ائتلاف اوپک‌پلاس، به‌عنوان یکی از بازیگران کلیدی در بازار جهانی نفت، نقش بسزایی در حفظ ثبات بازار نفت ایفا کرده است. در آوریل و نوامبر ۲۰۲۳، عربستان سعودی، روسیه، عراق، امارات متحده عربی، کویت، قزاقستان، الجزایر و عمان، هشت عضو اوپک پلاس به‌صورت داوطلبانه تولید خود را ۲.۲ میلیون بشکه در روز (bpd) کاهش دادند تا در برابر نوسان‌های تقاضا مقاومت کنند. با بهبود شرایط اقتصادی و کاهش ذخایر نفتی، این گروه در دسامبر ۲۰۲۴ تصمیم گرفت این کاهش‌ها را به‌تدریج از آوریل ۲۰۲۵ دوباره بازیابی کند.

در ۵ ژوئیه ۲۰۲۵، همین هشت عضو به‌صورت مجازی مذاکره و با اشاره به رشد اقتصادی قوی و بنیان‌های محکم بازار، توافق کردند تولید نفت را در اوت ۲۰۲۵ به مقدار ۵۴۸ هزار بشکه در روز افزایش دهند که از حدود انتظارات ۴۱۱ هزار بشکه در روز فراتر می‌رود. این اقدام بخشی از بازگشت تدریجی تولیدات کاهش‌یافته است و هدف آن پاسخگویی به تقاضای قوی تابستانی در نیمکره شمالی است. این افزایش تولید قابل تنظیم است و در صورت لزوم می‌توان آن را متوقف کرد. اعضای اوپک‌پلاس همچنین تعهد دادند تولید بیش‌ازحد از ژانویه ۲۰۲۴ را جبران کنند و نشست‌های ماهانه خود را ادامه دهند.

تصمیم اوپک‌پلاس و زمینه آن

در ۵ ژوئیه ۲۰۲۵، هشت کشور عضو اوپک‌پلاس توافق کردند تولید خود را در اوت ۲۰۲۵ نسبت به سطوح تولید مشخص‌شده در ژوئیه، به مقدار ۵۴۸ هزار بشکه در روز (bpd) افزایش دهند. این افزایش یک‌مرحله‌ای، معادل چهار مرحله افزایش ماهانه استاندارد، برنامه دسامبر ۲۰۲۴ این گروه را برای بازگرداندن تدریجی ۲٫۲ میلیون بشکه در روز کاهش‌های داوطلبانه تسریع می‌کند که از آوریل ۲۰۲۵ آغاز شده بود. قابل‌توجه است که این تعدیل در اوت، از انتظارات بازار (۴۱۱ هزار بشکه در روز) فراتر رفت و با افزایش‌های تدریجی ماه‌های مه، ژوئن و ژوئیه تفاوت چشمگیری داشت و بسیاری از تحلیل‌گران صنعت را متعجب کرد.

این تصمیم بر پایه بنیان‌های محکم بازار و چشم‌انداز بهبود اقتصاد جهانی استوار بود. سهیل المزروعی، وزیر انرژی امارات در این زمینه تأکید کرده بود که بازارهای جهانی از اوایل بهار ۲۰۲۵ به‌خوبی عرضه اضافی اوپک‌پلاس را جذب کرده‌اند و هیچ‌گونه تجمع محسوسی در ذخایر رخ نداده است که نشان‌دهنده تقاضای زیربنایی قدرتمند است: «حتی با افزایش تولید در ماه‌های اخیر، شاهد تجمع قابل‌توجهی در ذخایر نبوده‌ایم که نشان می‌دهد بازار همچنان به این بشکه‌ها نیاز دارد.» کاهش ذخایر نفتی، به‌ویژه در فصل اوج سفر تابستانی در نیمکره شمالی، این ارزیابی را تقویت می‌کند. فشارهای اضافی تقاضا از نیاز بالای مصرف سیستم‌های سرمایشی در خاورمیانه و ذخیره‌سازی افزایشی نفت خام از سوی چین ناشی می‌شود. این عوامل به محدود شدن شرایط بازار کمک کرده‌اند و قیمت آتی نفت برنت از حدود ۵۸ دلار در هر بشکه در آوریل ۲۰۲۵ به حدود ۶۸ دلار در اوت ۲۰۲۵ رسیده است.

انگیزه‌های این تصمیم

عوامل متعددی در افزایش تولید اوپک‌پلاس مؤثر بوده‌اند:

۱- افزایش فصلی تقاضا: فصل رانندگی تابستانی در نیمکره شمالی، تقاضای قابل‌توجهی برای سوخت ایجاد می‌کند. افزایش تولید در اوت به‌منظور پایداری بازار در این دوره است.
۲- بنیان‌های محکم بازار: ذخایر پایین نفت نشان‌دهنده تعادل بین عرضه و تقاضا است و به اوپک‌پلاس اجازه می‌دهد تولید را بدون ایجاد بی‌ثباتی افزایش دهد.
۳- رقابت سهم بازار: افزایش تولید توسط تولیدکنندگان غیراوپک مانند ایالات متحده، کانادا، برزیل و گویان سبب شد اوپک‌پلاس تولید خود را افزایش دهد تا سهم بازار خود را حفظ کند.
۴- جبران تولید بیش‌ازحد: برخی اعضای اعلامیه همکاری (DOC) که از سهمیه تولید خود فراتر رفته‌اند، تحت فشار قرار دارند تا تولید بیش‌ازحد خود را جبران کنند. افزایش تولید در اوت به تسهیل جبران سریع‌تر این تولید بیش‌ازحد از ژانویه ۲۰۲۴ کمک می‌کند.
۵- ذخیره‌سازی چین: ذخایر نفت خام چین در سه‌ ماهه دوم ۲۰۲۵ به میزان ۸۲ میلیون بشکه (معادل حدود ۹۰۰ هزار بشکه در روز) افزایش یافت که ناشی از انگیزه‌های تجاری یا امنیت انرژی راهبردی بوده و به محدود شدن بازار کمک کرده است.

اوپک‌پلاس بر اهمیت انعطاف‌پذیری تأکید و اعلام کرد که افزایش تولید در صورت تغییر شرایط بازار قابل توقف یا بازگشت است تا امکان واکنش سریع به تغییرات تقاضا یا تحولات ژئوپلیتیک فراهم شود.

پیامدهای بازار و تحلیل

افزایش تولید ۵۴۸ هزار بشکه در روز اوپک‌پلاس که فراتر از انتظارات بازار است و پیامدهای مهمی برای بازار جهانی نفت در بر دارد، هرچند بازار همچنان در شرایط تنگنا قرار دارد. عوامل کلیدی حفظ این تنگنا عبارت‌اند از:

• کاهش تولید واقعی: برخی اعضا نتوانسته‌اند به اهداف تولید خود دست یابند، در نتیجه افزایش واقعی تولید از آوریل تا ژوئن تنها ۵۴۰ هزار بشکه در روز بوده که بسیار کمتر از هدف ۹۶۰ هزار بشکه در روز است.
• افزایش قیمت‌ها: قیمت نفت برنت از ۵۸ دلار در آوریل ۲۰۲۵ به حدود ۶۸ دلار رسیده است که با ساختار معکوس بازار (backwardation) همراه بوده و در اوت قیمت‌های اسپات ۲٫۷۴ دلار بیشتر از قیمت‌های ۶ ‌ماهه آینده بوده است.
• تقاضای قوی: افزایش فعالیت پالایشگاه‌ها، اوج مصرف سرمایشی در خاورمیانه و ذخیره‌سازی چین، عرضه اضافی را جذب و از تجمع ذخایر جلوگیری کرده است.
•  سطح پایین ذخایر: ذخایر خام اوپک همچنان زیر میانگین است، ذخایر اروپا در مه ۹ درصد پایین‌تر از میانگین پنج‌ساله (۳۹۴ میلیون بشکه) و ذخایر آمریکا نیز در ژوئن زیر میانگین (۴۱۹ میلیون بشکه) بوده که از قیمت‌ها حمایت می‌کند.

به نظر می‌رسد برخی از تحلیل‌گران انتظار تقاضای ضعیف‌تر در پاییز ۲۰۲۵ را دارند، زیرا مصرف تابستانی کاهش می‌یابد که ممکن است به تجمع ذخایر و فشار نزولی بر قیمت‌ها منجر شود. قیمت‌ها از ژانویه ۲۰۲۵ تاکنون ۸٫۵ درصد کاهش یافته‌اند. با این حال، اوپک‌پلاس در جلسه ۳ اوت خود، افزایش دیگری حدود ۵۵۰ هزار بشکه در روز را برای سپتامبر تصویب کرد که بازگشت کامل ۲٫۲ میلیون بشکه در روز کاهش داوطلبانه را تکمیل می‌کند، همچنین شامل افزایش ۳۰۰ هزار بشکه در روزی سهمیه امارات متحده عربی خواهد شد که نشان‌دهنده ظرفیت گسترش‌یافته آن است. این موضوع استراتژی اوپک‌پلاس برای سازگاری با شرایط بازار و افزایش رقابت‌پذیری را نشان می‌دهد، هرچند ظرفیت اضافی محدود خارج از عربستان و امارات ممکن است رشد واقعی تولید را محدود کند.

تعهد به رعایت و نظارت

هشت کشور عضو اوپک‌پلاس تعهد خود به «اعلامیه همکاری» را تأیید کردند، ازجمله تنظیمات داوطلبانه تولید که در جلسه پنجاه‌وسوم کمیته مشترک نظارتی (JMMC) در ۳ آوریل ۲۰۲۴ توافق شده بود. آنها تعهد دادند که تمام تولید بیش‌ازحد از ژانویه ۲۰۲۴ را جبران کنند و تا ۱۵ آوریل ۲۰۲۵ برنامه‌های به‌روزرسانی‌شده جبران را به دبیرخانه اوپک ارسال کرده‌اند. جلسات نظارت ماهانه به‌طور مداوم ادامه خواهند یافت تا شرایط بازار، سطح رعایت و پیشرفت جبران را ارزیابی کنند که نشان‌دهنده رویکرد منضبط اوپک‌پلاس در مدیریت عرضه است. جریمه‌های تولید که از ۲۰۰ هزار تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز برای تولید بیش‌ازحد گذشته متغیر است، تا ژوئن ۲۰۲۶ اعمال خواهند شد.

نکات کلیدی و بینش‌ها

جدول زیر خلاصه‌ای از نکات کلیدی تحلیل را ارائه می‌دهد که بر اساس پویایی بازار، راهبردی داخلی اوپک‌پلاس و چشم‌انداز آینده است:

۱- تصمیم‌های اوپک پلاس در اوت ۲۰۲۵: هشت کشور عضو اوپک‌پلاس (اوپک پلاس ۸) توافق کردند تا کاهش داوطلبانه ۲.۲ میلیون بشکه در روزی که در نوامبر ۲۰۲۳ اعلام شد را تا سپتامبر ۲۰۲۵ به‌طور کامل لغو کنند. آخرین افزایش ۵۴۸ هزار بشکه در روز در سپتامبر اجرا خواهد شد. گروه انعطاف‌پذیری لازم برای توقف یا بازگرداندن این تغییرات را در صورت تغییر شرایط بازار حفظ می‌کند.

۲- زمان‌بندی و زمینه تصمیم: این تصمیم نخستین بار در دسامبر ۲۰۲۴ اعلام شد و از آوریل ۲۰۲۵ اجرا شد. با وجود بحث‌هایی درباره انگیزه‌ها، عوامل اصلی بر اساس بنیان‌های بازار و پویایی داخلی اوپک‌پلاس است.

۳- شرایط بازار: برخلاف نگرانی‌ها درباره «اضافه عرضه نفت»، بازار در سال ۲۰۲۵ به‌خوبی عرضه اضافی اوپک‌پلاس۸ را جذب کرده و تجمع قابل‌توجهی در ذخایر خام و فرآورده‌های نفتی رخ نداده است. در نیمه اول ۲۰۲۵، ذخایر اوپک به‌طور متوسط حدود ۱۰۰ میلیون بشکه زیر میانگین تاریخی پنج‌ساله بود.

۴- افزایش ذخایر در چین: ذخایر نفت خام و فرآورده‌های چین در سه‌ماهه دوم ۲۰۲۵ به میزان ۸۲ میلیون بشکه افزایش یافت که احتمالاً ناشی از ذخیره‌سازی تجاری یا انگیزه‌های امنیت انرژی استراتژیک است، هرچند جزئیات دقیق به دلیل کمبود افشای رسمی نامشخص است.

۵- پویایی داخلی اوپک‌پلاس: حفظ وحدت گروه و احساس «مسئولیت جمعی» همچنان در سیاست‌گذاری اوپک‌پلاس نقش محوری دارد. با این حال عدم رعایت سهمیه تولید توسط برخی اعضا، امکان ادامه کاهش‌های داوطلبانه را تضعیف کرده است. در پاسخ، اوپک‌پلاس مکانیسمی برای ارزیابی ظرفیت تولید پایدار اعضا ایجاد کرده که از ۲۰۲۷ به بعد برای تعیین پایه‌های تولید استفاده خواهد شد.

۶- استراتژی عربستان: برخلاف برخی تحلیل‌ها، حرکت عربستان برای پایان دادن به کاهش تولید، نشانه‌ای از تغییر از مدیریت بازار به حداکثر کردن سهم بازار نیست. عربستان قیمت‌های رسمی فروش (OSP) خود را برای آسیا افزایش داده و انعطاف‌پذیری در استراتژی تولید خود را حفظ کرده است.

۷- ظرفیت اضافی و انتظارات بازار: حذف کاهش‌های داوطلبانه نشان داده که برخی تولیدکنندگان قادر به دستیابی به سهمیه‌های خود نیستند که نشان‌دهنده ظرفیت اضافی واقعی کمتر از حد انتظار است.

۸- اصول اوپک‌پلاس: تصمیم‌های اوپک‌پلاس بر اساس دنبال کردن ثبات بازار، پایبندی به بنیان‌ها، انعطاف‌پذیری در تنظیمات تولید و حفظ وحدت گروه از طریق مسئولیت جمعی استوار است. لغو کاهش‌های تولید از نوامبر ۲۰۲۳ با این اصول سازگار است.

۹- چالش‌های دستیابی به اهداف: برخی اعضا در افزایش تولید به‌دلیل محدودیت ظرفیت یا نیاز به اجرای کاهش‌های جبرانی برای تولید بیش‌ازحد قبلی با چالش مواجه هستند که سبب می‌شود افزایش واقعی تولید از اهداف تعیین‌شده کمتر باشد.

۱۰- چشم‌انداز آینده: در شرایط افزایش عدم قطعیت‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی، اوپک‌پلاس تمرکز خود را بر انعطاف‌پذیری و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده حفظ خواهد کرد. تغییر استراتژی تولیدکنندگان کلیدی و دشواری در دستیابی به اهداف تولید ممکن است بر پویایی بازار تأثیر بگذارد.

نتیجه‌گیری

تصمیم اوپک‌پلاس برای افزایش تولید به میزان ۵۴۸ هزار بشکه در روز در اوت ۲۰۲۵، حرکتی راهبردی در پاسخ به تقاضای فصلی قوی، بنیان‌های محکم بازار و رقابت فزاینده تولیدکنندگان غیراوپک است. هرچند افزایش تولید برنامه‌ریزی شده است، بازار همچنان در شرایط محدود باقی مانده است، زیرا برخی اعضا به‌دلیل محدودیت ظرفیت یا نیاز به جبران تولید بیش‌ازحد قبلی نمی‌توانند به سهمیه‌های خود برسند. تقاضای بالای مصرف کولر در خاورمیانه و فعالیت ذخیره‌سازی چین به حمایت از قیمت‌های بالاتر نفت برنت کمک کرده است. این افزایش تولید بخشی از بازگشت تدریجی ۲٫۲ میلیون بشکه در روز عرضه قبلاً کاهش‌یافته و رویکرد انعطاف‌پذیر آن برای حفظ ثبات بازار طراحی شده است. با این حال تحلیلگران هشدار می‌دهند که عرضه اضافی ممکن است پس از اوج تابستان، به افزایش ذخایر و فشار نزولی بر قیمت‌ها منجر شود. تأکید اوپک‌پلاس بر نظارت ماهانه و جبران کامل تولید بیش‌ازحد، نشان‌دهنده استراتژی پیشگیرانه و منضبط آن در مدیریت بازار است. تحقیقات آتی باید به بررسی پیامدهای بلندمدت این تنظیمات تولید بر قیمت‌های جهانی نفت، تعادل بازار و نقش تکاملی اوپک‌پلاس در چشم‌انداز انرژی جهانی بپردازد.

افشین جوان، تحلیل‌گر ارشد اقتصاد انرژی

ماهنامه ایران پترولیوم