آرش فردوسی در گفت‌وگو با خبرنگار شانا در تشریح اولویت‌ها و دستاوردهای پژوهشی این شرکت و روند نوآوری‌ها و چالش‌های موجود اظهار کرد: استقرار نظام مدیریت دانش، پایش هوشمند، تشخیص خطا و نگهداری پیشگیرانه، بهینه‌سازی مصرف انرژی، افزایش ایمنی خطوط انتقال، مدیریت بحران، پایش و تحلیل عملکرد تجهیزات، بهینه‌سازی تجهیزات و نشت‌یابی از اولویت‌های این شرکت است.

وی یکی از طرح‌های پژوهشی شاخص اجرا شده در سال‌های اخیر را استقرار نظام مدیریت دانش با رویکرد کوچینگ در شرکت انتقال گاز دانست و افزود: این طرح در ستاد مرکزی و ۱۰ منطقه عملیاتی به اجرا درآمده است و اجرای آن به بهره‌برداری از نرم‌افزار «نداک» منجر شده که تاکنون بیش از ۲ هزار دانش در آن ثبت و حدود هفت عنوان کتاب نیز چاپ شده است.

پایش لحظه‌ای عملکرد توربین‌ها

رئیس پژوهش و فناوری شرکت انتقال گاز ایران با اشاره به پروژه طراحی و اجرای سامانه پایش وضعیت و عیب‌یابی ۱۲ واحد از ناوگان توربین‌های گازی ۲۵ مگاوات SGT600/IGT25 اظهار کرد: این موارد نمونه پایلوت بود و قابلیت توسعه به تمامی توربین‌های این کلاس را دارد. هدف این سامانه، پایش لحظه‌ای پارامترهای عملکردی و وضع توربین‌ها برای اطمینان از عملکرد صحیح و پیشگیری از خرابی‌های سنگین است که در افزایش طول عمر و راندمان آن‌ها نقش بسیار مهمی دارد.

فردوسی درباره پروژه استخراج متدولوژی‌های اندازه‌گیری نشتی گاز از بلودان‌های شرکت انتقال گاز گفت: این پروژه شامل نرم‌افزار، سخت‌افزار و فرآیند ریشه‌یابی خرابی‌های مکرر ولوها است که راهکارهای عملیاتی برای کاهش یا مهار نشتی به همراه آنالیز هزینه و فایده تدوین شده است. ریشه‌یابی فرآیندی نحوه بروز آسیب‌ها و نشتی‌ها و تدوین دستورعمل‌های اصلاحی نیز بخشی از این طرح است.

وی در زمینه تحلیل چرخه عمر اقتصادی تجهیزات بیان کرد: با به‌کارگیری روش LCC، زمان بهینه جایگزینی تجهیزات و عمر اقتصادی دستگاه‌ها در شرکت انتقال گاز تعیین شده است.

روند رو به رشد جایگاه هوش مصنوعی

رئیس پژوهش و فناوری شرکت انتقال گاز ایران درباره فناوری‌های نوین پیگیری شده در حوزه انتقال گاز تصریح کرد: این شرکت پروژه پژوهشی ارائه بهترین الگوی بازرسی و پایش وضع خطوط لوله مدفون با استفاده از هوش مصنوعی را انجام داده و به نتایج خوبی دست یافته است. پروژه پژوهشی سامانه پایش وضع توربین‌های گازی نیز از فناوری‌های پیشروی در حال اجراست. اگرچه جایگاه هوش مصنوعی و پایش هوشمند در شرکت با سطح جهانی فاصله دارد، اما روندی رو به رشد دارد.

فردوسی در پاسخ به این پرسش که بیشترین نوآوری فناورانه در چه بخش‌هایی است، بیان کرد: بیشترین نوآوری‌ها در زمینه ساخت داخل، پایش و حفاظت از لوله‌ها و توسعه نرم‌افزارهای تحلیلی بومی است. تمام این فناوری‌ها حاصل تلاش شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی هستند و نتایج به دست آمده شامل بومی‌سازی و بهبود تجهیزات است. شرایط تحریم سبب انگیزه جدی برای بومی‌سازی، رشد شرکت‌های دانش‌بنیان، توسعه مهندسی معکوس و ارتقای ظرفیت دانشگاه‌ها شده است.

وی در مقایسه وضع فناوری‌های کلیدی کشورهای پیشرو در صنعت گاز با ایران اظهار کرد: کشورهای پیشرو در زمینه ال‌ان‌جی برای انتقال گاز در مسافت‌های طولانی سرمایه‌گذاری کرده‌اند، در حالی که ایران صادرات گاز را بیشتر از طریق خط لوله انجام می‌دهد. همچنین کشورهای پیشرو فناوری CCS (جمع‌آوری و ذخیره‌سازی CO2) را به کار گرفته‌اند، اما در ایران صرفاً مطالعات اولیه انجام شده است.

استفاده گسترده جهان از هوش مصنوعی در خطوط انتقال

رئیس پژوهش و فناوری شرکت انتقال گاز ایران با بیان اینکه هوش مصنوعی و IOT در خطوط انتقال برای پایش، پیش‌بینی نشتی و نگهداری پیشگیرانه در سطح جهانی بسیار گسترده است، تصریح کرد: اما در ایران هنوز به صورت محدود و عمدتاً دستی اجرا می‌شود. همچنین حفاری افقی و شکافت هیدرولیکی برای بهره‌برداری از منابع غیرمتعارف در کشورهای پیشرو رایج است اما در ایران وجود ندارد.

فردوسی درباره خودکارسازی پالایشگاه‌ها گفت: این کار به شکل Smart Plants در سطح جهانی، بهینه‌سازی فرآیند و کاهش تلفات انرژی را به همراه دارد اما در ایران بیشتر روش‌های سنتی رایج است. تجهیزات زیر دریا یا Subsea برای استخراج از میدان‌های عمیق دریایی نیز در ایران محدود به میدان پارس جنوبی و با همکاری خارجی است.

وی در تشریح نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در مسیر توسعه فناوری‌های شرکت انتقال گاز بیان کرد: این شرکت‌ها در بومی‌سازی فرآیندها، هوشمندسازی و دیجیتالی‌سازی، تحقیق و توسعه (R&D) و کاهش تلفات انرژی و گاز نقش بسیار مهمی ایفا می‌کنند.

افزایش سهم بومی‌سازی‌ها در دستور کار

رئیس پژوهش و فناوری شرکت انتقال گاز ایران درباره سهم بومی‌سازی تجهیزات و فناوری‌ها اظهار کرد: برنامه‌های متعددی برای افزایش سهم بومی‌سازی فناوری‌ها و تجهیزات ازجمله حمایت از R&D شرکت‌های دانش‌بنیان، برگزاری دوره‌های تخصصی بومی‌سازی و مهندسی معکوس و شناسایی اقلام وارداتی برای اولویت‌بندی بومی‌سازی در دستور کار است.

فردوسی چالش‌های اصلی پژوهش در شرکت انتقال گاز را مواردی مانند فاصله میان پژوهش و اجرا، فقدان تجربه عملی تیم‌های پژوهشی دانشگاهی، وابستگی شدید به بودجه سالانه، بوروکراسی زیاد در تصویب پروژه‌های پژوهشی و چالش‌های فناورانه و تجهیزاتی نظیر نبود زیرساخت آزمایشگاهی، تحریم‌ها و کمبود داده‌ها برشمرد.

وی با اشاره به پژوهش‌های جاری در زمینه مدیریت خوردگی، نشت‌یابی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و ایمنی خطوط افزود: طرح‌هایی مانند توسعه ضرایب انتشار و تدوین الگوی محاسبه انتشار گازهای گلخانه‌ای از منابع غیراحتراقی، بررسی شرایط بهینه عملیات هات‌تپ با هدف افزایش ایمنی و بهره‌وری و توسعه سامانه پایش وضعیت توربین‌های گازی ازجمله اقدام‌های در دست اجرا هستند.

حرکت انتقال گاز به سمت توسعه فناوری‌ها

رئیس پژوهش و فناوری شرکت انتقال گاز ایران درباره جایگاه فناوری و بهره‌وری صنعت انتقال گاز ایران در مقایسه با کشورهای پیشرو گفت: با وجود اینکه با فاصله مواجه هستیم اما روند رو به رشدی دارد.

فردوسی ادامه داد: از فناوری‌های در حال گسترش در جهان که در ایران نیز در حال بررسی و بومی‌سازی است می‌توان به سیستم‌های پایش هوشمند، بازرسی هوشمند خطوط، هوش مصنوعی و تحلیل داده‌ها، Digital Twin، بازیافت انرژی در ایستگاه‌های تقلیل فشار، کاهش انتشار گاز متان و فناوری‌های زیست‌محیطی و مدیریت انرژی یکپارچه اشاره کرد. با این وجود، در زمینه‌هایی مانند هوشمندسازی شبکه، مدیریت نشتی، انرژی‌بر بودن تأسیسات و ایمنی خطوط، فاصله‌ای متوسط تا زیاد با استانداردهای جهانی وجود دارد. 

وی در خصوص بهره‌مندی شرکت انتقال گاز ایران از تجارب بین‌المللی گفت: مطالعه استانداردها و دستورعمل‌های بین‌المللی و استفاده از خدمات شرکت‌های دانش‌بنیان دارای دانش بین‌المللی ازجمله روش‌هایی است که این شرکت از آن‌ها بهره می‌برد.