم برای یافتن زمینه‌های مشترک و تقویت همکاری با چین در زمینه تغییرات اقلیمی، با وجود تنش‌های ژئوپلیتیکی در حال افزایش، استفاده خواهد کرد». با تصویب قانون کاهش تورم، ایالات متحده در قوی‌ترین موضع مذاکراتی در سال‌های اخیر وارد این کاپ می‌شود و از آن به‌عنوان اهرمی برای ایجاد انگیزه در شرکای راهبردی خود برای افزایش جاه‌طلبی‌های اقلیمی استفاده خواهد کرد.

با این‌ حال، بازگشت به سوخت‌های فسیلی پس از جنگ اوکراین که نگرانی‌هایی را در مورد امنیت انرژی برانگیخت، در سطح جهانی مشاهده می‌شود. در ماه ژوئیه، جو بایدن، درخواست نفت از عربستان سعودی را مطرح کرد. قانون کاهش تورم بایدن، در حالی ‌که نخستین بسته قانونی جامع ایالات متحده برای مقابله با تغییرات اقلیمی است، همچنین پیش‌بینی می‌کند که دولت فدرال چند اجازه حفاری نفت و گاز را که گفته بود به‌دلیل نگرانی‌های محیط زیستی لغو می‌کند، بازگرداند. به گفته‌ی مؤسسه پلتس (Platts)، جریمه متان در قانون کاهش تورم، قیمت سربه‌سری نفت برای تولیدکنندگان را به میزان ۳ دلار افزایش می‌دهد.

در انگلستان، موضوع افزایش تولید گاز و از سرگیری روش تولید fraking در دستور کار ریشی سوناک (Rishi Sunak) و لیز تراس (Liz Truss) در رقابت خود برای تصدی نخست‌وزیری قرار داشت.

توبی گیل(Toby Gill)، مدیرعامل IPG، یک شرکت فناوری اقلیم انگلیسی متخصص در جایگزینی ژنراتورهای دیزلی بدون کربن می‌گوید: چالش‌های امنیت انرژی در سال گذشته به‌طور مداوم جاه‌طلبی‌های اقلیمی ما را متوقف کرده است. هزینه‌های ناشی از جنگ اوکراین و بحران انرژی متعاقب آن، کسب‌وکارها را مجبور کرده است که به راه‌حل‌های ذخیره‌سازی پشت کنتور مانند دیزل ژنراتور روی آورند تا دسترسی به برق مقرون‌به‌صرفه را تضمین کنند.

بر اساس نظرسنجی جدید مؤسسه Make UK، بیش از ۲۷ درصد از صاحبان کارخانه در انگلیس به‌دلیل افزایش قیمت سوخت، مجبور به تولید برق در محل کارخانه شده‌اند. گیل می‌گوید که کشاورزان در همان وضعیت ناپایدار قرار دارند.

دیاب می‌گوید: در زمان افزایش مشکلات اقتصادی و ژئوپلیتیکی، عقب‌نشینی در کاپ ۲۷ وسوسه‌انگیز است، اما این یک اشتباه بزرگ خواهد بود، زیرا اعتیاد به سوخت‌های فسیلی نیروی محرکه اصلی این بحران‌ها است. ما باید جاه‌طلبی را افزایش دهیم و کل جهان را به سمت آینده‌ای تجدیدپذیر و پایدار سوق دهیم.

گراس و رابرتز می‌گویند: بحث تشدیدکننده‌ای درباره «حق توسعه منابع سوخت فسیلی» برای توسعه داخلی، به‌ویژه در آفریقا، وجود داشته است. یک راه سازنده برای خروج از آن در چارچوب کاپ، بحثی است که به این موضوع بپردازد که «شرایط توسعه مبتنی بر انرژی پاک باید پیشنهاد جذابی باشد».

با وجود اینکه بحران انرژی، نوسان قیمت نفت و گاز را نشان می‌دهد، به نظر می‌رسد برخی از کشورها درخصوص خطر گذار انرژی سبز محتاط شده‌اند. در این رابطه دیاب اذعان می‌کند: «افزایش قیمت‌های انرژی ممکن است اشتهای برخی کشورها و توانایی سایر کشورها برای تسریع گذار سبز را کاهش دهد. افزون بر این، برخی اصلاحات کوتاه‌مدت برای بحران فعلی انرژی، مانند تغییر به زغال‌سنگ و گاز، می‌تواند به بدتر شدن انتشار گازهای گلخانه‌ای منجر شود، در حالی‌ که سرمایه‌گذاری‌های خاص، مانند ساخت پایانه‌های گازی جدید، می‌تواند وابستگی برخی کشورها به سوخت‌های فسیلی را به‌طور بالقوه عمیق‌تر کند.»

گیل می‌گوید: من می‌خواهم در کاپ ۲۷ شاهد باشم که بر یافتن راه‌حل‌های پاک فراتر از باد و خورشید مانند ذخیره‌سازی باتری و ژنراتورهای سوخت‌رسان، تأکید بیشتری می‌شود.»گراس و رابرتز مزایای کارایی انرژی را به‌عنوان ابزاری برای افزایش امنیت انرژی می‌ستایند. آنها می‌گویند: «یک کاپ موفق، رهبری را در کربن‌زدایی ساختمان‌ها گسترش می‌دهد.

بخش ساختمان‌ها و ساخت‌وساز ۳۵ درصد از مصرف نهایی انرژی و حدود ۴۰ درصد از انرژی و گازهای گلخانه‌ای مرتبط با فرآیند را به خود اختصاص می‌دهند. قرار است تعداد ساختمان‌ها تا سال ۲۰۵۰ دو برابر شود. افزایش انرژی‌های تجدیدپذیر و اقدام‌های کارایی انرژی در مقیاس بزرگ برای برآوردن نیازهای مسکن و انرژی مردم و به صفر رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش ساختمان نیاز است. آنان به مراکش و فرانسه به‌عنوان الگوهایی در زمینه پیشرفت در کربن‌زدایی ساختمان‌ها اشاره می‌کنند.

ظرفیت کاهش خالص بخش هدف انتشار (برحسب میلیون تن دی‌اکسید کربن)

Source: European Climate Foundation

پوشش ساختمان نشان‌دهنده الزامات عملکرد انرژی برای ساختمان‌های مالک‌نشین و استیجاری است.

انتظارات  از کاپ ۲۷

در حالی ‌که متخصصان ایده‌ای از آنچه از کاپ ۲۷ می‌خواهند، دارند، اما درباره اینکه آیا اقدامی را مشاهده خواهند کرد یا خیر مطمئن نیستند.

لِز می‌گوید: من با احتیاط خوش‌بین هستم که کاپ ۲۷ به گذار انرژی کمک ‌کند، اما احساس می‌کنم درباره بازه‌های زمانی لازم برای تلاش حفظ میانگین دمای جهانی کمتر از ۱.۵ درجه سانتی‌گراد بالاتر از سطوح پیش‌صنعتی کوتاهی خواهد شد.

گیل اضافه می‌کند: امیدوارم کاپ ۲۷ با تعهدی دوباره برای توسعه ظرفیت‌های تجدیدپذیر به پایان برسد، زیرا این مهم‌ترین گامی است که می‌توان برای کربن‌زدایی سیستم انرژی برداشت، ضمن اینکه به کاهش هزینه‌های انرژی و کاهش اتکای کلی به سوخت‌های فسیلی در بلندمدت کمک خواهد کرد.

دیاب می‌گوید: دلایلی برای بدبینی وجود دارد، مانند منافع اشخاصی که از بحران‌های کنونی سوءاستفاده می‌کنند تا تغییرات بسیار دیرهنگام و فوری مورد نیاز را از مسیر خارج کنند. همچنین دلایلی برای خوش‌بینی وجود دارد، مانند افزایش سرعت سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و درک فزاینده ‌اینکه هزینه‌های محیط‌زیستی، اجتماعی و سیاسی سوخت‌های فسیلی بسیار سنگین‌تر از آن است که بتوانیم پرداخت کنیم.

گراس و رابرتز می‌گویند: اقتصاد بیشتر از همیشه در مقابل سوخت‌های فسیلی قرار گرفته است. هم‌اکنون در جاهایی مانند آلمان یا اروپا، شاهد گفت‌وگوهایی در مورد تعیین اهداف کاهش تقاضای گاز هستیم، چیزی که حتی چند سال پیش غیرقابل تصور بود. پروژه‌های توسعه گاز در سراسر آسیا متوقف شده‌اند و جامعه جهانی اکنون می‌تواند اطمینان حاصل کند که این فضا با سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، کارایی انرژی و شبکه‌های برق پر شده است.

کاپ ۲۷ فرصتی تازه برای بازسازی اعتماد و همکاری بین کشورهاست. گراس و رابرتز می‌گویند: «این کاپ احتمالاً بیشتر در مورد قوانین و چارچوب‌ها و اجرای تعهدات مالی است که هر دو برای ایجاد اعتماد مهم هستند. اروپا، ایالات متحده و دیگران باید منابع تأمین مالی را جمع‌آوری و ثابت کنند که در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود پیشرفت می‌کنند. سروصدای کنونی پیرامون خرید سوخت‌های فسیلی از سوی کشورهای اروپایی و پیشرفت کند پیمان سبز اروپا، اعتماد را به خطر می‌اندازد.»

با توجه به انتشار آخرین بخش از گزارش‌های تحقیقاتی ششمین گزارش ارزیابی هیئت بین‌الدولی تغییر اقلیم (AR۶) تا پایان سال ۲۰۲۲ یا در آغاز سال ۲۰۲۳، فروگات امیدوار است که احساس اضطرار بیشتر، جاه‌طلبی را تشویق کند.

وی اذعان می‌کند: «تعدادی از موانع به‌دلیل فضای سیاسی و اقتصادی کنونی وجود دارد که ممکن است کار را دشوار کند، اما نیاز به اقدام در حال روشن‌تر شدن است و واضح‌تر می‌شود.» به عقیده وی «این کاپ نسبتاً کم‌اهمیت‌تر خواهد بود، اما فرصت را برای طرح موضوع‌های دیگر در دستور کار فراهم می‌کند.»

منبع: مدیریت امور اوپک و روابط با مجامع انرژی وزارت نفت