در روزگاری که تهدیدهای امنیتی، طبیعی و فناورانه بیش از هر زمان دیگری زیرساخت‌های حیاتی کشور را نشانه گرفته‌اند، صنعت نفت ایران با تکیه بر اصول پدافند غیرعامل و مدیریت بحران، گام‌های مؤثری در مسیر افزایش تاب‌آوری، کاهش آسیب‌پذیری و تضمین استمرار تولید برداشته است. محمدمهدی پوینده، سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت در گفت‌وگویی از فلسفه وجودی پدافند غیرعامل در صنعت نفت، رویکردهای اجرایی، چالش‌ها، دستاوردها و آینده‌نگری‌های این حوزه سخن گفت؛ حوزه‌ای که با اتکا به دانش بومی، تجربه بحران‌های گذشته، تعامل بین‌سازمانی و بهره‌گیری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان، در مسیر هوشمندسازی و امنیت پایدار حرکت می‌کند.
پدافند غیرعامل مجموعه‌ای از اقدام‌های غیرنظامی است که با هدف افزایش توان بازدارندگی، کاهش آسیب‌پذیری‌ها، تضمین استمرار فعالیت‌های حیاتی، تقویت پایداری ملی و تسهیل مدیریت بحران در برابر تهدیدهای دشمن طراحی و اجرا می‌شود.
مصون‌سازی و افزایش تاب‌آوری در برابر تهدیدها
محمدمهدی پوینده، سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت با اشاره به فلسفه وجودی این حوزه در صنعت نفت چنین توضیح داد: در صنعتی به‌غایت پیچیده، حیاتی و ارزشمند مانند صنعت نفت ایران، اتخاذ تدابیر لازم برای مصون‌سازی و افزایش تاب‌آوری در برابر تهدیدها، نه‌تنها عقلانی و فنی، بلکه از منظر اقتصادی و قانونی نیز ضرورتی انکارناپذیر است. به همین دلیل پس از تصویب و ابلاغ قانون تشکیل سازمان پدافند غیرعامل، واحدهای مرتبط با پدافند غیرعامل و مدیریت بحران به ساختار سازمانی صنعت نفت کشور افزوده شدند تا این مسئولیت حساس را به‌طور جدی دنبال کنند.
به گفته وی، با توجه به پیوند عمیق و ناگسستنی امنیت، اقتصاد و صنعت کشور با انرژی و سوخت، همچنین با در نظر گرفتن اینکه نفت و گاز منبع اصلی تولید این انرژی هستند، تفاوت پدافند غیرعامل در صنعت نفت نسبت به سایر بخش‌ها به‌وضوح نمایان می‌شود.
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت معتقد است که این تفاوت در اهمیت بی‌بدیل صنعت نفت ریشه دارد، صنعتی که نه‌تنها بر اقتصاد ملی و معیشت مردم تأثیرگذار است، بلکه با فناوری‌های پیشرفته و تأسیسات گسترده و پیچیده‌اش، نقشی کلیدی در زندگی روزمره ایفا می‌کند.
تمرکز بر کاهش آسیب‌پذیری و تداوم فعالیت و تولید
پوینده در پاسخ به این پرسش که پدافند غیرعامل در صنعت نفت، با چه رویکردی طراحی شده و چه نقشی در تأمین امنیت انرژی کشور ایفا می‌کند، گفت: با توجه به نقش حیاتی صنعت نفت در ارزآوری و تأمین سوخت و انرژی مورد نیاز کشور، رویکرد اصلی در برنامه‌ها و اقدام‌های پدافند غیرعامل، تمرکز بر کاهش آسیب‌پذیری‌ها و تضمین تداوم فعالیت و تولید بوده و هدف این است که حتی در شرایط حمله مستقیم دشمن یا وقوع بحران‌های طبیعی، روند تأمین انرژی کشور با کمترین اختلال ادامه یابد.
وی در ادامه به تجربه‌های جهانی در حوزه پدافند غیرعامل اشاره و تصریح کرد: در سطح بین‌المللی، تهدیدهایی از زوایای مختلف و با روش‌های گوناگون دسته‌بندی می‌شوند.
بر همین اساس اسناد راهبردی، دستورعمل‌ها و استانداردهای متعددی تدوین و منتشر شده‌اند که در کشور ما نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند.
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت در پاسخ به این پرسش که چه بخشی از تأسیسات حیاتی صنعت نفت کشور تحت ارزیابی‌های پدافند غیرعامل قرار گرفته‌اند، چنین توضیح داد: هم‌اکنون تمام زیرساخت‌ها و تأسیسات حیاتی و حساس صنعت نفت کشور دارای مطالعات و ارزیابی‌های پدافند غیرعامل هستند. بخشی از این ارزیابی‌ها به‌طور کامل انجام شده و بخشی دیگر نیز در مراحل پایانی مطالعات قرار دارند. این روند، نشان‌دهنده عزم جدی صنعت نفت در ارتقای ایمنی و تاب‌آوری در برابر تهدیدهای احتمالی است.
پوینده گفت: پس از جنگ ۱۲ روزه رژیم صهیونیستی علیه میهن عزیزمان حمله مستقیم و گسترده دشمنان به زیرساخت‌های نفتی به‌عنوان جدی‌ترین و اصلی‌ترین تهدید در نظر گرفته شده است. بر همین اساس، محاسبات دقیق و ارزیابی‌های تخصصی در سطح صنعت نفت انجام شده و همزمان با تدوین طرح‌های عملیاتی ضروری، اقدام‌های مصون‌سازی و بازیابی عملکرد با سرعت و دقت در حال اجراست.
وی همچنین به اهمیت امنیت سایبری در صنعت نفت اشاره و تصریح کرد: با توجه به پیچیدگی و گستردگی حوزه‌های سایبری و ضرورت خدمت‌رسانی بی‌وقفه به مردم مقاوم کشورمان، اقدام‌های متعددی برای حفظ امنیت و تداوم عملکرد سامانه‌های الکترونیکی و شبکه‌های صنعتی و غیرصنعتی صنعت نفت انجام شده است. افزون بر این روش‌های جایگزین برای شرایط اضطراری یا بحرانی نیز پیش‌بینی شده‌اند تا در صورت بروز اختلال، روند تولید و ارائه خدمات دچار وقفه نشود.
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت تأکید کرد: با توجه به پویایی تهدیدها و پیشرفت‌های مداوم در فناوری‌های رایانه‌ای، اقدام‌های حوزه امنیت سایبری باید به‌صورت مستمر و به‌روز انجام شود تا هیچ خللی در خدمت‌رسانی به مردم عزیزمان رخ ندهد.
پوینده با تأکید بر ویژگی‌های خاص صنعت نفت ایران اظهار کرد: با توجه به ماهیت فرایندی این صنعت، تهدیدهای متنوعی از نوع ذاتی، طبیعی و انسان‌ساخت وجود دارد. این تهدیدها با در نظر گرفتن شرایط عملیاتی، موقعیت جغرافیایی و میزان تأثیرگذاری هر یک از زیرساخت‌ها، مورد بررسی دقیق قرار گرفته و بر اساس اولویت، دسته‌بندی می‌شوند.
وی با بیان اینکه تهیه راهنمای ارزیابی ریسک امنیتی زیرساخت‌ها و تأسیسات صنعت نفت ازجمله اقدام‌های کلیدی انجام شده حوزه پدافند غیرعامل در دوره مسئولیت خود است، افزود: این راهنما اکنون در حال بررسی و تکمیل از سوی متخصصان حوزه پدافند غیرعامل در صنعت نفت است و پس از نهایی شدن، به‌زودی برای اجرا به شرکت‌های تابعه ابلاغ خواهد شد.
ارتقای ایمنی و تاب‌آوری در برابر تهدیدهای احتمالی
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت با اشاره به تحولات قابل‌توجه در حوزه ایمنی و تاب‌آوری تأسیسات نفتی در سال‌های اخیر گفت: برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی در زمینه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران برای مدیران و کارشناسان صنعت نفت، همچنین با تلاش و تعهد متخصصان این حوزه در اجرای دقیق مقررات و ضوابط ابلاغ‌شده، زمینه‌ساز تغییرات مهمی در سطح ایمنی و تاب‌آوری تأسیسات نفتی کشور شده است.
در نتیجه این اقدام‌ها، تمام طرح‌های توسعه‌ای جدید در صنعت نفت ازجمله طرح‌های افزایش تولید، نگهداشت تولید و بهینه‌سازی فراورده‌ها و محصولات با مطالعات دقیق و پیوست‌های پدافند غیرعامل طراحی و پس از اخذ تأیید از سازمان پدافند غیرعامل، وارد مرحله اجرا شده‌اند. این روند، گامی مؤثر در کاهش آسیب‌پذیری‌ها و افزایش تاب‌آوری زیرساخت‌های نفتی کشور به‌شمار می‌رود. وی در ادامه با اشاره به برخی نمونه‌های شاخص این طرح‌ها افزود: نمونه‌های متعددی از این اقدام‌ها قابل ذکر هستند.
برای مثال می‌توان به اجرای طرح خط لوله گوره – جاسک، همچنین اتصال خطوط لوله انتقال گاز سراسری برای مدیریت بهینه شبکه گازرسانی کشور اشاره کرد؛ طرح‌هایی که نقش مهمی در ارتقای امنیت انرژی و پایداری زیرساخت‌های حیاتی کشور ایفا می‌کنند.
آموزش، کلید رفع موانع
پوینده درباره موانع و مقاومت‌هایی که در مسیر اجرای اصول پدافند غیرعامل در پروژه‌های صنعت نفت وجود دارد، اظهار کرد: به‌طور کلی دو مانع اصلی در اجرای اصول پدافند غیرعامل قابل‌شناسایی است؛ نخست، باور نداشتن به اثربخشی و کارآمدی این اصول و دوم، اختلاف‌نظرهای فنی و اقتصادی. متأسفانه هنوز برخی افراد، به مؤثر بودن اصول پدافند غیرعامل باور ندارند، در حالی که این اصول در کشورهای توسعه‌یافته، به‌ویژه آن‌هایی که تهدیدهای امنیتی را جدی تلقی می‌کنند، به‌صورت گسترده و دقیق اجرا می‌شود. تجربه‌های داخلی، ازجمله جنگ ۱۲ روزه نیز به‌خوبی نشان داده‌اند که اقدام‌های پدافند غیرعامل همچنان کارآمد و مؤثر هستند و می‌توانند نقش مهمی در حفظ زیرساخت‌های حیاتی ایفا کنند.
وی در توضیح مانع دوم گفت: برخی اصول پدافند غیرعامل مانند پراکندگی، استتار، اختفا، موازی‌سازی و موارد مشابه در ظاهر با اصول طراحی فرایند در صنعت نفت و با ملاحظات فنی و اقتصادی آن در تضاد هستند، اما زمانی که کارشناسان طراحی و مهندسی در کنار متخصصان پدافند غیرعامل قرار می‌گیرند و گفت‌وگوی تخصصی شکل می‌گیرد، این اختلاف دیدگاه‌ها به‌تدریج برطرف و اسناد طرح‌ها بر پایه دیدگاه‌های مشترک و فنی تهیه می‌شوند.
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت با تأکید بر اینکه آموزش صحیح و کافی در حوزه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران، کلید رفع این موانع است، افزود: اهمیت آموزش دقیق و هدفمند در این نکته نهفته است؛ اینکه بتواند باورها را تغییر و اختلاف‌ها را کاهش دهد تا مسیر اجرای اصول پدافند غیرعامل را هموار کند.
رعایت الزام‌های امنیتی و تعامل مؤثر با پدافند سایبری
پوینده با تأکید بر اهمیت هوشمند سازی صنعت نفت گفت: پدافند غیرعامل توجه ویژه‌ای به هوشمند شدن زیرساخت‌های صنعت نفت دارد. در این صورت، ارزیابی تهدیدها، کاهش آسیب‌پذیری‌ها و مقابله با خطرات احتمالی با دقت، سرعت و در لحظه انجام می‌شود؛ البته این مزیت‌ها تنها زمانی محقق می‌شوند که الزام‌های امنیتی به‌طور کامل رعایت شوند.
وی تصریح کرد: همین گوشی‌های هوشمند را در نظر بگیرید که امروزه به بخش جدایی‌ناپذیر زندگی مردم تبدیل شده‌اند. این ابزارها بسیار مفید و کاربردی هستند، اما اگر کاربران بدون آموزش کافی و بدون رعایت نکات ایمنی و امنیتی از آنها استفاده کنند، ممکن است آسیب‌های جدی به خود و اطرافیان وارد کنند. در صنعت نفت با دقت نظر کارشناسان حوزه‌های دیجیتال، رعایت دقیق الزام‌های امنیتی و تعامل مؤثر با بخش‌های پدافند سایبری، تحقق صنعت نفت هوشمند کاملاً دست‌یافتنی است.
بهره‌گیری از ظرفیت و توان شرکت‌های دانش‌بنیان
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت درباره نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه پدافند غیرعامل و ایمن‌سازی این مسیر اظهار کرد: بهترین و سریع‌ترین راه برای توسعه فناوری‌های نوین و ساخت محصولات تخصصی مورد نیاز صنعت نفت، بهره‌گیری از ظرفیت و توان شرکت‌های دانش‌بنیان است. این همکاری‌ها تأثیر مستقیمی بر کاهش آسیب‌پذیری‌ها و افزایش تاب‌آوری زیرساخت‌های نفتی دارد؛ هدفی که در قلب مأموریت پدافند غیرعامل واقع است.
پوینده همچنین با اشاره به کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه پدافند غیرعامل و مدیریت بحران تصریح کرد: اکنون نیازهای متعددی در زمینه استفاده از هوش مصنوعی در صنعت نفت شناسایی شده‌اند. این نیازها به‌طور طبیعی با نیازهای سایر بخش‌های صنعت نفت مانند مهندسی، ایمنی، حراست، فناوری اطلاعات و ارتباطات هم‌پوشانی دارند.
وی درباره طرح‌های در دست اقدام در حوزه پدافند غیرعامل نیز گفت: نرم‌افزارهای مدیریت شرایط اضطراری باید به‌عنوان بخشی از سامانه‌های جامع مدیریتی طراحی شوند. در همین زمینه دو پروژه آزمایشی در حال بررسی و امکان‌سنجی است که با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان و شرکت‌های تابعه وزارت نفت، به‌زودی اقدام‌های جدیدی در این حوزه آغاز خواهد شد.
مدیریت دقیق و واکنش سریع
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت به تجربه‌های موفق و درس‌آموخته‌های صنعت نفت در مواجهه با بحران‌های گذشته، اشاره و تصریح کرد: طی سال‌های اخیر، صنعت نفت با حوادث طبیعی و صنعتی روبه‌رو بوده که هرکدام تجربه‌های ارزشمندی را به همراه داشته‌اند، به‌طوری که پایه‌گذار اصلاحات و ارتقای عملکرد در حوزه ایمنی و مدیریت بحران شده‌اند.
پوینده افزود: در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، چند مورد اصابت به تأسیسات نفت و گاز کشور رخ داد که خوشبختانه با مدیریت دقیق و واکنش سریع، به‌خوبی کنترل و مهار شدند. از این رخدادها، تجربه‌های مهمی در زمینه اطفا، کنترل و ارزیابی پس از حادثه به دست آمد. نقاط ضعف و قوت شناسایی شدند و اقدام‌های لازم برای رفع کاستی‌ها در دستور کار قرار گرفت.
وی مهم‌ترین درس‌آموخته این بحران را نحوه مدیریت شرایط اضطراری در واحدهای تولیدی و طرح‌های توسعه‌ای صنعت نفت عنوان و اظهار کرد: خوشبختانه با تمهیدات پیش‌بینی‌شده و درایت بدنه مدیریتی وزارت نفت، این شرایط خاص با تلاش کارکنان و متخصصان به‌خوبی مدیریت شد که نتیجه این هماهنگی و آمادگی، استمرار تولید و خدمت‌رسانی بدون وقفه به مردم بود.
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت افزود: این عملکرد موفق که مورد تقدیر رئیس‌جمهور و معاون اول ایشان قرار گرفت، نشان داد صنعت نفت ایران، با تکیه بر تجربه، تخصص و همدلی، توانایی عبور از بحران‌ها را دارد.
پوینده درباره میزان هماهنگی میان وزارت نفت و سازمان پدافند غیرعامل کشور در حوزه سیاست‌گذاری و اجرا نیز اظهار کرد: خوشبختانه تعامل و همکاری بسیار مطلوبی میان وزارت نفت، شرکت‌های تابعه، سازمان پدافند غیرعامل کشور و همچنین سازمان مدیریت بحران برقرار است. این نهادها با پذیرش نقش‌های تخصصی و وظایف ذاتی خود، توانسته‌اند هم‌افزایی مؤثری در پیشبرد اهداف پدافند غیرعامل در صنعت نفت ایجاد کنند. این همکاری در دوره اخیر، به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه، با جدیت بیشتری دنبال شده و دستاوردهای قابل‌توجهی نیز در پی داشته است.
وی در ادامه به نقش سایر نهادهای کشور در تحقق اهداف پدافند غیرعامل اشاره و تأکید کرد: بر اساس قوانین مرتبط با حوزه پدافند غیرعامل و دستورعمل‌های صادر شده از سوی کمیته دائمی پدافند غیرعامل کشور، وظایف تمام بخش‌ها به‌روشنی مشخص شده است، بنابراین ضروری است که همه نهادها، به مسئولیت‌های خود در این زمینه عمل کنند تا زنجیره اقدام‌های پدافند غیرعامل در همه بخش‌ها به‌صورت هماهنگ و مؤثر اجرا و نتیجه مطلوب در سطح ملی حاصل شود.
سرپرست اداره کل پدافند غیرعامل و مدیریت بحران وزارت نفت با قدردانی از تلاش تمام دستگاه‌ها در مسیر آبادانی کشور و خدمت‌رسانی به مردم اظهار کرد: انتظار می‌رود همه نهادهای اجرایی، سازمان‌های مختلف، توجه ویژه‌ای به نقش تخصصی، وظایف ذاتی و مأموریت‌های اصلی وزارت نفت و شرکت‌های تابعه داشته باشند؛ زیرا در شرایط اضطراری یا بحرانی، هرگونه خلل در انجام این مأموریت‌ها می‌تواند پیامدهایی جدی برای کشور به همراه داشته باشد. حفظ آمادگی و هماهنگی در این حوزه، تضمین‌کننده استمرار تولید و خدمت‌رسانی در صنعت نفت خواهد بود.
منبع: هفته‌نامه مشعل
نظر شما