سال ۱۴۰۴ را می‌توان نقطه عطفی در مسیر توسعه صنعت پتروشیمی ایران دانست؛ چند طرح پتروشیمی به مدار تولید می‌آیند و نقش کلیدی این صنعت در صادرات غیرنفتی، تأمین ارز، اشتغال‌زایی و خلق ارزش افزوده بیش‌ازپیش نمایان می‌شود. با این حال صنعت پتروشیمی با چالش‌هایی همچون تحریم‌های بین‌المللی و تأمین منابع ارزی روبه‌رو است که لزوم راهکارهای متنوع برای جذب سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی را افزایش می‌دهد.
چشم‌انداز صنعت پتروشیمی اما مبتنی بر توسعه زنجیره ارزش و اجرای طرح‌های برنامه هفتم توسعه است تا با جلب مشارکت مردمی و شرکای خارجی گامی مهم در توسعه صنعت پتروشیمی برداشته شود. از این رو در یک صبح گرم تابستانی پای صحبت‌های حمیدرضا عجمی، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی نشستیم تا از برنامه‌ها برای جذب سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی و چالش‌ها و راهکارهای آن بگوید. او با روحیه‌ای بالا و لبخندی همراه، مسیر گفت‌وگو را به فضایی دوستانه و صمیمی برد تا پاسخ‌گوی پرسش‌های ما باشد.
عجمی صنعت پتروشیمی را فاکتوری از امنیت ملی می‌داند که توسعه آن ضریب امنیت اقتصادی و اجتماعی کشور را افزایش می‌دهد. او مجموع سرمایه‌گذاری لازم برای ۱۴۴ طرح پتروشیمی دارای مجوز را حدود ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام می‌کند و با تأکید بر اینکه جذب سرمایه‌گذاری خارجی از رویکردهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی است، می‌گوید: اتکای صرف به سرمایه‌گذاری داخلی رشد محدودی را میسر می‌سازد و توان رقابتی در عرصه بازار جهانی را کم می‌کند.
گفت‌وگوی شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) با حمیدرضا عجمی، مدیر سرمایه‌گذاری شرکت ملی صنایع پتروشیمی را در ادامه می‌خوانید.
آقای مهندس، نقش صنعت پتروشیمی در اقتصاد کشور با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده چیست؟
صنعت پتروشیمی به‌عنوان یک صنعت بین‌المللی با فناوری بالا و پیچیده شناخته می‌شود که ارزش افزوده بالایی خلق می‌کند. هم‌اکنون ۲۵ درصد صادرات غیرنفتی و حدود ۱۹ درصد ارزش افزوده صنعت کشور تنها در پتروشیمی رخ می‌دهد. برای مثال در نخستین مرحله فرآوری در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی حداقل ۱۰۰ درصد ارزش افزوده و در بخش‌های میان‌دستی بین ۷۰ تا ۱۰۰ درصد ارزش افزوده به‌وجود می‌آید. افزون بر این، صنعت پتروشیمی به‌عنوان حلقه واسط بالادست و طیف گسترده‌ای از صنایع پایین‌دستی عامل اصلی ایجاد کارآفرینی و اشتغال‌زایی است. در واقع این صنعت یک نمونه عینی از پدافند غیرعامل در حوزه اقتصاد به شمار می‌رود که در شرایط سخت می‌تواند رشد کند و به نیازهای کشور پاسخ دهد. در سال‌های اخیر حدود نیمی از نیاز ارزی کشور از سوی صنعت پتروشیمی تأمین شده است.
همچنین صنعت پتروشیمی از پایه‌های اصلی توسعه اقتصادی، فرهنگی، صنعتی، اجتماعی و ایجاد امنیت ملی برای کشور است. از این رو هرچه اقتصاد مولدتر و رو به رشد باشد، اطمینان خاطر از زیستن در کشور، وابستگی سرزمینی و تعلق خاطر میهنی بیشتر می‌شود، این مسئله بزرگ‌ترین فاکتور امنیت ملی حتی در برابر تهاجمات خارجی است. افزون بر این، صنعت پتروشیمی دارای نقش کلیدی، حیاتی و پل ارتباطی بین بالادست صنعت نفت و صنایع تکمیلی است. پس اگر در امتداد مرزهای شرقی کشور صنایع پایین‌دستی پتروشیمی به تعداد لازم ایجاد شود، کانون‌های اقتصادی ناشی از آن سبب افزایش ضریب امنیت اقتصادی و اجتماعی می‌شوند.
تاکنون چقدر سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی انجام شده است و آیا سیاست‌گذاری خاصی برای تأمین منابع مالی در طرح‌ها وجود دارد؟
بر اساس گزارش‌های موجود از سال ۱۳۵۷ تا ۱۴۰۱ حدود ۸۷ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی انجام شده که حدود ۱۹ درصد این مقدار از طریق منابع مالی خارجی از کشورهای آسیایی و اروپایی بوده است. بیش از ۱۱ درصد نیز از صندوق توسعه ملی و سایر منابع داخلی و خارجی بوده و بقیه آن نیز از محل آورده سهامداران، دیگر تسهیلات ارزی و ریالی دریافتی از بانک‌ها و فروش مجتمع‌ها بوده است. افزون بر این، سرمایه‌گذاری برنامه‌ریزی‌شده صنعت پتروشیمی در برنامه هفتم توسعه حدود ۲۲ میلیارد دلار است که ۱۲ میلیارد دلار آن در حال انجام است. در عین حال برخی از طرح‌ها امسال به بهره‌برداری می‌رسد و بسترسازی برای تأمین باقی مانده اعتبار در دست اقدام است تا دیگر طرح‌ها در موعد مقرر تکمیل شوند.
چند طرح برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی مجوز دریافت کرده‌اند؟
هم‌اکنون ۱۴۴ طرح در سامانه صدور و تمدید مجوزهای سرمایه‌گذاری ثبت شده‌اند که جمع سرمایه‌گذاری آنها حدود ۱۰۰ میلیارد دلار است؛ ۲۰ طرح با مجموع سرمایه‌گذاری ۱۱ میلیارد دلار و ظرفیت تولید ۱۵.۵ میلیون تن بیش از ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی، ۳۲ طرح با سرمایه‌گذاری مجموع ۲۲ میلیارد دلار و ظرفیت تولید حدود ۲۹ میلیون تن بین ۲۰ تا ۷۰ درصد پیشرفت فیزیکی و ۹۲ طرح با مجموع حدود ۶۷ میلیارد دلار و حدود ۸۶ میلیون تن ظرفیت تولید کمتر از ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی دارند.
آیا شرکت ملی صنایع پتروشیمی با توجه به محدودیت‌های بین‌المللی بر جذب سرمایه خارجی تمرکز دارد؟
یکی از رویکردهای شرکت ملی صنایع پتروشیمی جذب سرمایه‌گذاری خارجی است، چراکه اتکای صرف به سرمایه‌گذاری داخلی رشد محدودی را میسر می‌سازد و توان رقابتی در عرصه بازار جهانی را کم می‌کند. از این رو به‌تازگی در تفاهم‌نامه‌ای که با سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران انجام گرفت، مقرر شد صنعت پتروشیمی ایران به‌عنوان یک صنعت زیربنایی و رو به رشد که اطمینان از بازگشت سرمایه در آن وجود دارد، در نشست‌های بین‌المللی برای معرفی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در اولویت قرار گیرد. افزون بر این، تلاش می‌شود از طریق مشارکت و ظرفیت‌هایی مثل بریکس و شانگهای، سهم مناسبی از جذب سرمایه‌گذاری خارجی به این صنعت اختصاص یابد.
در صورت تحقق نیافتن گشایش‌های بین‌المللی چه راهکاری برای جذب منابع خارجی وجود دارد؟
در تمام این سال‌ها با وجود تحریم و مشکلات بین‌المللی، طرح‌های پتروشیمی از طریق تأمین منابع مالی داخلی و خارجی اجرا شده‌اند، بنابراین تحریم ممکن است اشکالاتی ایجاد کرده باشد اما روند رشد و توسعه صنعت پتروشیمی کماکان حفظ شده است. نشانه آن تعداد قابل‌توجهی طرح پتروشیمی است که امسال به بهره‌برداری می‌رسد. از سویی روابط دیرپای اقتصادی با برخی از کشورهای مهم و تأثیرگذار در عرصه بین‌المللی سبب شده است از خطوط اعتباری آنها بتوان برای توسعه صنعت پتروشیمی استفاده کرد.
جلب اعتماد سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی با وجود چالش‌هایی همچون تحریم، تأمین خوراک و نوسانات ارز بسیار دشوار است، چه جذابیت‌ها و راهکارهای تشویقی برای جذب سرمایه‌گذاری وجود دارد؟
این مطلب درستی است که برای سرمایه‌گذاری در کشور باید قبل از هر چیز اطمینان از حفظ سرمایه و سود آن داشت، به این معنا که هر سرمایه‌گذار باید قادر باشد هر زمان که اراده کند اصل و سود سرمایه خود را برداشت کند و در عین حال با اقدام به سرمایه‌گذاری احساس امنیت کامل داشته باشد. به همین منظور در «قانون جذب و حمایت از سرمایه‌گذاری خارجی» تسهیلات لازم مانند رفتار تجاری، سرمایه‌گذار داخلی، نبود محدودیت در میزان سهم‌الشرکه شریک خارجی، اعطای پوشش‌های حمایتی به سرمایه‌گذار خارجی، تسهیل صدور روادید اقامت کارکنان خارجی و خانواده‌هایشان، تسهیل و رفع موانع و ارائه معافیت‌های گمرکی در مناطق آزاد و ویژه اقتصادی به اضافه بسیاری از موارد دیگر پیش‌بینی شده است.
در عین حال آمار رو به رشد صنعت پتروشیمی ایران در گزارش‌ها و منابع بین‌المللی تولید و درآمد، طرح‌های در دست اجرا، تحقیق و توسعه و نوآوری‌های دانش‌بنیان، ظرفیت‌های پیمانکاری، مهندسی، ساخت داخلی تجهیزات، تدارکات، نیروی کار متخصص و ارزان، شبکه گسترده نهادهای پژوهشی و دانش‌بنیان، دسترسی به آب‌های آزاد بین‌المللی، بازار مصرف داخلی جذاب و همسایگی با ۱۵ کشور، همگی دال بر جذابیت سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران است.
آیا اولویت‌هایی برای سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی تعریف شده است؟
سرمایه‌گذاری باید هدفمند و واجد ایجاد ارزش افزوده برای صنعت پتروشیمی و کشور باشد. شرکت ملی صنایع پتروشیمی به‌عنوان یک نهاد حاکمیتی در قبال توسعه صنعت پتروشیمی مسئولیت دارد. در این میان بسیاری از عوامل مانند دسترسی به سرمایه داخلی و خارجی، دسترسی به انواع خوراک مایع و گاز یا ترکیب آنها، دستیابی به دانش فنی، کشش بازار داخلی و بین‌المللی و غیره نقش تأثیرگذاری دارند. در این میان طرح‌های توسعه زنجیره ارزش، جمع‌آوری گازهای مشعل باهدف حفظ محیط زیست و توسعه پایدار، طرح‌های همسو با برنامه هفتم توسعه کشور، تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام و طرح‌هایی که ارزآوری مطلوبی دارند، جزو اولویت‌های صنعت پتروشیمی به‌شمار می‌رود.
سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران با چه چالش‌هایی روبه‌روست؟
محدودیت‌های منابع ارزی یکی از چالش‌هاست، به‌طوری‌که کل نقدینگی ارزی در نظام بانکی به اضافه صندوق توسعه ملی و بازار سرمایه حد مشخصی دارند، با این حال فقط صنعت پتروشیمی تا ۱۰ سال آینده به حدود ۱۰۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد که این مقدار افزون بر نیاز سرمایه‌گذاری بیش از ۱۰۰ میلیارد دلاری صنعت نفت برای توسعه بخش بالادستی است.
همچنین محدودیت‌های لجستیکی و امنیت دریایی نیز در زمره چالش‌های صادرات محصولات پتروشیمی و درآمد حاصل از آن به‌شمار می‌آید. با وجود این به دلیل اعتباری که صنعت پتروشیمی ایران در سطح جهانی دارد، برخی شرکت‌های خارجی با وجود شرایط دشوار و تحریم‌ها، همکاری لازم را دارند. چالش‌های تأمین خوراک در صنعت پتروشیمی نیز با انجام راهکارهایی مانند تغییر ترکیب خوراک و واردات خوراک مایع تا حدی می‌تواند به رفع مشکلات کمک کند. در بحث فناوری و تجهیزات مورد نیاز نیز شرکت‌های دانش‌بنیان گام‌های مؤثری در این زمینه برداشته‌اند که قابل اتکاست.
چقدر از ظرفیت بازار داخلی برای تأمین مالی پروژه‌ها استفاده می‌شود؟
سال ۱۴۰۳ بانک‌ها ۲۱۰ میلیون دلار اوراق مرابحه ارزی برای صنعت پتروشیمی منتشر کردند. برای امسال نیز برابر ۱۲ هزار میلیارد تومان اوراق برای طرح‌های شرکت صنایع پتروشیمی خلیج فارس و ۱۰۰۰ میلیارد تومان اوراق برای یکی دیگر از طرح‌های بخش خصوصی منتشر شده است. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال نیز بیش از ۸ هزار میلیارد تومان دیگر با سازوکار تأمین مالی زنجیره‌ای برای پروژه‌های صنعت پتروشیمی انجام شود.
برنامه‌ای برای جذب سرمایه‌های مردمی در صنعت پتروشیمی وجود دارد؟
یکی از برنامه‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی تشویق مردم به سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی است. از این رو سازوکارهایی مانند نشست‌های تخصصی و انتشار جزوه‌های آموزشی برای آگاهی مردم با این صنعت تدارک دیده شده است. افزون بر این، از طریق مذاکره با بانک‌ها و ایجاد بستری مثل صندوق پروژه و انتشار اوراق زمینه ورود مردم به عرصه سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی فراهم می‌آید.
با توجه به تأکید دولت مبنی بر تکمیل زنجیره ارزش، اولویت سرمایه‌گذاری با طرح‌های نیمه‌کاره است یا سرمایه‌گذاری‌های جدید در زنجیره را هم شامل می‌شود؟
هر دو سیاست دنبال می‌شود، اما با توجه به محدودیت خوراک در بالادست، در واحدهای پایه ممکن است چالش‌هایی وجود داشته باشد. در صنایع میان‌دست و پایین‌دست قابلیت توسعه وجود دارد، چراکه در این صنایع هم نیازی به سرمایه‌گذاری کمتری است و هم اشتغال‌زایی بیشتری به همراه دارد.
سهم صنعت پتروشیمی در همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی چقدر است؟ آیا سرمایه‌گذاری در پروژه‌های مشترک انجام شده است؟
تاکنون چند تجربه مشارکت در صنعت پتروشیمی شکل گرفته است. از آن جمله می‌توان به شرکت پلیمر آریاساسول، شرکت پتروشیمی کارون و شرکت پتروشیمی مهر در داخل کشور و پتروشیمی ان‌پی‌سی آلیانس معروف به پتروشیمی فیلیپین در خارج از کشور اشاره کرد. این مشارکت‌ها به دلیل ماهیت متنوع، بین‌المللی، فناوری بالا، به‌روز و خلاقانه صنعت پتروشیمی است که ضامن امنیت و تداوم کسب‌وکار بیشتر است.
یونس صادقی
نظر شما